Вилик квай юкъуз мугьманханайрин “Джами” комплексда “Зи Да­гъустан” конкурсдин финалистрин пай ачухуниз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ана Дагъустан Рес­публикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай  Вла­димир  Васильева, Гьукуматдин Пред­седатель Артем Здунова, гьуьрметлу мугьманри иштиракна. Уьлкведин меркездай РФ-дин Президентдин Администрациядин Руководителдин Сад лагьай заместитель  Сергей  Кириенко, СКФО-да РФ-дин Президентдин патай тамам ихтиярар ганвай векил  Александр  Матовников, РФ-дин эцигунрин ва ЖКХ-дин министр  Владимир  Якушев, РФ-дин энергетикадин министрдин заместитель, “Россиядин башчияр” конкурсдин гъалибчи  Павел  Сорокин  атанвай.

27-августдиз конкурсдин финалдиз акъатнавай 223 касди мад сеферда, гила жюридин вилик, чпин чирвилер, ала­кьунар къалур хъувуна. Гьайиф хьи, 55 касдилай заочный къайдада тестериз гайи жавабар ва чпи кхьей материалрин къиметлувал тестикьар хъийиз алакьнач ва абур хкатна. Са финалист вичин хушуналди конкурсдикай хкечIна. Нетижада 29-30 августдин йикъара кьиле тухудай ахтармишунри, кIвалахар ида­ра авуниз талукь къугъунри 160 касдикай гъалибчияр хкяда. Анжах гъалибчийриз республикадин властдин, муниципалитетрин органра, министерствойра, ведомствойра ва маса ида­райра кIвалахар гуда, абур кадрийрин резервдин сиягьра твада.

Финалдиз акъатнавай ксар сифте нубатда Сергей Кириенкоди тебрикна ва алава хъувуна: “Уьлкведин идара ийидай хилен кадрияр гьазурунин ва гьар са агьалидиз ви­чин алакьунар къа­лурдай мумкинвал гунин мураддалди Россиядин Президент Владимир Путина “Россиядин башчияр” конкурс тухун теклифнай. Чна и буйругъ кьилизни ­акъудзава. Гьелбетда, им государст­водин къуллугърал, экономикада идара ийидай ксар патал тешкилнавай конкурс тир. Абуруз ачух, михьи, гьахълу шар­тIара чпин пешекарвилин алакьунар къалурдай мумкинвал яратмишна. Ихьтин конкурс уьлкведа сад лагьай сеферда тухузва. ЯтIани адан гегьенш майданри чун гьейранарна. Конкурсда иштиракдай ашкъи авайдакай 200 ­агъзурдалай виниз ксари малумарна. Абурукай­ 1,5 агъзур дагъустанвияр тир. Ви­ри­­россиядин конкурсдин макьсад гъалибчияр государстводин къуллугърал гъиле-гъил аваз тайинарун, кIва­лахдалди таъминарун туширтIа­ни, кьве кас Владимир Путина Амурский областда ва Ямало-Ненецкий автономный округда вахтуналди регионрин руко­водителарвиле тайинарна. Амай гъа­либчийрив чпин пешекарвал, вузра чирвилер хкажун патал пулдин грантар агакьна”.

С.Кириенкоди лагьайвал, “Зи Да­гъустан” конкурсдин пуд гъалибчиди 11-13-сентябрдиз Владивостокда кьиле фидай РагъэкъечIдай патан экономикадин форумда иштиракда. Ана уьлкведин Президентни жеда. Конкурсдин финалистар патал образовательный махсус программаярни гьазурзава.

— Гьуьрметлу дустар, куьн патал­ конкурсдин гъалибчияр хьун лап ва­жиблу кар я. Ругуд агъзур касдин­ ара­дай гъалибчияр яз экъечIу­ни куь вилик мадни гегьенш рекьер ачухза­ва, — лагьа­на Александр Матовнико­ва. — Конкурсдин макьсад, зун гъа­вур­да акьазвайвал, сад я — мураддихъ кьетIиви­лел­ди гьерекатзавай, чпихъ хъсан чирвилер, башчидин алакьунар авай гьар садаз Дагъустандин ва чи чIехи уьлкве Россиядин абадвал патал зегьмет чIуг­ва­дай мумкинвал яратмишун. Вилик финин цIийи девирдиз гьахьзавай Дагъус­тан Республикадиз къуватлу, бажарагълу, кьетIи­ви­лив ацIан­вай цIийи ва дагъустанвийрин яшайиш гьар са терефдихъай хъсанардай халис пешекарвилин командани кIанда.

Куь рикIел алама жеди, РФ-дин Федеральный Собранидиз кIелай Чарче Владимир Путина къейднай: “Ватандиз ва халкьдиз намуслувилелди къуллугъиз, гьакъисагъвилелди кIвалахиз, вич хъсан терефдихъай къалуриз ва агалкьунар къазанмишиз гьазур гьар садаз Рос­сия мумкинвилер гудай уьлкве жеда. Гьа ина чун мадни йигинвилелди вилик фидай бине, замин ава”.

Лугьун лазим я хьи, уьлкведа яша­йишдин рекьерай жуьреба-жуьре проектриз государстводин патай куьмек гудай тежриба арадал атанва. “Зи Да­гъустан” конкурсни абурукай сад я. Зун инанмиш я, ачухдиз, михьидаказ, са терефди­хъайни буйругъ, зур алачиз ­тухузвай конкурсди региондиз регьбервал гудай командадиз лап хъсан, савадлу, бажарагълу, кар алакьдай ксар хкядай мумкинвал гуда. Заз квехъ менфятлу, хийирлу проектар, мурадар кьилиз акъу­дунин карда агалкьунар хьана кIанзава, — къейд­на эхирдай А.Матовникова.

— Неинки са Дагъустан, гьакI уьл­кве­дин маса регионар патални чна тухузвай конкурс цIийивал я, — лагьа­на Владимир Васильева. — И жуьре­дин проект уьмуьрдиз кечирмишун алай вахтуни ва Дагъустанда арадал атанвай татугай гьалари чпи тек­лифнавайди тирди субутун садазни герек авач. Конкурс чалай тешкилиз алакьна ва ам ви­чин эхир­дизни къвезва. Къейд ийиз кIан­зава, бажарагълу, савадлу, кар чизвай, идара ийидай къуллугърал кIвалах­дай ашкъи авай ксар жагъу­рун, конкурсдин иштиракчийрин арадай гьа ихьтинбур хкягъун регьят акъвазнач. Конкурсдин кьилин макьсад  инсанрин уьмуьр­дин ери хкажуниз, республика галай-га­лайвал вилик тухуниз, квез кIан хьай­и­­­тIа, экономикадин ва яшайишдин рекьяй йигинвилелди вилик финиз куьмек гун тир. Къе ина авай финалистриз килигиз, завай хъсан патахъ дегишвилер кьи­ле фидайдакай лугьуз жеда.

Конкурсди са хъсан кар мад авуна: чи инсанар тухумвал, мукьва-кьиливал, чирхчирвал галачиз, хсуси чирвилералди, бажарагъдалди, савадлувилелди гъалибвал къачуз, властдин органра лайихлу чка кьаз жедайдахъ инанмишарна. Конкурс кьиле тухузвай гьалдал общественностдини, федеральный республикадин властдин органрини гуьзчивалзавай. Конкурсдин саки вири иштиракчийри хъсан зигьин, акьул, властдин органра идара ийиз жедайди ва чпихъ Дагъустандин абадвал патал гьакъисагъвилелди кIвалахдай ашкъи авайди къалурна. И кардал зун пара рази я. Гьа са вахтунда заз къе конкурсдин иштиракчийрин мумкинвилериз дуьзгуьн къимет гайи “Россия мумкинвилерин уьлкве я” АНО-дин векилриз ва Алексей Комиссароваз  сагърай лу­гьуз кIанзава.

* * *

Финалистрихъ галаз гуьруьшмиш хьайидалай гуьгъуьниз “Джами” комплексда “Зун пешекар я” проектдиз талукь элкъвей стол кьиле фена. И мярекатда С.Кириенкоди, А.Матовникова, В.Васильева, “Экономикадин кьилин школа” НИУ-дин проректор Валерия Касамаради, ДГУ-дин ректор Муртузали Рабаданова, ДГТУ-дин ректор Тагьир Исмаилова, Дагъустандин халкьдин майишатдин университетдин ректор Ягьия Бучаева, федеральный ва республикадин телеканалрин, изданийрин руководителри, гзаф кьадар журналистри иштиракна.

Сифте гаф рахуналди ва уьлкведин Президент Владимир Путинан гафар тикраруналди, Сергей Кириенкоди лагьана: — Чи уьлкведин кьилин девлет инсанар ва уьлкведин кьилин везифа абурун бажарагъди цуьк акъуддай шар­тIар тешкилун я. И кар патал Россияда образовательный “Сириус” центр, “Зун пешекар я” проект, “Россиядин башчияр” конкурс кардик кутунва. “Зун пешекар я” проект советрин девирдин Вирисоюздин олимпиадайриз ухшар я. И проектди студентриз чпин пешекарвал хкаждай, дуьзгуьн рехъ хкядай мумкинвал гузва. Йисалай-суз и проектда иштиракзавай вузрин кьадарни артух жезва. Дагъустанни гуьгъуьна акъвазна кIандач. ГьикI лагьайтIа, проектди бажарагълу студентриз Россиядин кар алай банкара, компанийра (Сбербанк, Газпром, Роснефть…) стажировкада жедай ва кIвалахдал акъваздай мумкинвал гузва. Заз инамишвал ийиз кIан­зава, Дагъустандин студентрини чеб и конкурсда лайихлу терефдихъай къалурда.

— Кеферпатан Кавказдин регионрин студентар патал конкурсда иштиракун — им вузда амаз гележег­дин кIвалахдай чка тайинарун, уьлкведин кар алай компанийра тежриба кIватIун я хьи,- лагьана А.Ма­товникова. — “Зи Дагъустан” конкурсдин нетижаяр бинедиз къачур­тIа, зун инанмиш я хьи, Дагъустандин студентрин арада бажарагълу, алакьунар авайбур пара я. Анжах “Зун пешекар я” конкурсда иштиракна кIанда.

В. Касамаради къейд авурвал, конкурсда 828 вуздай 295 агъзур студентди иштиракна. 54-да къизилдин медалар къачуна, 2030-дакай дипломантар хьана. Гъалибчийрив 200-300 агъзур манат пулар агакьна.

Владимир Васильева “Зун пешекар я” проектдин тереф хвена ва респуб­ликадин вузрин регьберри конкурсда иштиракзавай студентрин кьадар гзафарун патал кIвалах тешкилдайдахъ инанмишвална. И проектдикай чпин фикирар М.Рабаданова ва Я.Бучаевани лагьана.

Разивалзава

Республикадин министерствойра, ведомствойра ва маса идарайра, карханайра кIвалахиз ашкъи, алакьунар авайбур тайинарзавай “Зи Дагъустан” конкурсдин арада мензил аваз (дистанционный) кьиле тухвай пай акьалтIна. И вакъиадиз талукь яз “Россия — зи тарих” тарихдин парк-музейда Дагъустан Республи­ка­дин Гьукуматдин Председатель Артем Здуновахъ галаз пресс-конференция кьиле фена.

Мярекатда гьакIни РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководитель Владимир Иванова, конкурсдин мярекатриз къимет гузвай блокдин руководитель Юлия Лузановади, конкурсдин гуьзчивалдай советдин член, Дагъустандин государстводин халкьдин майишатдин университетдин ректор Ягьия Бучаева, СМИ-рин руководителри, общественный организацийрин векилри, журналистри иштиракна.

Мярекат ачухай РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администра­ция­дин информациядин политикадин рекьяй управленидин начальник Зубайру Зубайруева гаф РД-дин премьер-министрдиз гана.

— Конкурсдин арада мензил аваз тешкилай пай акьалтIнава ва чна и кардилай пара разивалзава. Конкурсда Россиядин саки ви­ри регионрай инсанри иштиракна. Анжах 15 региондин векилар­ лап хъсанбурун жергеда гьатнава,- лагьана А.Здунова. — Ми­нис­терствойрин ва ведомствойрин руководителар, кIвалахдин зи юл­дашар финалдиз вужар акъатдатIа дикъетдивди килигзава. Муракаб уламрай лайихлувилелди экъечIай ксарин амай алакьу­нарни чирун чун патал важиблу я. Конкурсантрикай къуллугърал­ хкядайла, чна пуд месэладиз-еридиз фикир гуда: дуьзвал гвайди, намуслуди, вичин рекьяй устад пешекар ятIа ва республикадин абадвал патал гьакъисагъвилелди кIвалахдай ашкъи аватIа, гьам фикирда кьада. И ерияр галачиз, квачиз кIвалахун четин акъвазда. Чаз Дагъустан Республикадин гьар са хел вилик туху­дай чирвилер, алакьунар, бажарагъ авай ксар кIанзава. Гьа са вахтунда къейд ийин чи вил хкIунвай вири ксар гъалибчияр я.

Конкурс кьиле фейи гьалдикай журналистриз Владимир Ива­нова малуматар гана. ИкI, конкурсда Россиядин саки вири ре­ги­он­рай ва маса уьлквейрайни 6150 касди иштиракна. Абурукай­ итимри 73 ва дишегьлийри 27 процент тешкилзавай. Виридалайни жегьилдан — 21, виридалайни яшлудан 71 йис тир. Конкурсантрин 80,1 процент — Дагъустанда яшамиш жезва, 8,8 процент — Москвада, 13 — Москвадин областда, 1,3 — Ставрополдин ва гьа­кьван Краснодардин крайра, 0,9 — Санкт-Петербургда, 0, 9 — Кали­нинграддин областда ва 3,6 процент — маса регионра. Финалдиз акъатай 226 касдик 15 региондай тир векилар ква. Са финалистка­ Пакистанда яшамиш жезва. Абур 13 чIалал рахазвайбур я. Савад­лу­виликай рахайтIа, иштиракчийрин 2,7 процент илимрин докто­рар­, 11,1 — илимрин кандидатар, 23 — кьилин кьве образование къачунвайбур ва 63,2 процент кьилин образование авайбур тир.

Финалдиз акъатнавайбурукай 19,03 процентди государстводин властдин органра, 11,50 — образованидин хиле, 10,18 — чкадин самоуправленидин органра, 7,96 — медицинадин идарайра, 5,31 — эцигунрал, 3,98 процентди энергетикадин хиле кIвалах­на­вай. Маса хилера зегьмет чIугур ксарни ава.

— Чун инанмиш я хьи, конкурсдин гъалибчийрикай лап хъсан ва вини дережадин пешекарар, къуллугъчияр жеда ва абуру гележегда гьукуматдин, чкадин самоуправленидин органра, бизнесда чпиз лайих чкаярни кьада, — лагьана В.Иванова. — Дагъус­танвияр спортдин рекьяй, Россиядин вири регионрив гекъигайлани, зурба агалкьунар, гъалибвилер къазанмишзавайбур я. Чаз конкурсда гъалиб хьайибуруни экномикадин рекьяй Дагъустан хейлин вилик тухудай мумкинвилер арадал гъана кIанзава. Гила, абурухъ галаз чин-чина аваз гуьруьшмиш хьайила, суьгьбетар авурла ва цIийи тестериз жавабар гайила, чаз гьар садан ала­кьунар, мумкинвилерни чир жеда. Ихьтин нетижайриз килигна, абуруз виликди рекьерни ачухда.

Заз мадни са кар къейд ийиз, конкурсдикай, ам кьиле физвай гьалдикай кхьей вири журналистриз сагърай лугьуз кIанзава. Куьне хъсандиз кIвалахна.

Юлия Лузановади къейд авурвал, конкурсда иштиракай ксарин­ чIехи пай виниз тир савадлувал, жуьреба-жуьре рекьерай агалкьунар, тежриба авайбур тир. Абуру, санлай къачурла, компьютеррихъ 11 агъзур сятда ацукьна, са миллиондилай гзаф суалриз жавабар гана.

Агъзурралди инсанрихъ галаз алакъа хуьн, абурухъ галаз кIва­лахун патал республикадин МФЦ-рин майданрал, пуд вузда кIвалах тешкилнавай. 700 касдивай конкурсдин суалриз тамам ва бегьем жавабар гуз хьанач ва абур нубатдин паюнизни акъатнач. 31 касди чпиз гайи къиметрилай наразивал къалурна. Ахтар­мишунар хъувурла, 3 касдин истемишунар гьахълубур яз гьи­сабна, абурни финалдиз ахъайна.

Ягьия Бучаева лагьайвал, конкурс кьиле тухунал гуьзчивалзавай ксариз виле акьадай хьтин синихар акунач. Мярекатдин кар алай макьсадрал — ачухвилел, гьахълувилел ва михьивилел­ амална. Гьар са касдиз вичин вири алакьунар, чирвилер къалурдай мумкинвал гана.

Журналистрин хейлин суалризни жавабар гайидалай кьулухъ РД-дин премьер-министрди алава хъувуна: “Алай вахтунда кадрийри гзаф месэлаяр гьялзава. Зун инанмиш я, чна квехъ галаз санал Дагъустандин тарихда цIийи чин ачухда”.

Нариман Ибрагьимов