Гьар йисан 9-октябрдиз Кавказда немсерин фашистрин кьушунар кукIварунин югъ къейдзава. Тарихчийри гьисабзавайвал, ам Ватандин ЧIехи дяведин женгерикай, стратегиядин метлеб авайбурукай зурбади хьана. 1942-йисан 25-июлдиз башламишай женг 1943-йисан октябрдиз душман барбатI авуналди акьалтIнай. И гъалибвилик дагъустанвийрин еке пайни ква.
Дяве гьар са инсан патал адан руьгьдин мягькемвал, ватанпересвал, лайихлувал ахтармишзавай еке имтигьан я. Гьайиф хьи, виридахъ и имтигьандай викIегьвилелди экъечIдай жуьрэтлувал жезвач. Кавказ патал кьиле фейи женгерани чеб усалдиз къалурайбур хьана. Бязибуру, немсерин таблигъатдин таъсирдик акатна, Яру Армияда къуллугъ авуникай кьил къакъудиз, хаинвилиз рехъ гана. Ихьтин мисалар, гьелбетда, тIимил тир. Кеферпатан Кавказдин республикайрин, регионрин саки вири халкьарин векилар хайи чил хуьнин женгиник экечIна.
Кьилди дагъустанвийрикай рахайтIа, абуру тежер хьтин викIегьвал, дирибашвал, кичIевал тийижирвал къалурна. Ватандин итижар уьтквемвилелди хвена. Немсерин кьушунрихъ галаз женгер кьиле физвай чIавуз 10 агъзурдалай виниз дагъустанвияр гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Абурукай Кулухардин, Марухдин, Санчардин дагълара 400 дагъустанвиди игитвилелди чан гана, душмандиз виликди фидай рекьер агална.
Граждан дяведин игит Къара Къараева регьбервал гайи гуьгьуьллу атлуйрин эскадронни тарихда гьатна. Моздокдин кIаник немсерихъ галаз женгер чIугваз эгечIай ам Берлиндиз кьван фена. Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьайи ахцегьви, летчик Валентин Эмиров цава душмандин самолетрихъ галаз женгерик экечIна. Абур терг ийиз, чи частар бомбайрикай хвена. Гьар сеферда гьавадиз хкаж хьайила, ада цава иеси вич тирди успатдай.
Лишанчийрин ротадин аскер Кьади Абакарова Терек вацIун къерехра душмандин кьве танк ва 30 аскер жергедай акъудна. Ада Ставрополь, Кеферпатан Осетия, Кубань фашистрикай азад авур женгера иштиракна.
Къанни ругуд йиса авай дербентви Шамсулла Алиевани Кавказ патал кьиле фейи женгера дирибашвал къалурна. Адан викIегьвилиз еке къиметни гана. Са шумуд вацран вахтунда адаз кьве орден гана. 1943-йисуз ам Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьана.
Аскерар Сумен Къурбанован, комсомолка Евгения Данилевскаядин, машинист Юрий Петрухинан тIварарни тарихда гьатна. Абуруни Дагъустан, Азербайжан, Гуржистан кьаз, ахпа Ирандал вегьез кIанзавай Гитлеран вагьшийриз Кавказдин дерейра, дагълара, дагьарра сурар авур женгера иштиракна.
Яру Армиядиз, Кеферпатан Кавказдин халкьариз инсафсуз чапхунчийрин винел гъалибвал къазанмишун регьят акъвазнач. И гъалибвал патал 344 агъзур касди чпин чанар къурбандна. Ватан хвейи ва хуьзвай кьегьалриз баркалла!
Абад Азадов
