Гагь-гагь рекьери ахьтин инсанар туьшарда хьи, яргъалди абурун кьисметри ви фикир желбда.
Муса Рамазанович Исаеван кьисметни ажайибди я. Ери-бине (куьк) Рутул райондин ЦIахур магьалдай я. Адан буба Иса Рамазанович Азербайжан Республикадин Закатал райондин Агъдам — Калял хуьре дидедиз хьана.
СССР чукIурдалди ЦIахурай и райондиз, дагъдин гирведилай элячIна, 4-5 сятда яхдиз фидай. Яни и патани, а патани гьа са халкь яшамиш жезвай, рекьерни ачух тир.
Исадин кьисмет четинди хьана. 4 йиса авай аял яз, буба рагьметдиз фена, етим аял, кьил хуьз, гагь са, гагь маса хуьруьз акъатна. Октябрдин революциядин вахтунда жегьил Иса Кьурагь райондин Штула яшамиш жезвай, гьана диндин рекьяй чирвилер къачунвай ада и райондин хуьрера муаллимвална.
Революциядилай кьулухъ, махсус курсара кIел хъувуна, цIийи школадиз кIвалахиз фена. ИкI ам Куьре округдин Сийид хуьруьз акъатна, ина бине кутуна. Адан хва Муса гьа и хуьре 1935-йисуз дидедиз хьана. ЦIахурвидиз михьидаказ лезги чIал чир хьунин асул себебни гьа и кардихъ галаз алакъалу я.
Мусади сифтегьан чирвилер (лезги чIалай ва математикадай) вичин бубадивай къачуна, ахпа Сийидрин, Цмуррин, Кьасумхуьруьн школайра кIелна.
Буба 1942-йисуз залан азардикди кечмиш хьана. ЧIехи хизан дидеди, колхозда кIвалахиз, хуьн хъувуна. Идалайни алава, четин шартIара авай аялар а чIавуз интернатриз, аялрин кIва-лериз желбзавай. Гьукуматдин къайгъударвал екеди тир гьа залан дяведин ва гуьгъуьнин йисарани… Аял чIавалай кIелунал ва кхьинал рикI алаз чIехи хьайи Мусади юкьван школа хъсан чирвилер аваз куьтягьна ва 1951-йисуз ам Даггоспедуниверситетдин физикадинни математикадин факультетдик экечIна.
Ада вичи рикIел хкизвайвал, вузда гьа сифте йикъалай герек тир вири учебникар ва абурун программаяр студентрив вугузвай. КIелунал рикI алай вирибурувай дерин чирвилер къачуз жезвай. Муаллимрин рафтар акьалтIай бубавилинди тир. Буш вахт жагъидачир. КIелун ва общественный уьмуьрда, спортда активвал къалурун — ибур кьилин къайгъуяр тир. Гьа и чIавуз комсомолдин жергейризни гьахьна, уьмуьрди вилик эцигзавай месэлаяр мадни важиблубур хьана.
Кирован тIварунихъ галай стипендиядиз лайихлу хьайи жегьилди вуз яру диплом ва аспирантурадиз теклифзавай чар къачуналди куьтягьнай.
Жегьил физик госкомиссияди Рутул райондин Ихрекрин хуьруьз рекье тунай. Ина адакай сифте жергедин муаллим, ахпа школадин завуч, директор хьана.
Директорвилин йисар лап кар алай, лугьудайвал, инсандин къилих ва къаст, устадвал арадал гъидайбур хьана, — рикIел хкизва агъсакъалди. Ихрекиз а чIавуз, юкьван школадин образование къачун патал, къунши хуьрерин — Вини ва Агъа ГуьтIруьх, Аракул, Муьхрек, Жили хуьрерин аяларни къвезвай. Чкадинбурни кваз 200-300 аял. Ина 90 аялдин интернатни кардик квай. Ибур чIехи бажарагъ, къуватар садна кIанзавай кIвалахар тир. Аялриз кIелдай, муаллимриз кIвалахдай, чебни паталай къвезвай, яшамиш жедай шартIар гана кIанзавай.
Школа колхозди эцигнавай са мертебадин, къавал шифер, ракь хьайитIани алачир дараматда авай. Цавай аватайди классра жезвай…
ШартIари жегьил руководитель гзаф сеферра Рутулиз, Махачкъаладиз, масанриз, куьмекар кIанз, рекье твазвай. И кар адалай алакьна. Партиядин а чIаван обкомдин секретарь У.Ч.Черкесован куьмекдалди. Школадин дараматдин къав шифердив кIевна, анихъ са шумуд цIийи классни ахкална. Гуьгъуьнлай колхоздивай биологиядай тежрибаяр тухудай махсус чилни къачуна. ИкI, герек кепек-шийи къазанмишдай, идан гьисабдай мектебдин бязи шартIар хъсанардай мумкинвални хьана. Жуван картуфар, емишар битмишарна, жуван киреж гьазуриз, масабурузни маса гуз хьана…
Мектебда хъсан тежриба ва лигим хьанвай муаллим гила аспирантурадиз гьахьна. Муса Рамазановича а чIаван СССР-дин АН-дин Дагъустандин филиалда, физикадин институтда, чIехи алим, институтдин руководитель, илимрин доктор Х.И.Амирханован гъилик кIелна, кIеви материалрин (чахмах ва ярумчух проводникар) физикадай илимрин кандидатвилин диссертация хвена. И девирда ада махсус лаборатория арадал гъунихъ галаз сад хьиз, илимдин гзаф мярекатра — симпозиумра, конференцийра иштиракна. Москвада, Ленинградда, Краснодарда, Ливерпулда, масанра. Муса Рамазановичан ахтармишунрикай, ада цIийи техника, технологияр, иллаки электронника ва телемеханика патал теклифзавай цIийи затIарикай чир хьана. И рекьерай са шумуд патент къачуна. Адан теклифар ва цIийи затIар кардик кутуни са электронный промышленностди (рангарин цIийи телевизорар туькIуьриз) а чIаван советрин экономикади са чи республикада 5 миллион манатдив агакьна къазанжияр гъиз хьана…
1974-йисуз машгьур физикдиз Даггоспединститутдиз кIвалахал атун теклифна. Ина вири къуватар ада студентар тербияламишуниз, абуруз физикадай, кьилди къачуртIа, ярумчух къаришмайрай, электродиодрай дерин чирвилер гуниз бахшна. Вичин пешедай, физика вузда ва мектебда чирунин месэлайрай вишелай виниз илимдин кIвалахар, пособияр, куьмекчи материалар кхьена.
1995-йисуз вуздин ректоратдин теклифдалди ДГПУ-да физикадай заочный къайдада кьилин образование къачудай отделение (ОЗО) кардик кутуна ва адан кьилени Муса Рамазанович Исаев акъвазарна. И отделенидиз чпихъ кьилин образование авачир физикадинни математикадин муаллимар, заочно кIелиз кIанзавай маса ксарни кьабулзавай.
2016-йисалай педагогикадин рекьяй зегьметдин ветеран, РД-дин лайихлу муаллим, вичин асул кеспидивай къекъечIнава. Авайвал лагьайтIа, ада вичин кьадар-кьисметдикай, фейи рекьерикай, акур крарикай, инсанрикай рикIел хкунар кхьизва. Гзаф ксари адаз руьгьдиз кIеви, чирвилериз дерин, къастуниз мягькем жез куьмек гана. Абурун жергеда винидихъ тIварар кьунвай ксарилай гъейри, ДГПУ-дин виликан ректорар — А.М.Мегьамедов, Ш.И.Исмаилов, кафедрайрин заведующияр — Г.Б.Багдуев, Гь.А.Абдурагьимов, вири студентриз ва преподавателриз истеклу ва гьакьван гьуьрметлу муаллим-методист М.Н.Юзбегова, вичин гъилик чирвилер къачур алимар — Р.П.Келбиханов, Н.М.Жамаева, Ф.А.Эсетов, ма-сабур ава.
Кар алайди ам я хьи, агъсакъал вичин кьисметдилай, агакьнавай дережайрилай рази я. Вири уьмуьр — илимда! Идалай чIехи бахт жедани?..
Мердали Жалилов
