Алай йисуз Кьурагь райондин КIирийрин хуьре мектеб арадал гъана 100 йис тамам жезва

Дагъларин уьлкведин гьар са мектебдихъ саки сад хьтин тарих ва кьилдин кьетIенвилерни ава. Кьурагь райондин КIирийрин хуьруьн мектебдин тарих 1918-йисалай гатIун­зава. И йисуз хуьруьн мис­кIин­дин патав гадаяр патал са классдикай ибарат мектеб ачухнай. Ана тарсар араб чIа­лал гьакъидихъ (гьар садавай — 30 кепек) Азербайжандин Къуба ше­гьердай тир Темирхан лу­гьудай касди гузвай. 1919-йисуз тар­сар Абдулвагьаб Къазибегован кIвале тухузвай. Муаллим ахцегьви Алимердан тир. 1920-1921-йисара тарсар Азиз Меликован кIвале тухудайвал хьана. Муаллимар яз кьепIирви Дадаш Гьуьсенова ва дар­кIушви Къурбан Алибегова кIвалахзавай. 

Хуьре диндин таъсир гужлу тир. Ди­шегьлияр мектебдиз фин еке айиб яз гьисабзавай. Анжах 1922-йисуз ру­шар патал са класс кардик акатна. И вахтунда тарсар Навруз Шалиеван кирида кьунвай кIвалера тухузвай.

1925-1926-йисара аялриз ­чир­­вилер Мегьамедмирзе лугьудай касдин кIвале гузвай. Муаллим Салигь Абакаров тир. Тарсар ту­хуз­вай­ утагъра партаяр авачир, ктабрин кьитвал авай. Са гафуналди, са­­вад­лу несилар чIехи авун патал, энгел тавуна, къулай шар­тIар тешкилна кIанзавай.

1927-йисуз жемятдин меслятдалди мектеб эцигун патал хуьруьн патав кутугай 1 га чилин майдан ча­ра­ авуна ва халкьдин куьмекдалди сифтегьан классрин мектебдин дарамат хкажна. Чкадин устIарри пар­таяр, пол, къав, рак-дакIар туь­кIуьр­на. Къавуз ядай ракь гьукуматди ча­ра авуна. Са шумуд класс кардик ку­­тунвай мектебда Агъа Магьа­ра­мова, Абдуселим Къурбанова кIва­лахзавай. Са кьадар вахт арадай фейила, иниз муаллим яз кье­пIир­ви Гьасан Дадаевни атана. Гьелелиг ктаб-дафтардикай дарвал амай.

1937-йисуз дарамат гегьенш хъувурдалай гуьгъуьниз мектебдикай ирид йисанди хьана. Гуьгъуьнлай директорвиле Дагъустанда сиф­тебурукай яз лайихлу муаллимдин тIвар къачур М-Э. Мисриханов тайинарна. И мектеб сифте акьалтIа­райбурун арада алим Р.Гьайдаров, Къ.Сефербегов, М.Бабаев, С.Гьажимурадов ва масабур авай.

1947-1949-йисара хуьруьн жемятдин ва чIехи классра кIелзавай аялрин куьмекдалди мектебдин къаншарда сунтунай янавай къванцикай эцигнавай вижевай дарамат кардик кутуна ва 1961-йисалай КIи­рийрин хуьре 8 йисан мектеб ачухна­ (директорвиле М.Агьмедов тайинарна).

1966-йисан апрелдин вацра Кьиблепатан Дагъустанда хьайи 7 баллдин залзалади еке бедбахтвилер арадал гъана. Яшайишдин кIва­лерихъ галаз санал мектебдин дараматдизни еке хасаратвилер гана. Ам хаталу гьалдиз атанвай. Советрин гьукуматди гьасятда гьарайдиз гьай лагьана. КIелдай 192 чка авай цIийи мектеб эцигун патал КПСС-дин обкомди ва ДАССР-дин Министррин Советди кьабулай ­къарарди кIиривийрик шадвилин гьиссер кутуна. КIвалахар Новочеркасск шегьердин эцигунардай са управленидал ихтибарна. Пешекарар атан­вай­тIани, техника агакьнавачир, эцигунрин кIвалах энгел жезвай. Гъиле перерни кацаяр кьуна, мад жемят къарагъна. Са куьруь вахтунда ханда­кIар яна, паталай атанвай устIарриз чпин кIвалера къулайвилер тешкилна, абур недай-хъвадайдалди таъминарна. Хуьруьн комсомолрин бригадади (аник Г.Магьмудов, Б.Батманов, Ю.Фаталиев, Р.Къаибов, Л.Яр­метов ва масабур квай) гатун пуд вацра гъакъисагъвилелди кIва­лахнай. Гуьгъуьнлай агакьай техникади жемятдиз эцигунрин кIвалахра гзаф куьмекар ганай. Дуствилин ва стхавилин лишан яз, хуьре эцигай чIехи спортзални галай­ мектеб 1967-1968 кIелунин йисуз ишлемишиз вахкана. Анин директорвиле Т.Гьасанбегов тайинарна. Куьгьне мектебдин дараматни ре­монт хъувуна. Ана сифтегьан классрин мектеб ва интернат кардик кутуна. Интернатдиз патарив гвай хуьрерай (Сарагай, Ругунай, Ахнигай, Бахцу­гъай, КутIулай ва Штулай) 150-дав агакьна аялар кьабулнавай. Мектебда гзаф аялри кIелзавай. Классар бес жезвачир, мектеб гегьеншарунин игьтияж арадал атанвай. Же­гьил директор Э.Манчарова гзаф чалишмишвилер авунатIани, проектар жез, амма месэла кьилиз акъатнач.

Гуьгъуьнин йисара директорар яз кIвалахай М.Наврузова, Къ.Къаибова, Кь.Абдулхаликьова, С.Фаталиева, Ф.Шагьмарданова, Л.Нурметова, Ш.Амиргьамзаева, Н.Тагьи­рова чирвилерин ва тербиядин кIва­лах, ян тагана, вилик тухвана ва мектеб республикада кIвенкIве­чи жергейриз акъатна.

1971-йисалай мектебдин бинедалаз гьар йисуз волейболдай Кьурагь райондин юкьван школайрин командайрин арада Э.Салигьоваз бахшнавай акъажунар тухузвай. 90-йисарилай турнир республикадин дережада аваз тешкилзава.

Алай вахтунда мектебда 140 аялди чирвилер къачузва. Республикадин ва райондин олимпиадайрани конкурсра КIирийрин хуьруьн мектебда кIелзавай цIудралди аялри кьилин чкаяр кьунва. Алай йисуз­ мектеб акьалтIарайбурукай 5 ученикди (А.Азизовади, И.Амиргьамзаева, Гь.Бабахваевади, С.Жафаркъулиевади, Ф.Керимхановади) къизилдин медалар къачуна. Иман Амиргьамзаева урус чIалан ЕГЭ-дай 98 балл къазанмишна (муаллим — Р.Салагьова).

Мектебда жуьреба-жуьре йисара Дагъустандин лайихлу муалимар тир М-Э.Мисриханова, С.Алиева, Къ.Къаибова, Кь.Абдулхаликьова, М.Рамазанова, С.Алимирзоева, М.Къурбановади, Ф.Абдулфатагьовади ва масабуру кIвалахна. 2006-йисуз мектеб Президентдин 1 миллион манатдин кьадарда авай грантдиз лайихлу хьана. Муаллимрикай 2007-йисуз Къ.Къаибова ва 2009-йисуз Б.Бабаева Президентдин грантар къачунай.

КIиривийри дяведин йисарилай гуьгъуьниз, Россиядай атана, мектебда кIвалахай, дагъвийрин савадлувал хкажуник лайихлу пай кутур урус халкьдин векилрикай тир муал­лимар гьамиша гьуьрметдивди ри­кIел хкизва, гьа жергедай яз, — Ма­рия­ Андреевна Мисрихановани. Ада 30 йисалай гзаф вахтунда чи хуьре урус чIаланни литературадин тарсар гана. КIирийрин кьилин куьчейрикай сад адан тIварунихъ янава.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара 500-лай виниз кIиривияр фронтдиз фена. Абурун арада муаллимарни авай. ЧIехи бубайрин баркаллу крар гележегдин несилрини давамарна. Хуьруьн мектеб акьалтIа­райбурукай бязибуру Афгъанистандин дяведа, 1999-йисуз Дагъустанда кьиле фейи женгера иштиракна. Телеф хьайибурни, а женгерай саламатдиз хтайбурни алай аямдин несилри рикIелай алудзавач. Мектебда ва хуьруьн краеведческий му­зейда абуруз талукьарнавай махсус пипIер кардик кутунва.

И мукьвара РФ-дин Президентдин Указдалди, кьейидалай кьулухъ саки пуд йис алатайла, Россиядин Игитдин тIвар гайи Зейнудин Батмановани и мектебда чирвилер къачурди я. Ина цIудралди баркаллу рухваярни рушар (Э.Салигьов, М.Къагьриманов, М-Ф.Азизов ва масабур) тербияламиш хьана.

Алай вахтунда мектебдин директорвиле яргъал йисара муаллимвал авур Шихкерим муаллимдин хва, РФ-дин образованидин гьуьрметлу работник Фарман Шихкеримова кIва­лахзава. Алай аямдин истемишунрив кьадайвал тадаракламишнавай, къулай шартIар авай кабинетра тежрибалу муаллимри вилик акъвазнавай везифаяр намусвилелди кьилиз акъудзава, мектебдин дережа виниз хкажзава.

* * *

Къейд ийин, 2013-йисуз КIирида спортдин умуми образованидин юкьван  школа-интернат (СОСШ-интернат) ачухна. Алай вахтунда ана чкадин ва Лезгистандин маса хуьрерайни къвезвай аялри кIел­за-ва. Директорвилин везифаяр РД-дин лайихлу муаллим Надир Та­гьи­рова тамамарзава. Алай йисуз и школа-интернат кьве ученикди къизилдин медалар къачуналди акьал­­тIарна. Ина мукьвал-мукьвал ватанпересвилин тах квай мярекатар, спортдин акъажунар тешкилзава. Абурукай яз, гьар йисуз райондин мектебрин ва идарайрин командайрин арада волейболдай тухузвай, генерал Муьгьуьдин Къагьриманован экуь къаматдиз бахшна­вай турнир къейд ийиз жеда. Алай йисан эвел кьилера ина “Лезги газетдин” редакцияди сифте яз Кьурагь райондин мектебрин 11-класс­ра кIелзавай аялрин арада лезги чIалайни литературадай олим­пи­а­да кьиле тухвана.

Рамазан Къаибов, РФ-дин образованидин гьуьрметлу работник