«Инсанди вичин гъилералди къазанмишнавай фу — ширин, чарадан вил галамаз гайи ва гьалалдинди тушир пул вара-зара жеда», — мукьвал-мукьвал тикрардай къванцин устIар яз кIвалахай зи бубади чаз, аялриз. Диде-бубайрин, гьакI уьмуьрдин уькIуь-цуру акунвай чIехибурун гафарихъ еке метлеб, къимет, къуват­ авайди, дугъриданни, чна ахпа, чIехи хьайила, кьатIуда, чаз тестикь жеда. Ахьтин тарсари чаз, экв гузвай маяк­ри хьиз, уьмуьрда рехъ къалурзава.

Са шумуд йис идалай вилик къуншийри, зи кIвале гьамиша хатрутдин мед аваз акурла, хуьруьзни мукьвал-мукьвал хъфизвайди чиз, ам маса къачуна чпиз гъун тIалабна. Хуьруьз хъфейла, зун мед гузвай касдин суракьда хьана. Жагъана. Пуд касдиз 3 литрдин 3 баллон мед шегьердиз хкана. А чIавуз гьар са баллон 3 агъзур манатдай тир. Иесидин вил пулунал тахьун патал за ам жуван жибиндай ганвай. Мед дадмишайла, пуд касдини ам цуруди, яд хьтинди ва акьалтIай чIулавди тирди лагьана. Сиве гаф амаз, гаф къвезва. Рагьметлу чIехи дидеди мед ргадайла, зун гьар сеферда адаз куьмекчи жедайди тир. Ам ргадай къайдани, ам гьихьтинди хьун лазим ятIани чизваз, за ахпа, чIехи диде амачирла, кьилдини ам са шумудра ргана. Са гафуналди, метикай хабар авачир инсан зун туш. Винел цIрай чIемни мед  вегьенвай хешил гьикьван ширинди, дадлуди жеда! Хуьре мед маса къачудайла, за дадмишайди хъсанди тир хьи. Вучиз акI хьанатIа!? Къуншийриз гъайида, дугъриданни, цуру дад ава. ЧIулавдини ва яд хьтиндини я, хуьре за дадмишай метин гьич патаривайни фенвач. Жуван кьил баладик кутуначни за! Зенгна маса къачур касдиз, муьштерийрин ва жуван наразивилерикай лагьана. «Рекье пис чимивили тади ганва. Маса вуч хьурай? За ваз хъсан мед гайиди я», — жаваб гана атIа кьиляй.

Мед чIур, цуру жедайди туш эхир. Рекье машиндаваз хьайи 3 сятина мед гьикI чIур хьурай?

Гуьгъуьнин йисуз отпускдин вахтунда хуьре аваз, чи сала авайбур ва къуншийрин кьве тарни юзурна, за мед ргана. Къуншийризни гьардаз са литрдин банка жуван патай гана. Виликан йисуз хьайи агьвалатди зи рикIиз кьарай гузвачир. Алатай гатуз хуьре мед маса гузвай са дишегьли, хъсан мед ава, шегьерда кIандайбур аватIа, къачу лугьуз, вич зи патав атана. Белки, хъсандини тир жеди, амма мад а регъверик заз кьил кутаз кIан хьанач.

ЦIинин йисуз «метин месэла» мад хцидаз элкъвена. КIвалахдин рекьяй юлдашри зун алай чкадал са шумуд сеферда чпиз мед кIанзавайдакай лагьана. Амма са сеферда жуван иштираквал аваз авур кIвалах бегьемди тахьайла, идалайни башкъа, жуван чин яру, рикIизни такIан хьайила, мад а кардик кьил гьикI кутада? Къенин юкъуз метин къимет виртIедин къиметдиз барабар хьанвайла, гьични жедач. Сад ава жува гьазурнаваз хьун, жувавай адан жаваб гуз хьун. Я тахьайтIа, жув алай чкадал гьазурна, чизва инсандин гьам гъилин михьивал, гьамни — рикIин. КIвалахдин рекьяй юлдашри гзаф чкайра суракь авурла, 3 литрдин баллон 6 агъзур манатдилай тIимил авачир. Эхирни, маса гузвай са чкадай Каспийскдиз кIвализ хкидайвал, заказ гана са дишегьлиди. Дадмишайла, ам вуч ятIа кьил акъат тавур факъирди адакай гъвечIи банкада авайди кIвалахал гъана. Куьн чIалахъ хьухь, банкадин къвалар са бубат кьацIанвай. Неинки дад, гьич рангни метининди туш. Цуру ял къвез акурла, вичи ам холодильникда эцигнавайди лагьана. Вирт, мед холодильникда хуьдай затIар туш эхир. КIвалахал са шумуд касди дадмишна. Дугъриданни, вуч ятIа кьил акъатнач. Маса къачурдаз зенгна. Жавабди чун мягьтеларна лугьун тIимил я. «Устаддин» гафарай чир хьайивал, метик квай менфятлу затIар хкат тавун патал ам гзаф рганвач. Бубайрихъ хъсан мисал ава: лугьудайди кIамай хьайитIани, яб гузвайди акьуллуди хьун герек я. Мед лазим кьадарда ргуналди, адак квай хийирлу затIар хкатдани? Я тахьайтIа, чарадан къаргъиш­ гуьгъуьна авай пулуник хизан патал берекат акатдани?  Гьар сеферда­ холодильник ачухайла, мецел къар­гъиш атуникай кичIе туш жал? ЧIи­жери гьар са цуькведилай са-са гъвел кIватIнавай виртIедив агакьарна, къимет 6 агъзур манатдилай виниз акъат­навай мед маса гузвай касди дуьз затI гун герек тушни!? Метихъ вичин тIварцIихъ галаз кьадай гьал («мураба метел атайла», лугьунни дуьшуьшдин ибара туш), ранг, маса вири няметрикай гьасятда тафаватлу жедай кьетIен дад авайди я. Алатай йисузни, цIини маса гузвай са шумуд чкада зани мед дадмишна, амма заз дуьзди жагъанач. Бегьем ругун тавунвайди, кьар хьтин чIулавди, кьадарсуз ширин ва чIун галай мед жедани? Инсанри ам бедендин сагъламвилиз менфят авайвиляй  маса къачузва. Мисал яз, мети рикIни дамарар мягькемарзава, тIуьрди иливарунин кIвалах хъсанарзава, гемоглобин хкажзава, бедендикай артухан яд хкудзава. Нефесдин органар патални адахъ хийир ава. Амма исятда авай метел аламайди са тIвар я. Адакай вуч менфят хкатда? Бязибурун сиверай ван къвезвайвал, садбуру адак песок, желатин кутазва. Ихьтин къаришмадикай, зарардилай гъейри, хийир бажагьат жеда. Адахъ гайи пулунихъни берекат бажагьат акатда. ГьикI хьи, гьар са касди, пул гана, маса къачузвай шей, гьам недайди, гьамни алукIдайди хъсан еридинди хьайила, гуьгъуьниз алхишда. Писди, усал еридинди хьайила, гуьгъуьна къаргъиш жеда. Гила гзафбуру ахьтин крар кваз кьазвач.

Инал зи рикIел мадни са кар хквезва. За винидихъ лагьайвал, ус­тIар­виле кIвалахзавай бубади кIва­лер эцигна куьтягьайла, «Къаракъум» къенфетар маса къачун адет хьанвай. Чи аял вахтара абур виридалайни багьабур тир. Къенин юкъузни абурун тIям зи сиве ама. Буба кIвализ «къаракъумар» гваз хтайла, чаз чир жедай ада чIехи кIвалах куьтягьнавайди, багьа къенфетарни кIвалер чуьхуьнин сифтегьан лишан тир.

Девирар дегиш жезва. Къенфе­тар, жуьреба-жуьре ширинлухар исятда кIамай кьван ава. Амма чи аял вахтарин хьтин дад авайбур тек-бирни амач. Къе чаз, хъсан мед хьиз, хъсан вирт, хъсан гъери ва мсб. жагъизвач. Чи къвезмай несилриз, абур хьиз, гьакI сирке, цур, тIач вуч затIар ятIа, ерли чир тахьунни мумкин я. Агь девирар, девирар, агь инсанар, инсанар, гьайиф­ инсанвилер, михьи, дадлу няметар!..

Регина Семедова