Баркаллу тухумдин лайихлу векил

Алкьвадар еке ва баркаллу та­рих авай, уьл­кведиз, дуьнья­диз ­­­машгьур ксар-пе­шекарар гайи хуьр я. Адан тарихдикай, анай акъа­тай машгьур алимрикай­, ша­ир­рикай тамамдаказ рахаз­ хьайи­тIа, вахт яргъал фида. Тек са Алкадарскийрин тухумдай­ килиг гьи­кьван машгьур ксар акъат­наватIа: чIехи алим, шаир Алкьвадар Гьасан эфенди, композитор Готфрид Гьасанов, гимийрин конструктор­, Социализмдин Зегьметдин Игит Генрих Гьасанов, шаир Иб­ра­гьим Гьуьсейнов, профессор­ Амри Шихсаидов, РФ-дин ла­йихлу­ муаллим Нурият Алкадарская, алимар тир Фарид, Мурад, Замира Гьуьсейновар…

Фамилияр гьар жуьре кхьен­­­ватIани, винидихъ тIва­рар­ кьунвайбур са тухумдин ве­­килар я. Къенин суьгьбет ла­гьайтIа, и машгьур тухумдикай ваъ, адан лайихлу векил, муаллим, писатель ва шаир Гьуьсейнов Гьуьсейн Имамовичакай я. И йи­къара районда, хуьре гьуьр­мет авай Гьуьсейн Имамовича уьмуьрдин 80 лагьай зул къейдна. 80 йис гзаф яни, тIимил? — и суал чна юбилярдиз вичиз гана.

— Жув фейи рекьиз, и ре­кье авур ва алакьай крариз ки­лигайтIа, 80 йис тIимил я лугьуз жедач. Эгер кьилиз акъудун патал фикирдик кумай кIвалахриз килигайтIа, 80 йис гзафни туш, — сивел хъвер алаз, лугьузва Гьуьсейн Имамовича. — Авайвал­ ла­гьайтIа, заз кьуьзуьвал хиве кьазни кIанзавач. Мисалда лугьуз­вай­вал, яшар — Аллагьдилай, кьуь­зуьвал жувалай аслу я. ГьакI хьайила, за уьмуьр давамарда, кIва­лахда, яратмишунрал машгъул жеда.

Гь. Гьуьсейнов 1945-йисан 8-сентябрдиз Алкьвадрин хуьре­ ди­дедиз хьана. Хайи хуьруьн шко­ла­да 1-классдиз кIелиз фейи Гьуьсейназ гуьгъуьн­лай жуьреба-жуьре чкайра школайра кIелун кьисмет хьана: 2-4-классар — Кьасумхуьрел, 5-8-классар — Избербашдин, 9-10-классар — Махачкъа­ладин мектебра-интернатра. И карди лезги гададиз школада амаз урус чIал хъсандиз чир хьуниз ва яратмишунрин рекье сифте камар къачуниз екез куьмекна.

Школа акьалтIарай дагъви гада кьисметди яргъал тир Сибирдиз акъудна. Ада сифтедай Новокузнецкда, гуьгъуьнлай Междуреченскда чиликай цIивин хкуддай шахтайра монтажник-такелажник яз зегьмет чIугуна. Са йисни зура кIвалах авур Гь. Гьуьсейноваз 1964-йисан ноябрдиз Советрин Армиядин жергейриз эвер гана. Пуд йисуз ада вичин буржи  кьилиз акъудна.

Са тIимил вахтунда Махачкъалада «Дагмонтажстрой» карханада монтажниквиле кIва­лах авурдалай гуьгъуьниз Гьуьсейн Имамович­ ДГУ-дин филологиядин факультетдин урус чIа­лан отделенидик экечIна. Ана кIелдай йисара ам макъалаяр кхьинал рикIивай машгъул хьана.

1972-йисалай ада Алкьвадрин юкьван школада урус чIаланни литературадин муаллимвиле кIва­ла­хиз башламишна. Пуд йисуз Агъул райондин Чирагърин юкьван школада муаллимвиле зегьмет чIугуна.

1978-йисалай 1985-йисалди Гьуьсейн Има­мовича Алкьвад­рин юкьван школадин ди­рек­торви­ле кIвалахна. Яргъал йисарин бегьерлу­ зегьметдай адаз «Россиядин Федерациядин умуми образованидин гьуьрметлу къуллугъчи», «Да­гъустандин лайихлу муаллим» тIварар гана.

Гь. Гьуьсейнов кьилин категориядин муал­лим­, 10-11-классар па­тал урус чIалай ме­тоди­кадин­ кIва­лахрин автор я. Школада ада 2023-йисалди кIва­лахун дава­марна.

Жегьил йисарилай эгечIна, Гьуьсейн Имамович тухумдин векилрин тIварар, ирс, яратмишунрин рехъ чирунал, ахтармишунал­ ва кхьинал машгъул я. Гьеле 1990-йисуз ада Алкьвадар Гьасан­ эфендидин ва Алкадарскийрин вири тухумдин уьмуьрдикай ва яратмишунрикай гегьенш материалар гьазурна, тамам факультетдин машгъулатрин (10-11-классар­ патал) кIватIал акъудна. Ам А. Та­хо-Годидин тIварунихъ галай Да­гъустандин педагогикадин институтди тестикьарна.

2001-йисуз Гьуьсейн Гьуьсейнова кIватIай материалар аваз «Гасан Алкадари» ктаб — сад лагьай монография чапдай акъудна.­ 1000-дан тираж аваз акъатай и ктаб са куьруь вахтунда алимри, яратмишунардай интелли­ген­циядин векилри къачуна куь­тягьна.

Алаваярни кухтуна, «Гасан Алкадари» ктаб 2005-йисуз 2-сеферда ва 2014-йисуз Алкьвадар Гьасан эфендидин 180 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз (алаваярни кухтуна) 3-сеферда акъуд хъувуна.

1984-йисалай 2024-йисал­ди районда Алкьвадар Гьасан эфендидин 150, 160, 170, 180 ва 190 йисарин юбилеяр виниз тир дережада аваз кьиле тухвана. И кардик Гьуьсейн Имамовича еке пай кутуна.

2009-йисуз Алкьвадрин хуьруьн, СтIал Сулейманан райондин, санлай Дагъларин уьлкведин уьмуьрда кьетIен ва лишанлу вакъиа кьиле фена: Алкьвадрал Гьасан эфендидин музей ачухна. Адан директорвиле и тухумдин кар давамарзавай Гьуьсейн Имамович тайи­нарна.

Гьуьсейн Имамовича чаз лагьайвал, музей муници­пальный музейрин арада тухвай Вирироссиядин конкурс­дин гъалибчи я. Ана экспонатрин кьадар йисалай-суз артух жезва. ИкI, Алкадарскийрин тухумдин векилри, гьабу­рукай яз Гь. Гьуьсейновани теклиф гуналди, Алкьвадар Гьасан­ эфендидин «Диван ал-Мамнун» (2020-йис), «Джираб ал-Мамнун» (2024-йис) зурба ктабар, гьакIни А. Гьасан эфендиди вич Кьиблепатан Табасарандин наиб тир йисара кхьей официальный кагъазар, чарар урус чIалаз таржума авуна. Абуру музейда лайихлу чка кьунва.

Гьуьсейн Имамовичан яратмишунрин майданар еке ва жуьреба-жуьре я. И рекьяй алакьунриз килигна, ам Россиядин ва Лезги писателрин союзрин членвиле кьабулна. Адан шииррин сад лагьай ктаб 1991-йисуз урус чIалал «Пока сердце просит» тIвар алаз акъатна. Гуьгъуьнлай сад-садан гуьгъуьналлаз Гь. Гьуьсейнован «Нездешный цветок печали», «Привет из Алкадара», «Песня о любви», «Гнездопад гор», «Слова любви произнося стихами», «Любовь­ нас делает поэтами» ктабар акъатна. Абур кIел­завайбуру хушвилелди кьабулна.

КIелзавайди гъавурда акьурвал, Гьуьсейн Гьуьсейнова  асул гьисабдай шиирар урус чIа­лал­ди кхьизва.

Гьа са вахтунда шаирдихъ лезги чIалал кхьенвай эсерар-шиирарни ава. Абурукай яз чавай лезги хуьрерикай кхьенвай кьуд цIарцIин бендерин — шииррин («Вини Ярагъар», «Вини СтIалар», «Агъа Макьар», «Агъа СтIалар», «Кьасумхуьр», «Хъукьвар», «Мегьарамдхуьр», «КцIар», «Ялама», «КIанидан хуьр») тIварар кьаз ­жеда.

Муаллим, шаир, писатель, общественник­ Гьуь­­сейн Имамовичакай и макъала кхьидайла, зи ри­кIел Рамазан Каитован шиирдин цIа­рар хтана: «Инсанвилин муг авур кас къилихда уьмуьрда чка жедач адаз синихда». Заз акI я хьи, и гафар Гьуьсейн Гьуьсейновахъ галазни хъсандиз кьазва.

80 йисан баркаллу юбилей мубарак авуналди, чаз Гьуьсейн Имамовичахъ мягькем сагъламвал, хизанда хушбахтлувал,  яратмишунрин рекьени мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.

Хазран  Кьасумов