1941-1945-йисарин дяведа Ватан хвейи лезги рухвайрикайни рушарикай чи алимри, гьикаятчийрини шаирри, муаллимри, журналистри (Гьажи Аликберов, Рамазан Юсуфов, Хуьруьг Тагьир, Нурмегьамед Эмиров, Мегьамед-Гьанифа Шайдаев, Серкер Мингьажев, Малла Вагьабов, Искендер Къазиев, Къазимегьамед Жалилов, Али-Мегьамед Бабаев, Мегьамад Шайдаев, Абдулбари Магьмудов, Желил Мурадалиев, Казим Казимов, Мердали Жалилов, Дашдемир Шерифалиев ва мсб.) макъалаяр, очеркар, рикIел хкунар, диссертацияр, гьикаяяр, повестар ва романар кхьена.
ЧIехи Гъалибвилин юбилей къейдзавай йисуз за жуван ктабханада авай яру цIарарин жилд алай урус ктаб еке гьевесдив кIел хъувуна. Адал чIехи гьарфаралди кхьенва: «Верю в вашу победу» («Куь гъалибвилихъ агъунва»). Ам Дагъустандин гьукуматдин архивдин директор Р.И. Жамбулатовади ва лезги журналист Сергей (Дени) Эмирова кхьенва. 224 чин авай ктаб 1986-йисуз Махачкъаладин чапханада акъатна. Аквадай гьаларай, Гъалибвилин 40 йис тамам хьуниз бахшнавай.
И ктаб 1941-1945-йисара «Дагестанская правда» («ДП») газетдиз акъатай хабаррикай, макъалайрикай, литературадин куьруь эсеррикай, республикадин идарайриз хтай чарарикай, телерикай ва маса документрикай, тартиб хвена, чан алай тарих туькIуьрнава. Са шумуд документ, гьелбетда, лезгийризни талукь я. Абурукай «Лезги газет» кIелзавайбур хабардар авун за къиметлу кар яз гьисабзава. Къуй чи хакьдин женгинин тарих мадни жанлу хьурай.
«Куь гъалибвилихъ агъунва» ктабдин сифте гафуна къейднава: «Дяведин йисара фронтда ва адан далу пата Дагъустандин зегьметчи халкьари Советрин Ватандиз ва Коммунистрин партиядиз чешне авачир хьтин вафалувилер къалурна». (4-ч.). Агъадихъ куьруь-куьруь кьилер ганвай малуматар къвезва:
«Фронтдиз. 1941-йисан 27-июнь. Махачкъала. Пакаман сятдин 6-даз майдандал ватандиз вафалубур кIватI жезва, фронтдиз физва…» «ДП», 1941, 28-июнь. (7-ч.).
«ТАСС-дин дакIар. Махачкъалада Дагъустандин художникрин союзди (А. Жамал, Хасбулат Аскар-Сарыджа ва мсб.) Германиядин фашистар русвагьзавай зарафатдинни ягьанатдин шикилар чIугвазва ва халкь кIватI жедай чкайрал эцигиз къалурзава». (32-ч.).
«Хуьруьг Тагьир. «Лянет». Шиир урус чIалаз А. Назаревича элкъуьрнава. «ДП», 1942-йис, 20-сентябрь. (83-84-ч.).
«СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин къарар. Яру Кьушундин чIехи ва жергедин къуллугъчийриз кьетIен алакьунрай «Советрин Союздин Игит» тIвар, Ленинан орден ва Къизилдин гъед медаль гун… (И сиягьда 20 лагьайди лезги я). Капитан Эмиров Валентин Аллагьяровичаз. Президиумдин председатель М. Калинин. Секретарь А. Горкин». Москва, Кремль, 1942-йисан 13-декабрь. «ДП», 1942-йисан 16-декабрь.
«Эмирован тIварцIи женгиниз ва кьисасдиз эверзава. В. Эмирован игитвиликай макъала. «ДП», 1942, 16-декабрь.
«Эмирован игитвилел дамахзава» — тебрикдин чар. Дербент, Балугърин завод «Сад лагьай май». Эмиров Аллагьяр Загьировичаз. Эмирова Надежда Митрофановнадиз. Брагина Ираида Федоровнадиз. Эмирова Иннадиз.
«Чна куь хцин, гъуьлуьн, бубадин, капитан Валентин Эмирован игитвилел дамахзава…
А. Алиев, ВКП(б)-дин обкомдин секретарь.
А. Даниялов, ДАССР-дин СНК-дин председатель.
А. Тахтаров, ДАССР-дин Верховный Советдин
Президиумдин председатель».
«ДП», 1942-йисан 23-декабрь. (99-ч.).
«Эмирован тIвар алай самолетрин десте патал 2 миллион. Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тIварунихъ ахъайнавай фондуниз Ахцегь райондин зегьметчийри 2 миллион кьван пул ва маса затIар гана». «ДП», 1943, 19-январь.
«Кьасумхуьруьн район. Гьажимурадова Шагьнасибаз чар: «Ви гъуьл, Гьажимурадов Мегьамед, зи частуна тежрибалу артиллерист хьанва: ада душманар кукIварзава, «Гьунарлувиляй» медаль къачуна».
Командир А. Беручев, лейтенант. Чуьлдин почта, № 33137 «Г».
«ДП», 1943, 18-август. (123-ч.).
«Игитвилин гьунар. Заз Мазанов Хазранан игитвиликай суьгьбетиз кIанзава. Ам лезги, Хив райондин Цацар хуьряй я… М. Гьамзатов, частунин командир, Советрин Союздин Игит».
«ДП», 1944, 9-январь. (143-144-ч.).
«Игит ватандашдал дамахзава» — чар:
Астрахань шегьер, 4-район, Абхаз куьче, 8. Алиев Къазимегьамедаз.
«Масан ватандаш Къазимегьамед! Ви хва Араз Дагъустанда Советрин Союздин 19 лагьай Игит хьана. Мубаракрай! Чна и кардал дамахзава.
Гьажи Аликберов, ВКП(б)-дин ДАССР-дин обкомдин пропагандадин рекьяй секретарь, Ватандин дяведин тарих кIватIзавай комиссиядин председатель. 1944, 20-октябрь». (188-ч.).
«Хайи Дагъустандиз кьин кьазва» — чар:
«Кузвай саламар зи ватанэгьлийриз: коммунистриз, комсомолриз, фялейриз, колхозчийриз куь ватанэгьли, миграгъви Загьиров Тагьир Загьировичан патай. За 1941-йисан 22-июндилай душманрихъ галаз женг чIугвазва… За, жуван чанни гьайиф татана, женг давамарзава…
Ордендин сагьиб Загьиров Т.З.
«ДП», 1945, 17-январь». (204-ч.).
«ЦIуд аялдин диде. Ахцегь хуьруьнвийриз 75 йис хьанвай колхозчи Тагьирова Туькез хъсандиз чида. Адан 7 хва Ватандин дяведин женгера ава: чIехи хва Гьажибуба майор хьанва, адаз Яру Пайдах ва Яру гъетрен орденар ганва; Эседуллагьни Мевледин чIехи лейтенантар, Завдуллагьни Азим — лейтенантар, Гьабибуллагь — чIехи сержант, виридалайни гъвечIи Абдуллагь парашютист я.
Г. Омаров». «ДП», 1945, 24-февраль». (205-ч.).
1941-1945-йисара Дагъустандин халкьари фронтдиз ва далу патаз гайи вири жуьредин куьмекрик, дагъустанвийрин жумартвал тебрикзавай И. Сталинан телерик лезги халкьдин пайни ква. Гьавиляй, са шакни алачиз, лугьуз жеда: чи ЧIехи Ватан — СтIал Сулейманан «дуьньяда ругуд пай тир еке Урусият» — гьар са четин уламда лезги халкьдин игит рухвайрини рушари хвена, гилани хуьзва ва мадни хуьда. Россиядин Федерация чи ватан я.
Гьаким Къурбан,
Дагъустандин халкьдин писатель
