25-мартдиз Махачкъалада,  Халкьдин художественный сеняткарвилерин цент­радин майдандал, РД-дин туризмдин ва халкьдин сеняткарвилерин министр Эмин Мерданова пресс-конференция кьиле тухвана. Республикадин СМИ-рин  векилрилай гъейри, мярекатда туризм­дин хиле кIвалахзавай ксари, халкьдин­ художественный сеняткарвилерин ус­тад­­ри ва блогерри иштиракна.

2025-йисуз туризмдин хилез талукь яз гъиле кьунвай проектриз ва теклифриз, цIийи  сезондиз гьазурвал аквазвай тегьердиз ва и жигьетдай  вилик эцигнавай кар алай месэлайриз талукьарнавай пресс-кон­ференция Эмин Мерданова Дагъустанди международный «MITT-2025» выставкада иштиракунин нетижаяр кьунилай башламишна.

Йиса садра кьиле тухузвай ва туризмдин хилен виридалайни гзаф гуьзлемишзавай зурба мярекат тир  туризмдин ва мугьманпересвилин индустриядин международ­ный «MITT-2025» выставка и йисуз Моск­вада 18-20-мартдиз 31-сеферда тешкилна.­ Мярекатда Россиядин 54 региондай ва дуьнья­дин 34 уьлкведай тир 1000-далай  гзаф экспонентри иштиракна.

Выставкадин сергьятра аваз, Дагъус­тандин туризмдин ва художественный сеняткарвилерин министрдин  ва Узбекистандин Навоидин областдин туризмдин управленидин начальникдин заместитель Комилжон Нормаматовахъ галаз регионрин арада сад-садахъ галаз таниш жедай жуьредин сиягьатар (турар) кьиле тухунин мес­эла веревирдна. Выставкадин сергьятра аваз региондин министерстводи гьакIни милли «Алеан» туроператордихъ галаз санал кIвалахунин жигьетдай икьрардал къулар чIугуна. Эмин Мерданова ва «Алеан»­ компаниядин генеральный директор Илья Уманскийди къулар чIугур документди  регионда туризмдин хел вилик тухун патал цIийи ва гегьенш мумкинвилер ачухзава. ИкI, адан сергьятра аваз, Дагъустандин тIебиатдин ва культурадин  девлетрихъ галаз  таниш хьунихъ элкъуьрнавай сиягьатдин цIийи рекьер туькIуьрнава. Асул фикир «Дагъустандин кьисаяр» милли маршрутдиз гуда — ада сиягьат ийизвай ксариз республикадин тарихдихъ, адетрихъ ва рес­публикадин мугьманпересвилихъ галаз дериндай таниш жедай мумкинвал ачухда.

Выставкадин иштиракчийриз региондин халкьдин сеняткарвилерин сирер ачухарзавай  Дагъустандин устадрин мастер-классра иштиракдай мумкинвал хьана. Анал алай йисуз туристар патал ачухдай цIийи маршрутар ва проектар майдандиз акъудна.

«MITT-2025»  агалуниз талукь мярекатдал (ам «Сбер Аренада» кьиле фена), Дагъустандин стендди «Россиядин региондин мумкинвилер виридалайни хъсандиз раиж авун» номинацияда кIвенкIвечи чка кьуна.

«MITT-2025» Дагъустан патал адетдин выставка ваъ, гъалибвилин еке майдан хьана. Агъзурралди мугьманар  республикадин акьалтIай девлетлу  культурадихъ, адетдин сеняткарвилерихъ, туриствилин гуьзел рекьерихъ  ва дагъустанвийрин кьисайрик жедай хьтин мугьманпересвилихъ галаз таниш хьана», — малумарна Э.Мерданова.

Алатай йисан нетижайрикай рахадайла, министрди къейд авурвал, адалай вилик квай йисав гекъигайла, шаз республикадиз атай туристрин кьадар 5,7 процентдин артух хьана. Махачкъаладин международный аэропортунин пассажиррин кьадар —  3,5 процентдин, ракьун рекьерин куьмекдалди атайбурун — 6,7 процентдин.

Йигинвал гьамиша сад хьтинди туштIани, и делил йисалай-суз анжах  гзаф жезва. Гьа са вахтунда къенин юкъуз Дагъустандин  мугьманханайриз, санлай къачурла, 12 агъзур касдиз чкаяр чара ийи­дай мумкинвал ава.  2024-йисуз реги­он­дин мугьманха­най­рин нумрайрин­ фонд 27,5 процентдин гзаф хьанва.  Шаз государстводин патай куьмекдин гьисабдай капитальный тушир жуьредин модулрин мугьманханаяр арадал гъунин 9 инвестпроект кьилиз акъуд­нава.

ГьакIни пресс-конференциядал малум хьайивал, уьлкведин амай вири регионрив гекъигайла, Дагъустанди туризмдин хилез талукь проектар патал виридалайни гзаф финансрин такьатар тIалабнава. ИкI, Банк ДОМ.рф къуллугъдин делилралди, турист­вилин къурулушриз финансар чара авун патал Дагъустандин патай, санлай къачурла, 90 миллиард манатдилай гзаф такьатар бинеда кьунвай 30 арза атанва.

Э. Мерданова малумарайвал, Дагъус­тан­дин гьукум  республикада дагъдин лыжайрин курорт арадал гъунин месэладиз килигзава. Кьилди къачуртIа, ихтилат гьа жергедай яз Акуша райондин мулкунал алай «Чиндирчеро» курортдикайни физва. Алатай йисан эхирра ам тамамдиз агалнава лагьай хабар пайда хьанай. Гьуьлуьн дережадилай 2000-2500 метрдин кьакьанда авай и курорт тамамдиз арадал хкайтIа, ­республикада туриствилин сезон тамамди жеда.

«Республикада дагъдин лыжайрин курорт хьуни чаз  туриствилин сезон йисан кьиляй-кьилиз жедайди ийидай ва чи агьалийриз йисан кьиляй-кьилиз къазанмишдай  мумкинвал гуда.  ХъуьтIуьн шартIарин, яни дагъдин лыжайрин куьмекдалди ял ­ягъиз ва рикI аладариз кIан­дайбурун кьадар неинки патай къвезвайбурун, гьат­та республика­дин агьалийрин ара­дани гзаф тирди фикирда кьурла, чун Дагъустанда ихьтин курорт хьун чарасуз я лагьай фикирдихъ инанмиш­ жезва. Ихь­тин курорт ачухиз жедай са шумуд чка чна ахтармишна, гьатта Архыз курортдай пешекарарни гъана. Амма ихьтин еке проект уьмуьрдиз кечирмишун патал еке харжияр истемишзавай са жерге къурулушар туькIуьрун лазим я»,  – лагьана Э.Мерданова. Ада хабар гайивал, алай вахтунда и рекье кIвалах кьиле тухузва. Проект кьилиз акъудун патал сифтедай  адан концепция туькIуьрда,  идалай кьулухъ инвестор жагъурда.

Дагъустанда туристрихъ галаз кIвалахзавай экскурсоводрин (беледрин) аттестация вахт-вахтунда ийизва. И кар патал са шумуд къурулушдин ва идарадин  векилрикай ибарат махсус комиссия тешкилнава, хабар гана министрди.  Аттестация РФ-дин Гьукуматдин къарардин бинедаллаз гьар пуд вацралай са сеферда кьиле тухузва. Аттестациядин документ къачудалди вилик  турагентри  пешекарвилин дережа тестикьарзавай имтигьан вахкузва. Ам кьве паюникай ибарат я: тестер ва тежрибадин пай.

Чпин чирвилер ахтармишнавай пешекарриз талукь документ ва хурудал алкIурдай (пешекарвилин дережа тестикьарзавай) лишан гузва. Абур гвачир ксариз экскурсияр кьиле тухудай ва туриствилин къуллугъар тамамардай ихтияр авач – и кардай административный жавабдарвилиз чIугвазва. Гьа са вахтунда, ада малумарайвал,  пешекарвал тестикьар тавунвай беледрин месэла республикадин туриствилин хиле хцибурукай сад яз ама. Дагъустандин туризмдин объектрал арадал къвезвай  бедбахтвилин дуьшуьшарни тамамдаказ и кардихъ галаз алакъалу я. Месэладиз талукь яз идарадин кьили  къейд авурвал, туриствилин хиле къуллугъар неинки ерилудаказ, гьакIни хатасуздаказ тамамарун иллаки важиблу я.

«И месэла мугьманпересвилин индуст­риядин жуьрейрикай сад тир неинки мугьманвилин кIвалериз, гьакIни санлай вири хилез талукь я. 2025-йисан мартдилай регионрин госгьукумдин органриз туризмдин объектрал гуьзчивалдай бязи ихтиярар ганва. КьетIендаказ къейдзава: кьилин макьсад  жаза гун туш, ял язавай ксарин хатасзвал таъминарун я», — лагьана министрди.

Эмин Мерданов гьакIни гьуьлуьн къерехда эцигзавай туробъектрикай, кьилди къа­чуртIа, «Каспийдин гьуьлуьн къерехдин­ кластер» проектдикай  рахана. РФ-дин Президентдин тапшуругъдалди кьилиз акъуд­завай и проект Каспий гьуьлуьн Россиядин къерех абад авунин  еке программадик­ акатзава. Адан бинеда 6,5 километрдин мензил­да гьуьлуьн къерех аваданламишун, 28 мугьманхана ва санаторий, ресторанар ва МФЦ-яр эцигун ава. ЦIи сифтегьан объект­рин инженервилин сетар туькIуьриз баш­ла­мишда, 2026-йисуз — мулкар аваданламишиз­.

Пресс-конференциядал республикада эцигун пландик кутунвай Вирироссиядин аялрин «Дагъустан» центрадикайни лагьана. Машгьур «Артекдиз» ухшар хьун лазим тир и лагерда 1,5 агъзур аялдиз ял ядай чкаяр жеда. Ина хсуси гьуьлуьн кьер,  ксудай, спортдал машгъул жедай, велосипед­раллаз сейр ийидай чкаяр туькIуьрда.

Эхирдай Дагъустандин тарихдиз, культурадиз ва тIебиатдин имаратриз талукь викторина кьиле тухвана. Адан гъалибчийриз, гьакIни министерстводихъ галаз активнидаказ алакъаяр хуьзвай  СМИ-рин векилриз (абурун арада «Лезги газетни» ава) рикIел аламукьдай  шабагьар ва чухсагъулдин чарар гана.

Жасмина  Саидова