Чилерин  месэладиз талукь яз

Алай йисан 1-сентябрдилай къуватда­ гьатнавай РФ-дин Гьукуматдин къарар­да инсанар яшамиш жезвай мулкарин сергьятра авай  багълар ва салар гадарнавайбур яз гьисабун патал чпел амал ийи­дай лишанрин сиягь къалурнава. И сиягь 2025-йисан 1-мартдилай кардик квай чилерин участокар пуд йисан­ вахтунда гьялиз башламишунин гьакъин­дай закондал алава яз кьабулнава­. Гьихьтин хаталувилик акатзава гила чпин чилерихъ низамлудаказ ва вахтунда­ гелкъвен тийизвай ксар? И месэладиз талукь са жерге суалар чна  РД-да Росреестрдин Управленидин кьил Арсен Пирмегьамедоваз гана. 

— И къанунни, РФ-дин Гьукуматдин къарарни намуслудаказ чил гьялзавай ва гьа­къисагъ туширбурун гьерекатри зарар гузвай ксарин итижар хуьналди кьабулнава.

Важиблу мад са месэла, са гьихьтин ятIани себебар аваз, чпин участокар, килиг­ тийиз, гадарнавай, амма абурукай отказ аву­нални рази тежезвай ксар  чилел хкун я. Законар акъудзавайбуру  сад масадан гуьгъуьналлаз кьабулдай серенжемар гьазурнава, абуру агьалийриз вири крар къайдадиз хкиз куьмекда.

– И серенжемрин мана-метлеб вуч я?

— Къуватда авай законодательстводин бинедаллаз, багъдин ва я салан, гьакIни инсанар яшамиш жезвай чкайрин мулкарик акатзавай  участокдин иесивилин ихтиярар авай кас вичин хсусиятда авай чил гьихьтин макьсад аваз чара авунвайди ятIа, яни и участокрал гьихьтин кIвалахар тамамардай ихтияр аватIа, гьабур кьилиз акъудунив чилин иесивилин ихтиярар регистрация авур йикъалай эгечIун лазим я. Амма бязи вахтара и кар, гьахълу себебар аваз, кьилиз акъу­дун мумкин туш. Иллаки и месэла уьленриз элкъвенвай, зирзибилди, чIуру хъчари  кьунвай чилериз талукь я.

Алай йисан 1-мартдилай къуватда гьатнавай 307-нумрадин ФЗ-ди къейдзавайвал,  ихьтин дуьшуьшра чилин иесидиз ам гьялун­ патал алава 3 йисан вахт гузва. Учас­ток ишлемишиз башламишдай вахт чилерин­ бегьерлувал арадал хкунин проектдихъ галаз­ алакъалу авуна тайинарнаватIа, ам 3 йисалайни гзаф вахтунда давам хьун мум­кин я. Чпин хсусиятчивилин ихтиярар 2025-йисан 1-мартдилай кьулухъ регистрация­ авунвай  участокриз талукь яз, чил ишлемишиз башламишун патал тайинарнавай вахт иесиви­лин ихтиярар тайин хьайи чIавалай гьиса­биз башламишда. Икьван чIавалди, яни 2025-йисан 1-март алукьдалди, хсусиятдин­ ихтиярар регистрация авунвайбур патал  пуд йисан муддат гьа и йикъалай башламиш­, жеда, яни ихьтин чилерин иесийриз «михьи чарчелай башламишдай» ихтияр ганва.

– Чил гьялуник гьихьтин серенжемар акатзава? 

— Чилин участокар ишлемишун патал бакара къведай гьалдиз гъунин серенжемрин сиягь Россиядин Федерациядин Гьукуматдин 1021-Р-нумрадин (24.04.2025) къарардалди тайинарнава. Кьилди къачуртIа,  учас­ток ишлемишуниз манийвалзавай тарарикай ва кул-кусрикай, гьакIни чIуру хъча­рикай, производстводин ва яшайишда арадал къвезвай зирзибилдикай азад авун  фикирда кьуна.

Чил  гьялунин сергьятра аваз, лазим яз хьайитIа, накьвадикай артухан кьеж хкудунин, я тахьайтIа, ам авайдалай ламу авунин, бегьерлувал артухарунихъ элкъуьрнавай кIвалахар авун ва участок  ишлемишун патал гьазурун теклифзава. Чилел ийизвай кIвалахрик накьвадин къатар мягькемарун, кьантIарар, рувар туькIуьрун, чилин бегьерлу къат алудун ва хуьн  акатзава.

Гьа са вахтунда и чил, тайинарнавай макьсаддихъ элкъуьрна, ишлемишиз башламишун патал вуч авуна кIанзаватIа,  чилин иесиди вичи тайинарзава.

– Эгер чилерин участок пуд йисан вахтунда гьялиз тахьайтIа, вуч жеда?

— Законди, ишлемиш тавун себеб яз,  участокар вахчун ва я жермеяр гзафарун патал авай бинейрин сиягь гегьеншарзавач­. Адан макьсад хсусиятчидиз жаза гун ва я адавай чил вахчун ваъ, ам ишлемишунин нетижалувал хкажун я. Чил къиметлу ресурс я. Чилер гадарнавай гьалда хьуни ва  я нетижалудаказ ишлемиш тавуни  неинки жемятдиз, гьакIни санлай государстводиз зарар гузва.

Эгер иесидивай пуд йисан вахтунда чил ишлемишиз тахьайтIа, и участок тади гьалда адан хсусиятдай акъатдач. Чил ишлемиш тавунвайди анжах ахтармишдай (гуьзчивалдай) серенжемрилай кьулухъ тайина­риз жеда. Ихьтин серенжемар кьиле туху­нал, гьакъисагъвал тийизвай, къайгъу чIуг­ван тийизвай иесийрин аксина административный серенжемар, яни предписанияр ва жермеяр ишлемишунал государстводин ва муниципалитетрин чилерал гуьзчивалдай  органар машгъул жеда. Ихьтин кIвалах 2028-йисан 1-мартдилай — 307-нумрадин фе­деральный закон къуватда гьатайдалай кьулухъ 3 йис алатайла, башламишда.

Ахтармишдай ксари чпиз лазим акур тегьерда кар авун ва мумкин тир ришветбазвилин вилик пад кьун патал Россиядин Федерациядин Гьукуматди гьа и къарарни кьабулна, ана чилерин участокар ишлемиш тавунвайбур яз гьисабдай вири лишанар ачухдиз къалурнава. Ам алай йисан 1-сентябрдилай къуватда гьатнава.

– Чил ишлемиш тавунин асул лишанар гьихьтинбур я?

— ШартIуналди участокар, абурун тайинвилелай аслу яз, пуд паюниз пайиз жеда.  Вучиз лагьайтIа, идалай  законди абур ишлемишун патал фикирда кьунвай вахтунин кьадар аслу я.

Сад лагьай жуьре. Эгер куь салан, багъдин ва я усадьбадин патав гвай чилин учас­ток инсанар яшамиш жезвай чкадин (хуьр, шегьер) мулкунал алатIа ва ам эцигунрин кIвалахар патал фикирда кьунвачтIа, истемишунар агъадихъ галайбур я: участокдин майдандин са паюнилай гзаф чка эцигунрин ва я яшайишдин зирзибилри кьуниз, гьакIни ам  хъсандиз дуьшмишун, къацу авун паталди тушир тарари, чIуру хъчари кьуниз  рехъ гана кIандач. Эгер куь участокда  вири­ и лишанар аватIа, абур чил гьял тавунин лишанар яз гьисабзава.  Участокдин иесивилин ихтиярар тайинарай йикъалай 3 йис алатайдалай кьулухъ ахтармишдайла, квез чилерин законодательство чIурай себебар арадай акъудунин гьакъиндай предписание гуда. Эгер участок 2025-йисан 1-мартдалди­ регистрация авунватIа, ахтармишдайбур­ куь патав анжах 2028-йисан 1-мартдилай кьулухъ атун лазим я.

Кьвед лагьай жуьре — кьилдин ксарин яшайишдин кIвалер эцигун патал фикирда кьунвай (ИЖС) чилер. Ина чил ишлемиш­ тавунин лишанрик неинки зирзибил­ ва та­рар-эчIелар хьун, гьакIни и участокдал алай дараматрин цлар ва я  къавар чукIун, пенжерар ва я пенжерра авай шуьшеяр аватун акатзава. Эгер ИЖС патал участокда сифтедай ам гьялун патал серенжемар кьабулна кIанзаватIа, ишлемиш тавунин лишанар винел акъудунин кIвалах инани анжах регистрация авурдалай кьулухъ пуд йис алатайла мумкин я. Я тахьайтIа, 2028-йисан­ 1-мартдилай — эгер участок фадлай къачун­ватIа.

Умуми къайдайралди ИЖС-дин участокда яшайишдин кIвал чилин иесивилин ихтиярар тайинарайдалай кьулухъ 7 йисан вахтунда эцигун лазим я. Амма эгер учас­токди виликамаз гьялун истемишзаватIа, кIвал эциг ва туькIуьр тавунихъ галаз алакъа­лу тахсиркарвал хсусиятчивилин ихтияр регис­трация авурдалай кьулухъ, гьич тахьайтIа, 10 йис алатайла ва я 2035-йисан 1-мартдилай кьулухъ винел акъудун мумкин я. Яни 3 йис алатайла ва мад 7 йис алава хъхьайла.

Пуд лагьай жуьре. Иник яшайишдин кIва­лер тушир капитальный эцигунар патал­ фикирда кьунвай участокар акатзава. Инани ишлемиш тавунин лишанар ИЖС патал­ участокрин лишанриз ухшарбур я: майдан­дин са паюнилай гзаф чка зирзибилди кьуниз ва участокдал алай дараматар-объ­ек­тар чукIуниз рехъ тагун. И лишанарни чилин иесивал тайинарайдалай кьулухъ 3 йис алатайла, я тахьайтIа (эгер фадлай хсусиятда авай чка ятIа) 2028-йисан 1-мартдилай кьулухъ  винел акъудун мумкин я.

Эцигунрин кIвалахар патал къачунвай участокдал объект алачиз хьунни чил ишлемиш тавунин лишан яз гьисабзава. Умуми къайдадин бинедаллаз, ина дарамат иесивилин ихтиярда гьатайдалай кьулухъ 5 йисан вахтунда эцигна кIанда. Амма эгер учас­ток виликамаз  гьялунин игьтияж аватIа, и муддат мад 3 йисалди алава хъжезва: санлай къачурла, 8 йис жедалди.

Эгер участок 2025-йисан 1-мартдалди­ хсусиятда авайтIа, капитальный объект эциг ва туькIуьр тавунихъ галаз алакъалу­  тахсиркарвал 2033-йисан 1-мартдилай фад винел акъудна виже къведач.

– 2028-йисан 1-мартдилай кьулухъ, «гадарнавай» чилер винел акъудунин­ кIвалах тамамдаказ гъиле кьурла, къай­гъусуз иесидивай чил вахчун, дугъриданни, кьилиз акъудиз алакьдай кар жедани? 

— Чил  вахчун — им яргъалди чIугвадай ва муракаб гьерекат я. Сифтедай гуьзчивалдай органри иеси, кьилди къачур тахсир­карвални къалурна ва ам тайин вахтунда арадай акъудун теклифна, тагькимарда. Ма­сакIа лагьайтIа, адаз вичин чилел къайда тун патал алава вахт хгуда. Эгер и кар та­вуртIа, адан аксина административный серенжемар, гьа жергедай яз жерме ишлемишда. Идалай кьулухъни иесиди серенжемар кьабул тавуртIа, государстводин патай чилел гуьзчивалдай органди  арадал атанвай гьалдикай государстводин гьукумдин ва я чкадин самоуправленидин талукь тир  органдиз хабар гуда. Абурувай лагьайтIа, гелкъуьн тавунвай чилин гьакъиндай суддиз арза рекье тваз  ва ам ачухдиз тулкI авуналди маса гун истемишиз жеда. Ихьтин къайдади государстводиз авайдалай менфятлу иеси жагъурдай  мумкинвал гуда.

– Хуьрерин чкайра чилер жемятдин арада сиягьрин бинедаллаз пайнавай, сергьятар тайинарнавай, гьатта жугъун агалнавай, гьа са вахтунда абурун иесивилин ихтиярар регистрация авун патал лазим документар чкадин админист­рацияди агакьар тийизвай дуьшуьшар гзаф гьалтзава. Бязи вахтара ихьтин чилер садлагьана чара касдин хсусиятдани гьатзава. Ихьтин дуьшуьшра вуч авун лазим я? Эгер чил хсусиятда регистрация авунвачтIа, ам гьялиз башламишунихъ метлеб авани?

— Эгер кьилди къачур и суалдиз жаваб гуз хьайитIа, ваъ, метлеб авач, гьелбетда.  Эгер квехъ иесивилин ихтиярар авачтIа, квез ам гьялдай ва я ана са вуч ятIани эцигдай са ихтиярни авач. Амма санлай арадал­ атанвай гьалдикай рахайтIа, са манадин жаваб гун дуьз жедач. ИкI, эгер участок 2008-йисалди чара авунвайди ятIа, ихтилат  виликдай гьисабдиз къачунвай эменнидин объектрикай фин мумкин я ва иесиди чилин гьакъиндай делилар ЕГРН-дик кутун лазим я. И кар патал ада хуьруьн администрациядиз и участок вичинди тирди тестикьарзавай гьихьтин хьайитIани документни галай арза гун  лазим я. Я тахьайтIа, ада вичин ихтиярар суддалди тестикьарна кIанда.

– Законда дегишвилер тамамдаказ къуватда гьатайдалай кьулухъ ихьтин участокрин аксина гьихьтин серенжемар кьабулда?

— Тахсиркарвилер винел акъатайла, административный къайда чIурунин гьакъин­дай дело къарагъарзава. Предписанида къалурнавай вахт алатайла, ахтармишунин кIвалахар тухуда. Эгер абурун нетижада предписание кьилиз акъуд тавунвайди тайинарайтIа, федеральный инспекторди, РФ-дин КоАП-дин 19.5-статьядин 1-паюнин бинедаллаз административный  къайда чIурунин гьакъиндай дело къарагъарда ва къайда чIурай кас жавабдарвилиз чIугвада.  Гьа са вахтунда инспекторди тамамардай цIийи вахт тайинарнавай цIийи предписание гуда. Эгер и сефердани са шейни дегиш тахьайтIа, кьетIи серенжемрив агакьун мумкин я. Эхиримжи вахт куьтягь хьайидалай кьулухъ 30 югъ алатайла, Росреестрди  къайда чIурунин гьакъиндай делилар чкадин гьукумдин органрив агакьарда. Абуруз лагьайтIа, предписание кьилиз акъуд тавун себеб яз, чил вахчунин гьакъиндай арза суддиз рекье твадай ихтияр  ава. Суддин къарардин бинедаллаз участок тулкI ийида ва гъилиз атай такьатар, и серенжем тешкилуниз хьайи харжияр хкудуналди, чилин виликан иесидив вахкуда.

Жасмина  Саидова