Ашукь Нуьсретан 85 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз
Гатун гвенар гуьнин кIвалахар кьери хьанвай вахт тир. На лугьуди, агъастIалвийрин вил са гьихьтин ятIани шадвилерал алай. Клубдин дарамат асунна, къенепата лазим тир чкаяр сувагъна, сегьнедин полдиз цIийи кьулар хъияна. Ина путар хкажунай пагьливан СтIал Буба къугъвайди тир лугьудай. Адан сагълугъдай, цавуз акъудиз, гьалч хьайи путари ханвай пол туькIуьр хъувуна, къенепатан цларни, гъил агакьдай кьван чкайриз шир яна, гуьрчегарнава. Къава авай кьве люстрадани лампаяр хтуна, са гафуналди, чамран кIвал хьиз туькIуьрнавай…
Чидач, и цIийивилерикай хабар хьанани, я тахьайтIа, Сулейман бубадин хуьр яз, са шадвилин межлис кутун патал яни, Къуба патан лезгийрин сейли манийрин устад Ашукь Нуьсрет Агъа СтIалдал атана. Адахъ чпин патара тIвар-ван авай манидар Телли тIвар алай дишегьлини галай.
Гьяд югъ тирвиляй зун кIвале авай. Квез чидачни чи лезгийрин хесет, гьяд югъ ял ягъиз ганвайди ятIани, гъилер кIвалахдик квачиз акъваздач. Зазни жагъанвай куьлуь-шуьлуь кIвалахар. Юлдашди айвандин шуьшебенддин дакIардин хел ахъайна, вичин назик сесиналди лагьана: «Я итим, амай кIвалахар къвезмай базаррин йикъара хъия. За хинкIардин чкалар гьазурна куьтягьнава. Къажгъандик квай уьндуьшкани рганва. Хъша, жуван чин-гъил чуьхуьх».
Зун, гъиле авай перни чиле акIурна, кIвализ хъфена.
Чи кIвалер, рагьмет хьайи дахди чан алайбурунни рагьметдиз фенвайбурун сергьятдал, сурарал алай къаравул хьиз, эцигнавай. Чибуру и чкадиз Накьвар лугьудай. Са сеферда за наразивал кваз хабарни кьунай:
— Дидеди зун хуьруьн юкьни-юкьвал алай кIвалера хана, ана чIехи хьана. Анай школайриз физ, кIелунарни авуна, гьатта анай хушуналди армиядизни фена. Гила и сурар авай Накьвар магьледа кIвалер эцигун нин рикIел акьалтайди я?
Бубади куьруь ва яцIу жаваб гана:
— Сад лагьайди, ваз чизва, колхоздин никIер, багълар дигидайла, хуьруьн жемятди чпин кIвалерихъ галай чилер дигидайла, яд агакь тийизвайди. Хвалай яд ахъаяйтIани, хуьруьн агъа кьиле яд, са-сада вичин салаз ахъайиз, сятер жезва агакьдалди. Накьвар хвалаз мукьва я. Им сад лагьай регьятвал. Кьвед лагьайди, чи къуншияр «секинбур» я. Сада кьванни чпи-чпихъ галаз анихъ амукьрай, чан аламай къуншийрихъ галазни къал, чуьруьк ийидайбур туш. Сивел гъил эцигна, вични хъуьрена, закни хъуьруьн кутуна. Пуд лагьайдини лугьун: чун, инсанар, и дуьньядиз атанвай мугьманар я. Чи уьмуьрдин вахт куьтягь хьайила, чунни и чи «секин» къуншийрин макандиз — агъа дуьньядиз хъфидайди рикIелай алудна кIандач. Рекьидай югъ лагьайтIа, цав алахьна, рагъ авай чимиди хьун виридаз кьисмет жедач. Де жува фагьума! Хуьруьн юкьва ва я агъа кьиле кьейиди хьайи вахтара, кьуьд-гад лугьун тавуна, ам куьчейрай и Накьвадиз кьуд касди, къуьнерал кьуна, кучукиз гъизва. Мисал яз, югъ чIимелди хьайитIа, магьфеда авай мейит гвайбурукай садан кIвач цIуьдгъуьнайла, гьал гьихьтин къулайсузди жеда? Зунни инал гьамиша къаравул яз амукьдач. Инлай инал я. Са кьве виш кам фейила, сурар гьалтзава. Зазни регьят я, зун тухузвайбурузни гуж гудач.
Им рагьмет хьайи дахди, зун армиядай хтайла, авур ихтилат тир. Гуьгъуьнлай зунни, сурарин патав гвай чкада вердиш хьана, хизандин юкьва яшамиш жезвай.
Бирдан куьчедай «Сажидин! Мугьманар кьабулдачни!?» — эвердин ван атайла, заз айвандин дакIардай шиш бапIах алай Ашукь Нуьсрет ва адахъ са дишегьлини галаз варцел алайди акуна. Зак акатай шадвал и мукьвал вахтаринди тушир. Зани дакIардай мугьмандизни кьий, мугьман гайи Аллагьдизни! Ша, гьаятда кицI авайди туш лагьана. Зун, абур къаршиламишиз, гурарай кIаник эвичIна. Жув кIвенкIве аваз, мугьманарни галаз крандал фена, алай гатун рекьин руг кьена, чиниз яд яна, гъилер чуьхвена, айвандик хкаж хьана. Сифте нубатда Ашукь Нуьсрета къуьне авай чуьнгуьр саламатдиз амукьун патал дестекдиз янавай хкунихъ акална. Ацукьайдалай гуьгъуьниз чун жузун-качузунра гьатна. Икьван гагьди са-кьве сеферда яргъарилай акунилай гъейри, чун сад-садаз чизвачир. ИкI жуван кIвале ацукьун, рахун-луькIуьн кьисмет хьайиди тушир. Нуьсретахъ галай дишегьли зи юлдаш галаз а патал алай кIвализ фена. Чун кьвед, къваларилай аяларни тамашиз, кьилди тунвай.
— Галай дишегьли ам куь юлдаш яни? Жузунарни ийиз хьанач, зи юлдашни галаз, цIийиз гъанвай свас хьиз, а патал алай кIвализ катна, — лагьана за.
— Ам манидар Телли я. Ви юлдашни галаз ам а патал алай кIвализ вичел алай булушкадиз уьтуь ягъиз, пад-кьил ийиз фенвайди я, — жаваб гана мугьманди.
Са шумуд декьикьадилай дишегьлияр айвандик экъечIна. Теллидини вичивай жедай куьмекар гуз, зи юлдашди чи вилик, бугъ кьилел алаз, гъвечIи синида авай уьндуьшка ва кьелечI чкалрин хинкIар авай къапар гъана. Вилик хуьрек атайла, вири ихтилатар акъвазарна, бисмиллагь ийидай адет я. Чнани гьакI авуна.
ТIуьна, чаярни хъвана, кефияр къумбар хьайи Нуьсрет, заз вилин тумунай тамашна, хъуьрена.
— Сажидин, ихтияр це чаз чи туьтерни ачухардай, чуьнгуьрни куькда тван, са кьве манини тамамарна, куь айвандик са гъвечIи дем кутадай, — тIалабна мугьманди.
— Ам гьи инсан я ваъ лугьудайди? — жаваб гана за.
Гьазурвал акуна, мугьманар манидив эгечIдайла, кIвале ихьтин шадвал авайла, къуншийри ва рекьяй агъуз-виниз фидайбуруни яб гурай лагьана, эвела са дакIардин хел ахъайна. Ахпа куьчеда, варцел кIватI хьанвайбуруз хъсандиз ван атурай лугьуз, амай дакIаррин хилерни ахъайиз туна. Са шумуд кас, кьилел чIугуна, айвандикни атана. Буба ваз къурбанд хьурай! Зи айвандикни, куьчедани къуншияр кIватI хьана, далдам алачир мехъер хьана.
— Багъишламиша, чан хизанар! Чун куь хуьре концерт гуз атанвайбур я. Шаир Сажидинахъни адан хизандихъ галаз мукьувай таниш жеда, яргъал рекьяй атанвайбур яз, са гъвечIи ялни акъадарда, алай парталар къайдада твада лагьана, чун инал акъатнавайбур я. Хуьряй чун акурбуру, «Ашукь Нуьсрет!» лугьуз, гьараюнрин ванерни акъатна. Амма афиша за са кьве жегьилдив вугана, иниз тади авурди я. Халисан концерт чна Сулейман бубади вичин чIалар лагьай куь хуьруьн клубда гуда, — лагьана ашукь Нуьсрета.
Клубдин чIехи пай чи магьледин тамашачияр тир. Концерт са сятинилай виниз кьиле фена. Халкь шад тир. Нуьсрет ва Телли вахни рази яз, чпин ерийрихъ хъфиз, гьерекатдик акатна. Йиф чи хуьре, чи кIвале ва гзафбуру чпин кIвалера акъуд лугьуз, минетар авунатIани, абуру чпин кIвалериз хъфин кьетIна. ИкI, Кьулан СтIалрин гамарин фабрикадин машинда аваз чна мугьманар рекье хтуна. Абур хъфейдалай гуьгъуьниз саки са гьафте хьана ацукьай гьар са чкадал, физ-хкведай рекьерани абуру тамамарай манияр жегьилри тикрариз, шадвал ийиз. И югъ концерт рикIера амукьдайди хьана…
Гьа икI, са гьафте кьван алатнач, захъ кефи хадай хабар агакьна. Винидихъ за шадвилелди жуван вилералди акунвай вакъиадикай кхьейди я, ашукьдиз са шиирни багъишнай. Амма алава хъийизвай гафар заз халкьарин сиверай ван атайбур я. Абурукай зун рахадачир, амма завай а макъаладиз «Эхиримжи концерт» кьил гун хьана. Гьавиляй жуваз чир хъхьай, ван хьайи хабаррикай мадни кхьизва…
Ашукь Нуьсрет рагьметдиз фена, адан сураллай накьвни фадлай ацукьнава. Советрин девирда арада дуствал аваз яшамиш хьайи республикайрикай къенин юкъуз чара гьукуматар хьанвайди сир туш. Амма Нуьсрет хьтин зурба ашукьди Агъа СтIалдал къурмишай концерт вучиз эхиримжиди хьанатIа, гьа себебдикай кхьиз кIанзава. Гьайиф хьи, чи хуьряй шадвилелди чпин хуьруьз хъфизвай рекье ам ихьтин дуьшуьшдик акатна. Лугьузвайвал, рекьин патав колхоздин верчер хуьзвай ферма гваз, анлай агъадалди ва винелди хъфидайла, анал алай къаравул дуст тирвиляй адаз гьар сеферда са гъвечIи шадвал авун Нуьсретаз адет хьанвай. И чкадиз мукьва хьунивай ашукьдиз чуьруькдин ванер атана. Нуьсрета гьанихъ гьерекатна. Мукьув агакьайла, ашукьдиз иниз атанвай рекетар лугьудай гьарамзадаяр-тарашчияр аквада. Шишер ядай са вад-цIуд верч гьавайда кIанзавай абурун къал меслятдиз элкъуьриз кIан жеда Нуьсретаз. Ам абур секинариз алахъзавай, намуссуз кардикай къерех хьунин келимаяр лугьузвай. Няс ксар Нуьсретал элкъвена, ам гатана. Тади гьалда зенгер авуна, ашукь духтурханадиз агакьарна. Амма адан гьал кIевел алай. Ам гатайбур чир хьана, дустагъда ацукьарна. И кIеретIдик кар алай къуллугъчийрин гадаярни кваз хьана. Абурун бубаяр Нуьсретан патав са шумуд сеферда атана. «Къизилдин дагълар» хиве кьуналди, адав арза кьулухъ вахчуз туна. Тахсиркарар ахъайна. Са гьафтени алатнач, Нуьсрет сувабрин дуьньядиз акъатна. Агъа СтIалдал Теллидихъ галаз гайи концерт эхиримжиди хьана. Рагьмет хьуй вичиз.
Сажидин Саидгьасанов
