Чи ватанэгьлияр — гьар сана
И мукьвара Москвада жегьил сиясатчияр ва депутатар патал «Парламент: жегьилрин гележегдин контур» образованидин федеральный программадин кIвалах акьалтIна. Ана президентдин «Россия — мумкинвилерин уьлкве» платформада гъалиб хьайибурузни иштиракайбуруз чирвилер къачудай мумкинвал авай. Шад жедай кар ам я хьи, Москвадин дестедик кваз программада чи ватанэгьли, М. Ломоносован тIварцIихъ галай МГУ-дин студентка, журналист, сиясатчи, Госдумадин къвалав гвай Жегьилрин парламентдин информациядин сиясатдин рекьяй комиссиядин векил Зарина Назировна Рагьмановади (адан ери-бине Кьурагь райондай я) иштиракна.
Ада чаз федеральный дережадин программа кьиле фейи гьалдикай, уьлкведа лезги жегьилрин сесинин важиблувиликай ихтилатзава.
– Зарина Назировна, и программада иштиракдай фикирдал куьн гьикI хьана атана? ГьикI кьиле фена чирвилер къачунин серенжем?
— Мярекатда за Госдумадин къвалав гвай Жегьилрин парламентдин патай иштиракна. Жегьилрин сиясатдин рекьяй комитетдин советдин экспертрин жергеда зун фадлай ава, гьакIни информациядин сиясатдин рекьяй комиссиядин векил я. ТIвар-ван авай сиясатчийриз ва гьукумат идара ийизвайбуруз жуван теклифар малумардай мумкинвал хьун, Президентдин Администрациядай, Госдумадай, Федерациядин Советдай, Россиядин ЦИК-дай ва федеральный маса идарайрай кар алай пешекарривай къимет къачун, къанунар акъуддай гьерекатар къенепатай акун, региондин ва санлай государстводин дережада ерилу проектар арадал гъунин ва кьилизни акъудунин рекьяй тежриба кIватIун — ингье ихьтин месэлайри зи фикир чпел желбнавай.
Россиядин гьар жуьре регионрай 100-далай гзаф жегьил сиясатчийрин, депутатрин иштираквал авай метлеблу ва менфятлу мярекат 28-31-октябрдиз Подмосковьедин «Сенеж» мастерской управленида кьиле фена. Гьар юкъуз лекцияр, дискуссияр… Мярекатдин кьетIенвал адакай ибарат хьана хьи, тарихда сифте яз жегьил депутатарни сенаторар санал кIватI хьана ва са столдихъ сиясатдин месэлаяр веревирдна.
Мярекатда заз иллаки дестедик кваз кIвалахунин кар бегенмиш хьана. Спикерри жегьилрин парламентрин кIвалахриз, гьукумдин органрихъ галаз алакъалувилелди крар авуниз талукь гьакъикъи гьалар веревирдна. Иштиракчийри суалар гузвай, и ва маса месэла гьялдай рекьер веревирдзавай. Маса регионра кIвенкIвечивилелди кIвалахзавай жегьилрихъ галаз таниш жедай ва проектрикай ихтилатардай мумкинвал хьана. Гьавиляй чирвилер къачунин и серенжем зун патал неинки теориядиз, гьакI тежрибадизни талукь яз хийирлуди хьана.
Къейд ийиз кIанзава, программадин сергьятра аваз, чи командади региондин жемиятдинни сиясатдин крарал жегьилар гзаф желбунихъ элкъуьрнавай проект арадал гъана.
– Куьн спикеррикай, экспертрикай рахана. Вужар тир абур?
— Иштиракчийрин вилик Госдумадин къвалав гвай Жегьилрин парламентдин председатель Артем Николаев, Федерациядин Советдин къвалав гвай къанунар акъуддай жегьилрин палатадин председатель Лев Закиров, Госдумадин жегьилрин сиясатдин рекьяй комитетдин председателдин заместитель Александр Толмачев, «Росмолодежь» агентстводин регьбердин заместитель Егор Литвиненко рахана. Госдумадин ва РФ-дин Президентдин Аппаратдин экспертри жегьилрин сиясатдиз талукь агалнавай мярекатар кьиле тухвана.
– Жегьил сиясатчидиз ихьтин мярекатди вуч хийир гана?
— Ихьтин серенжемар себеб яз, гьакъикъатда парламентди кIвалахзавай къайдаяр, кардин гъавурдик кваз жуван фикирар малумариз ва къанунриз талукь менфятлу теклифар арадал гъиз чир жезва. И рекье за жуван чирвилер деринарна. Программади заз аналитикадин, коммуникацийрин ва проектрин рекьяй тежриба еримлу ийидай ва яшайишдин метлеб авай месэлаяр гьялунин карда иштиракдай мумкнивал гана.
– Алай вахтунда Парламентда лезги жегьилри иштиракунин дережа гьихьтинди я?
— Шадвал ийиз жеда, Парламентдин ва жемиятдинни сиясатдин месэлайра лезги жегьилри аквадай хьтин чка кьазва. Лезги халкьдин итижар хуьнин карда, гьелбетда, сифте нубатда жемиятдин милли тешкилатар важиблу чкадал ала. Ихьтин тешкилатри халкьдин яшайишдизни экономикадиз талукь месэлайрай жуьреба-жуьре теклифар, чарар государстводин гьукумдин органрив, гьа жергедай яз Госдумадив агакьарзава.
– Гзафбуруз итижлу жедай суал: алай вахтунда лезги жегьилрик гьихьтин месэлайри къалабулух кутазва?
— Жегьилривай лезги чIал къакъатунин месэлади гзафбурук, гьа жергедай яз закни секинсузвал кутазва. Москвада, лезги хизанар, жуван лезги чIал рикIелай алудуналди, кIвале асул гьисабдай урус чIалал рахазвай дуьшуьшар заз мукьвал-мукьвал аквазва. И кардин гъавурдани акьазва: чIехи шегьерра лезги чIалал рахадайбурун майданар, и рекьяй тежриба авач. Гьакъикъат ихьтинди яз хьайила, къведай несилрив чIал эсиллагь гумукь тавун мумкин я. Москвада авай гзаф жегьилри, гьайиф хьи, хайи чIал «дебда авачир хуьруьн уьмуьрдив» гекъигзава. Им жуван милливилив дуьз эгечI тавунин, ягъалмишвилин рехъ я. ЧIал несилрин арада авай муьгъ я. Жуван чIалан гъавурда акьуналди, ам ишлемишуналди, инсанди ата-бубайрихъ галаз алакъаяр, абурун камаллувал ва тежрибалувал гьиссзава. Хайи чIал халкьдин эйнивилин къандах, халкьдин руьгь я.
– Куь фикирдалди, жуван дувулар, меденият, хайи чIал рикIел хуьн вучиз важиблу я?
— И важиблу месэла за миллетрин крарин рекьяй комитетдин къвалав гвай уьлкведин халкьарин жегьилрин советдин заседанийрал Госдумада са шумудра къарагъарнай. Лезги халкь къадим тарих, девлетлу меденият авайбурукай я. Чи халкьдин лезгинка кьуьл ва макьам вири дуьньяда машгьур медениятдин ивир я. Къенин юкъуз жегьилри хайи чIал, милли эйнивал хуьнин месэлаяр къарагъарун, регионар еримлу авуник пай кутун важиблу я.
– Итижлу ихтилатдай сагърай.
К. Ферзалиев
