21-августдиз Махачкъалада, Дуст­вилин­ кIвале, Дагъустан Рес­­публикадин обра­зо­ванидин хилен важиблу мярекат — август­дин совещение кьиле фена. РД-дин Кьил Сергей Меликован­ регьбервилик­­ кваз совещанидал кIелунин 2024-2025-йи­сан не­­тижаяр ва 2025-2026-йис патал­ вилик эцигнавай макьсадар­, образованидин гележегдихъ галаз ала­къалу месэлаяр веревирдна. ГьакIни са жерге муаллимриз государстводин шабагьар гана.

Совещанида республикадин Гьукуматдин ва Халкьдин Собранидин векилри, РФ-дин Госдумадин  депутатри,  образованидин­ ор­ганрин регьберри, вузрин ректорри ва мектебрин директорри, гьакIни муаллимри иштиракна.

Мярекат башламишдалди­ вилик РД-дин Кьил Дуствилин­ кIва­лин дегьлизда ачухнавай аялрин­ бахчайра тербияламишзавай­ би­цIек­рин ва гъвечIи классра кIел­за­вай аялрин яратмишунрикай  туь­­­­кIуьрнавай «Зи Дагъустан» выс­тав­кадиз килигна.

Совещанидал рахадайла, Сер­гей Меликова къейд авурвал, эхиримжи йисара республикада­ 40,7 агъзурдалай гзаф аялриз кIел­дай чкаяр фикирда кьунвай тахминан­ 111 мектеб ва 13,4 агъзур аялдиз­ чкаяр авай 94 бахча эцигнава. Идалайни гъейри, обра­зованидин 374 объектда бинедилай ремонтдин кIвалахар кьиле тухванва.

Республикадин Кьили вичин рахунра кьетIен фикир образование, илим ва производство сад-садахъ галаз сигъдаказ ала­къа­лу авунин месэладиз гана. Ада, федеральный «Профессионалитет» проектдин сергьятра аваз, об­разованидинни производстводин кьве кластер — «Хуьруьн майи­шат» ва «Туризм»-арадал гъуникай ва абуру и рекьяй образованидин вири тешкилатар алакъалу авуникай лагьана. 2026-йис патал «IT-технологии» ва «Машиностроение» рекьерай цIийи центраяр арадал гъун пландик кутунва.

С. Меликова гьакIни государст­водин гьукумдин ва идарайрин векилри, «Важиб­лу месэлайрикай­ их­тилат» кIватIалдин сер­гьят­ра аваз, тухузвай тарсара иштиракунин тежриба давамарун теклифна­.

«Мектебра кIелзавай аялри военный вакъиайрин иштиракчий­рихъ галаз рафтар­вал авунин мес­эладин важиблувилел фикир желб­зава. Чна аялриз чи игитар тир ва­танэгьлийрикай суьгьбетар авун лазим я. СВО башламишайдалай инихъ Россиядин Федерациядин Игит лагьай вини дережадин тIварцIиз  15 дагъустанви ла­йихлу хьанва», — лагьана ада.

Сергей Меликова жегьилар ва­танперес­вилин руьгьдаллаз тер­бияламишунин важиблувални кье­тIендаказ къейдна. Ада гьисабзавайвал, гьар жуьредин фикиррихъ инанмишвилер (идеология) сад-сада акьунин ва Россиядиз сергьятвилералди басрух гунин шартIара и кIвалах вири халкьдин вилик акъвазнавай важиблу месэладиз элкъвезва. Ада гьакIни алава хъувурвал,  ватанпересвилин руь­гьдаллаз тербияламишунин  мес­эла Россиядин Федерацияда об­разованидин хел виликди тухунин Стратегиядин бинеда ава.

Совещанидал кьетIен бажа­рагъ авай аялриз куьмек гунин­ мес­эладикайни рахана. Сергей­ Ме­ли­кован теклифдалди Да­гъус­­тандин мектебра кIелзавай 60-далай гзаф аялриз 100 агъзур­ манат­дин кьадарда аваз пулдин­ пишкешар гана. Алатай йисалай­ баш­ламишна­, ихьтин пишкеш кьвед ва мадни­ гзаф имтигьанрай­ 95 ва генани гзаф баллар къачур вы­пускник­риз­ни гузва. Региондин Кьи­ли­  ихьтин­ шабагьар гуниз лайихлу аялрин ка­тегорияр инлай кьулухъни­ гегьен­шарун теклифна. РикIел хкин, рес­публика­дин мектебрин 11-классар­­ акьалтIарай аялрин­ 1964 кIва­лах­диз 80 ва мадни ви­низ­ баллар­ ганва, абурукай 34 кIвалах 100 балл къазанмишуналди тамамар­нава. Ба­жарагъ­лу аялрин гьакъиндай фе­деральный гос­информациядин ресурсда респуб­ликадин шко­лайра кIелзавай тахминан 3,5 агъзур аялдиз талукь делилар ава.

Сергей Меликов муаллимвилин пешедин машгьурвал хкажунин месэладикайни­ рахана. «Важиблуди неинки муаллимвилин­ пе­шедиз гузвай дикъет хкажун, гьакIни педвузриз яратмишунин ба­жарагъ авай, ак­тив­лу, вузар акьалтIарайдалай кьулухъ кIвала­хун патал школайриз фидай абитуриентар желб авун я. И рекье кIвалах школадин партадилай башламиш жезва», — лагьана ада ва муниципалитетрин кьилериз вузрихъ галаз тайин макьсаддалди кIелунин жигьетдай икьрарар кутIунунин къайда активнидаказ ишлемишуниз эвер гана.

Госдумадин депутат Нурба­ганд Нурба­гандова совещанидал­ къейд авурвал, алукьзавай кIелу­нин йисуз вилик эцигнавай асул месэлайрик образованидин ери хкажун, чирвилер къачунин ре­кье­ гьар са ученикдихъ виниз тир агалкьунар, гьа жергедай яз адахъ функциональный савадлу­вал хьун, яни адавай чирвилер и ва я маса месэла гьялун патал менфятлудаказ ишлемишиз хьун акатзава.

«Кадрийрин рекьяй мумкинви­лер гегьен­шарун — им агалкьунрин замин я. Жегьил пешека­рар желб авун, насигьатчивилин­ институт вилик тухун, гьар са му­аллим­ ва насигьатчи пешедин рекьяй виликди фин патал Россия­дин адетдин ва Дагъустандин эдебдинни­ ахлакьдин бинейрал асаслу яз  шар­тIар тешкилун, образованидин къурулушдин ачухвал, диде-бубайрин жемият активнидаказ желб авуналди, информациядик тIем акакьун таъминаруналди хкажун важиблу я», — лагьана ада.

Государстводин Думадин депутат Бийсултан Гьамзаева рес­пуб­ликадин педагогриз, гьакIни об­­разованидин рекье зегьмет чIуг­вазвай вири пешекарриз тебрикдин келимаяр лагьана.

Дагъустандин образованидин ва илимдин министр Ягья Бучаева  къейд авурвал, Россиядин Президент Владимир Путинан къарардалди 2036-йисалди  тайинарнавай милли макьсадрикай сад гьар са касдин мумкинвилер уьмуьрдиз кечирмишун, бажарагъар ачухарун ва виликди тухун, гьакIни ватанперес, яшайишдин рекьяй жавабдарвал гьиссдай инсан тербияламишун я.

«И макьсадрив агакьарун патал Россиядин образованидин хел 2036-йисалди  виликди тухунин ва 2040-йисалди гележег фикирда кьунин Стратегия кьабулнава. Ам  виниз тир еридин образованидин милли къурулуш арадал гъунихъ, жуван уьлкведиз ва­фалу агьалияр тербияламишунихъ ва илимдинни технологийрин рекьяй уьлкведин кIвенкIвечивал мягькемарунихъ элкъуьрнава. Стратегияда эцигнавай вири месэлаяр Дагъустан патални кар алайбур я. Чи виридан вилик квай макьсад республикадин образованидин къурулуш дурумлудаказ виликди тухуникай ибарат я», — лагьана ада.

Министрди гьакIни хабар гайивал, къе­нин юкъуз иллаки важиблу месэлайрик­ неинки мектебар эцигун, гьакIни икьван чIа­валди арадал гъанвай къурулушар жезмай кьван менфятлудаказ ишлемишун акатзава.

«Алатай йисуз акьалтIарай милли «Образование» проект­дин сергьятра аваз, республикадин­ хуьрерин ва гъвечIи шегьеррин­ 664 мектебда «Виликди фидай чкаяр»­ цент­раяр пайда хьана, аялрин 7 «Кванториум» технопаркди, 8 IT-Куб-ди кIвалах башламишна, 328 мектебда алатринни техникадин бинеяр цIийи хъувуна, цIийи мектебрин 111 дарамат эцигна, 395 мектебда бинедилай ремонтдин кIва­лахар кьиле тухвана.  И вири зурба мумкинвилери образованидин ери хкажун, аялрин бажарагъар ачухун лазим я. И рекье мектебри чпин арада алакъаяр хуьн, и центрайрин мумкинвилер, яшамиш жезвай чкадилай аслу тушиз, гьар са аялдивай ишлемишиз хьун иллаки важиблу я», — къейдна Я.Бучаева.

Алай вахтунда гъиле авай кIва­лахрикай рахадайла министр­ди малумарайвал, 2025-йисуз республикада «Жегьилар ва ая­лар», «Хизан» милли проектар активнидаказ кьилиз акъудзава. Абурун сергьятра аваз, гегьенш майданра образованидин объ­ектар эцигунин кIвалахар кьиле тухузва, авайбур алай аямдин истемишунрив кьадайвал туькIуьрзава.

ИкI, цIийи  кьве школа эцигунин­ кIва­ла­хар кьиле физва: Дербент шегьердин «Кьиблепатан шегьер» микрорайонда (1200 чкадин) ва Унцукул райондин Шамилкъала поселокда (800 чкадин). Идалайни гъейри, санлай къачурла, 1070 аялдиз чкаяр жедай­ 6 бахча эцигзава, гьакIни республикадин районра ва шегьерра 9 мектебда бинедилай ремонтдин кIвалахар кьиле физва.

Эцигунрин кIвалахрилай гъейри, мек­теб­рин алатринни техникадин бинеяр цIийи хъийизва: Дагъустандин Огни ва Избер­баш­ шегьерра аялрин бахчаяр ремонтзава, гьакI­­ни  республикадин 1134 мектебда «Хатасузвилин ва Ватан хуьнин бинеяр», «Технология» тарсар гун патал кабинетар кутугайвал тадаракламишзава.

Ягья Бучаева хабар гайивал, РД-дин образованидин ва илимдин министерстводи федеральный­ субсидия къачун патал ишти­раку­нин гьакъиндай арза рекье тунва. 2026-йисуз республикада фи­зикадай, шикилар чIугунин искусстводай ва музыкадай тарсар гун патал алава 1242 мектеб талукь тирвал туькIуьрун пландик ква.

Дагъустан математикадай ва тIебии илимрин рекьяй образование виликди тухунихъ элкъуьрнавай федеральный проектрик активнидаказ экечIзава.

«Чна сад тир къурулуш туь­кIуьрзава — федеральный дережа­дилай муниципалитет­дин дере­жа­дал агакьдалди. Чи макьсад якъин­ди я: аялриз математикадин ва тIе­бии илимрин рекьяй ерилу, дерин чирвилер гун, гьа идалди абуруз гележегдихъ фидай рехъ ачухун. Алукьзавай йисалай республика физ­техшколаяр виликди тухунин Фондунин «Регионриз — илим», «Гележегдин код» «XXI асирдин физтех классар», «Инновацийриз старт» проектрик экечIда. ГьакIни карханайрихъ ва вузрихъ галаз санал инженервилин ва агро-классрин месэла давамарда», — къейдна министрди.

Совещанидал министр важиб­лу ва хцидаказ акъвазнавай кад­рийрин кьитвилин месэладикайни рахана. Республикада, статис­тикадин делилралди, 367 муаллимдин кьитвал ава, гьакъикъатда — тахминан 1200 муаллимдин.

Малум хьайивал, алай йисуз Дагъустандин хуьрериз «Хуьруьн муаллим» программадин сергьят­ра аваз 10 муаллим рекье твада. Абурукай  гьар садаз 1 миллион манат куьмекдин такьатар  гуда.

Министрди хабар гайивал, республика­да муаллимриз куьмек гунин кIвалах давам жезва: 2021-йисалай региондин виридалайни хъсан муаллимриз педагогикадин рекье хьанвай агалкьунрай премияр гунин конкурс кьиле физва; пешедин рекьяй чIехи конкурсра — «Йисан муаллим» ва «Хайи чIалан ва литературадин  виридалайни хъсан муаллим» — гъалиб хьунай ва чкаяр кьунай гузвай шабагьрин фонд чIехи авунва.

«Чун муаллимар гьазурдай сад тир къурулуш туькIуьрунин, жегьилар и пешедал желб авунин ва уьмуьрдин пешедин рехъ гьеле гъвечIизмаз хкягъунин месэлайрални машгъул я. Республикадин школайра гьеле гиламаз психологвилинни педагогвилин 200 класс ава. ГьакI чна «Жегьил муаллимдин школа» проектни кардик кутунва», — лагьана ада.

Мектебра кIелзавай 200 агъзурдалай гзаф аялри пеше хкягъу­нихъ элкъуьрнавай «Гележегдиз билет» программада иштиракзава. И серенжемди хъсан нетижайрални гъизва.

Гьа са вахтунда мектебар учеб­никралди таъминарунин мес­­эла хциди яз ама. ИкI, малум хьайи­вал, школаяр лазим ктаб­рал­ди таъминарун патал респуб­ликадин бюджетдай гьар йисуз 452 миллион манатдилай гзаф такьатар чара ийизва. 5-11-классра тарихдин тарсар гун патал государстводин учебникар гьазурнава, респуб­ликадин вири школаяр абуралди таъминарнава.

Эхирдай къейд ийин, Россия­дин прос­вещенидин министерст­води ха­бар гузвайвал, уьлкведин­ мулку­нал кIелунин цIийи йис 2025-йисан 1-сентябрдиз башламишда­, 2026-йисан 26-майдиз акьалтIда. Гатун тIа­тIилриз аялар­ 27-майдилай фида, ял ядай вахт 31-августдалди давам жеда. Мек­теб­риз чирвилер гунин кIвалах чет­вертриз ва я триместриз пайна тешкилдай ихтияр ава. Идалай аслу яз зулуз, хъуьтIуьз ва гатфариз ял ядай йикъар тайинарда. И вахт са гьафтедилай куьруь хьун лазим туш.

Жасмина  Саидова