Илимдин зурба ахтармишунардайди, алим, педагогвилин еке алакьунар авай лап хъсан лектор, чIехи коллективда кIвалахиз, маса инсанрихъ галаз къени алакъаяр тайинариз чидай, виниз тир жавабдарвал гьиссдай, вилик эцигнавай макьсаддив агакьарунин рекье дурумлудаказ, къастунал кIеви яз вилик фидай кас.

Ихьтин ерияр, Мичуринан тIварунихъ галай государстводин аграрный университетдин багъманчивилин, хуьруьн майишатдин культурайрин селек­циядин­ ва биотехнологийрин кафедра­дин профессор, РФ-дин хуьруьн майи­шатдин­  илимрин  доктор, РФ-дин илимрин ла­йихлу деятель Ю.В. Трунова гьи­сабзавай­вал, чи ватанэгьли,  алим, хуьруьн майишатдин  илимрин доктор, РД-дин  илимрин лайихлу деятель, Дагъус­тан Рес­публикадин  Государственный­ премия­дин сагьиб ва Росcиядин Фе­де­ра­ция­дин илимдинни виниз тир тех­ноло­гийрин гьуьр­метлу работник Надир Гьей­бетулаевич Загьироваз хас я. И йикъара алимдин 65 йис тамам жезва. Мубаракрай!

Загьиров Надир Гьейбетулаевич 1960-  йисан 29-апрелдиз  Мегьарамдхуьруьн рай-­ ­ондин Чахчахрин-Къазмайрин хуьре­ ди­­де­диз хьана. 1983-йисуз Дагъустандин­ госу­дарстводин хуьруьн майишатдин инсти­тут­да емишар, майваяр ва уьзуьмар гьасилунин рекьяй пешекарвал къачуна. Гьа и вахтунда ам илимдин ахтармишунрални машгъул хьана. 1988-1991-йисара ам Дагъустандин НИИСХ-дин аспирант хьана. 1992-йисуз, аспирантура акьалтIарайла, ада  Москвадин, чIулав накьвадин зулуник акат тийизвай мулкара багъманчивал вилик тухунин илимдинни ахтармишунин зональный институтда «Дагъустандин кьиблепатан дуьзенда  подзонадин къалин багълара куьруь хилер алаз экъечIдай жуьредин ичин тарариз яд гунин къайда ва миянардай шейэрин кьадар» темадай кандидатвилин диссертация хвена.

1994-1997-йисара докторвилин диссертация гьазурун патал ДНИИСХ-дин соиска­тель хьана, 1998-йисуз (вичин 38 йисан яш патал лап фад!) Вирироссиядин багъманчивилин ва къелемлухар кутунин­ рекьяй селекциядинни технологийрин инсти­тутда­ (Москва шегьер) «Дагъустанда емишрин­ культураяр ва ципицIар адаптивный жуьреда битмишарунин карда биологиядин ва экологиядин бинеяр» темадай докторвилин диссертация хвена. 2007-йисуз Н. Загьироваз «Емишчивилин ва ботаникадин» кафедрадин профессор лагьай гьуьрметлу тIвар гана.

Жегьил пешекар яз, ам гзаф чкайра кIвалахиз, гьа жергедай яз жемиятдин крарални машгъул жез, производствода тежриба кIватIизни  агакьна. ИкI, ада тамамарай къуллугърин жергеда ава: Мегьарамдхуьруьн  райондин хуьруьн майишатдин управленида агроном-экономист (1983-йис); ВЛКСМ-дин Мегьарамдхуьруьн  райондин комитетдин отделдин заведующий; и райондин «Муктадирский» совхоздин, «Тагиркентский» агрофирмадин кьилин агроном (1986-1990); КПСС-дин РК-дин тешкиллувилин отделдин инструктор; Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальникдин заместитель; и райондин «Победа» колхоздин председатель (1993-1995); Дербентдин коньякрин комбинатдин кьилин агроном.

2001-йисалай Надир Гьейбетулаевич илимдинни образованидин кIвалахрал дериндай машгъул жезва. ИкI, 2001-йисалай ада М.Жамбулатован тIварунихъ галай Дагъустандин аграрный  госуниверситетда емишчивилинни ботаникадин кафедрадин профессор яз кIвалахна. 2002-йисалай башламишна, кIуьд йисуз гьа и кафедрадин заведующийвал авуна. 2012-2017-йисара Надир Загьирова  «Дагъустандин хуьруьн майишатдин рекьяй илимдинни ахтармишунардай Ф.Г. Кисриеван тIварунихъ галай институт» ФБГНУ-дин директордин везифаяр тамамарна. Гуьгъуьнлай са йисуз адакай «Вирироссиядин цуькверин ва субтропикрин набататрин илимдинни ахтармишунрин институт» ФГБНУ-да отделдин илимдин кьилин къуллугъчи хьана. 2019-2020-йисара РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерствода уьзуьмчивал идара авунин управленидин начальникдин заместитель, уьзуьм­чивал вилик тухунин ва ципицIрин къелемлухрин кIвалахдиз талукь отделдин начальник хьана. Эхиримжи йисара (2020-йисалай  инихъ) алимди «Россиядин илимрин академиядин субтропикрин илимдин центрадин Федеральный ахтармишунрин центрадин субтропикрин ва кьиблепатан емишрин культурайрин отделдин илимдин кьилин къуллугъчидин везифаяр тамамарзава.

Къенин юкъуз Надир Загьиров кьиблепатан субтропикрин тIебиатдин шартIара багъманчивал, уьзуьмчивал вилик тухунин,  ципицIар ва маса емишар гьасилунин, къелемлухар кутунин кIвалахар тешкилунин хиле неинки вири уьлкведа, гьакI адалай къецени машгьур алим я. Илимдин ахтармишунрин рекьяй адан итижар жуьреба-жуьре я. Алимди Дагъустан Рес­публикадин тIебиатдин шартIара кьиблепатан субтропикрин емишар ва ципицIар гьасилунин къайдайрин, яни технологиядин, биологиядин, экологиядин, экономикадин рекьяй  менфятлувилин чIехи ва хъсан нетижайрал гъизвай ахтармишунар кьиле тухузва. Ада асул фикир гузвай месэлайрик субтропикрин набататчивал ва кьиблепата багъманчивал республикадин шартIарихъ галаз кьадайвал туькIуьрун, и рекье ахтармишунар кьиле тухуналди, илимдин  цIийи чирвилер кIватIун акатзава. Къейдзавайвал, субтропикрин емишар кьиблепатан Дагъустандин шартIара дурумлудаказ гьасилиз хьунин рекьер ахтармишунин  кардик ада еке пай кутунва.

Гьам чирвилер, гьамни тежриба кIва­тIу­нин жигьетдай кьиле тухванвай зурба­ кIвалахдин нетижада ада багъларин ва ­уьзуьмлухрин бегьерлувал хкажунин, Да­гъустандин чилер ва агроэкологический ­ресурсар менфятлудаказ ишлемишунин  ре­кье  къиметлу меслятар гузва.

Алимди кьиле тухванвай илимдин кIва­лахрин апробация (ахтармишунин нетижада официальнидаказ разивал гун, кьабулун), гегьеншвилел, кьадардал гьалтайла, гьейранардайди я. Ада илимдинни  тежрибадин 120 конференцияда, гьа жергедай яз международный — 45, вирироссиядин — 50, регионрин уртах — 15 ва республикадин 10 мярекатда иштиракна.

Н. Загьиров илимдин 713 кIвалахдин автор ва я соавтор (16 монографиядин) я,  абурукай 21 кIвалах чирвилер гунин методикадиз талукьбур,  23 — производство кьиле тухун патал меслятар, 490 илимдин макъалаяр я, гьа жергедай яз ВАК-ди меслят къалурзавай изданийра чапнавайбур. Н.Загьировахъ вичи туькIуьрнавай шейэрин 46 патент, ЦНТИ-дин информациядин 68 чин, 38 брошюра ава.

Гьа и вахтунда профессор Н. Загьирова  педагогвилин кIвалахни активнидаказ кьиле тухузва, илимдин кадрияр гьазурунин месэладизни еке фикир гузва. Ада неинки республикада, гьакIни уьлкведин майданда багъманчивилин ва уьзуьмчивилин рекье чIехибурукай сад тир пешекарламишнавай илимдин школа арадал гъанва. Адан регьбервилик кваз кандидатвилин — 18 ва докторвилин 2 диссертация хвенва. Вини дережадин илимдин кадрияр гьазурунин кардик ада кутазвай пай екеди я. Н. Загьиров  Дагъустандин аграрный госуниверситетдин кандидатвилин ва докторвилин диссертацияр  хуьнин рекьяй советдин член, «Багъманчивал»  рекьяй ГАК-дин председатель я.

Н.Гь. Загьирован педагогвилин кIвалах  Дагъустандин государстводин технический  университетдани давам жезва, ина «Недай суьрсетдин производствояр ва товароведение» кафедрадин бинедаллаз (Дагъустандин НИИСХ-да тешкилнава) ада «Недай суьрсетдин хаммалдин анатомия» темадай лекцияр кIелзава.

Вичин уьмуьр илимдиз ва образовани­диз бахшнавай алим жемиятдин­ кра­­­ра­­ни иш­тиракиз агакьзава. ИкI, 1990-  1993-­йиса­ра Надир Гьейбетулае­ви­ча­кай­ хайи Мегьа­­рамд­хуьруьн райондин халкьдин­  депу­т­ат­рин  советдин  прези­ди­ум­дин, 2012-2017-йисара Дагъустан Рес­пуб­ли­ка­дин­ Кьилин патав гвай кар алай проектриз ва дурумлу­даказ виликди финиз та­лукь Советдин, РД-дин Гьукуматдин Председателдин патав гвай экс­пертно-аналитический советдин, РД-дин МСХ-дин Общественный советдин ва илимдин­ни технический советдин член ­хьана. Ам      РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай ­суьрсетдин министерстводин коллегиядин составдикни ква. Алим илимдинни теж­рибадин са жерге, гьа гьисабдай яз меж­дународный журналрин редакцийрин советдин членни я.

РД-дин Агъсакъалрин советдин пре­зидиумдин тапшуругъдин сергьятра аваз, Н. За­гьирова  сифте сеферда яз «Да­гъус­тан Рес­публикада чилин, чилерин хсу­сиятчиви­лин ва чилер ишлемишунин­ гьа­къиндай (чилерин месэла гьялунин ва чилер ишлемишунин Дагъустандин мо­дель)»­ ктаб гьазурна. Къейд ийин, и ктаб туькIуьрдайла, алимди и месэладиз талукь яз эхиримжи пуд йисан вахтунда чапдиз акъатай макъа­лаяр, 30-далай артух министерствойрин, комитетрин, идарайрин, къуллугърин ва вузрин материалар мукьуфдивди ахтармишна.

Надир Гьейбетулаевичан агалкьунар  чи уьлкведин илимдин ва педагогикадин жемиятди фикир тагана амукьнавач. Ам ­уьзуьмчивилинни чехирчивилин ва экологиядин илимрин международный академийрин гьакъикъи член, Дагъустан Рес­публикадин илимрин милли академиядин академик я. Н. Загьирован гзаф йисарин бегьерлу зегьметдиз гьам Россияда, гьамни къецепатан уьлквейра государстводин вини дережада лайихлу къимет ганва. ИкI, 2022-йисуз алим «Россиядин Федерациядин илимдин ва виниз тир технологийрин гьуьрметлу работник» лагьай тIварцIин  сагьиб хьана. Адан шабагьрин арада ава: тIебии илимрин хиле Дагъустан Респуб­ли­кадин государстводин премия (2001), Украинадин аграрный илимрин академияди 2004-йисуз гайи  «Илимдинни ахтармишунрин рекьяй цIийи шейэр» номинациядай Г.Г. Валуйкодин тIварунихъ галай чехирчивилин рекьяй гузвай II премиядин лауреатдин диплом, гьакIни «РД-дин илимдин лайихлу деятель» (2005) лагьай тIвар, РД-дин Халкьдин Собранидин ва Гьукуматдин, Россиядин илимрин академиядин гьуьрметдин грамотаяр.

2012-йисуз Сочида Дуствилин Тарциз­ рикIел аламукьдай тIур гунай  Надир Гьейбетулаевичаз «Дуствилин багъманчи» лагьай международный гьуьрметдин тIварни ганва. Гьа и йисуз ам Вирироссиядин об­щест­венный «Россиядин илимдиз куьмек гунин рекьяй ассоциация» тешкилатдин членвиле хкяна. Шаз ам СНГ-дин илимдинни образованидин идарайрин арада илим вилик тухуник еке пай кутунай «Общенациональное движение «Бобек»  ассоциацияди тешкилнавай «I Международное книжное издание» проектдин I дережадин дипломдиз лайихлу хьана.

«Надир Гьейбетулаевич инсанвилин лап хъсан ерийрин сагьиб, вижевай хизандин кьил, къайгъудар итим, буба ва чIехи буба я. Намуслу, къени инсан тир ада вичин инанмишвилериз акси крарик кьил кутун, ам дуьз  рекьелай элячIун мумкин кар туш.  Ам  мус хьайитIани куьмекдиз къвез гьазур лап хъсан вафалу дуст я. Гайи гаф хуьда, хиве кьур крар кьилиз акъудда. Завай инанмишвилелди лугьуз жеда: Надир Гьейбетулаевич хайи уьлкведин, республикадин, вичин халкьдин  лайихлу хва я!», — гьисабзава Юрий Трунова.

Багъманчивилин, уьзуьмчивилин, экономикадин  ва емишар гьасилунин  хилера машгьур алим, 3 веледдин буба ва  хтулрин чIехи буба Надир Гьейбетулаевичаз хайи югъ мад сеферда тебрикиз, уьмуьрда кьунвай рехъ мадни экуьди, бегьерлуди хьунин алхишдин келимаяр лугьуз кIанзава чаз.

Жасмина Саидова