Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр)  ша­риатда гьижрадин кьвед лагьай йисуз ферз авунва — рама­зандин вацра сив хуьн ферз авур йисуз. Ам ферз авунин делил имам Бухарийди ва имам Муслима гъанвай гьадис я (мана): Ибн Умар асгьабди (Аллагь рази хьуй вичелай)­ хабар гузва: Аллагьдин­ расулди­ (Ал­лагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ферз авуна ин­санриз­ «закатуль-фитIр» (сеэр, зеэр) рамазандин вацра са «са́гь» (киле)­ хумраврикай (финикар) ва са «са́гь» мухакай — мусурманрикай тир гьар са азад касдал ва я лукIрал, итимдал ва я дишегьлидал.

Зеэр важиблу хьунин шар­тIар

1) Мусурман яз хьун, яни кафир касдал ферз туш.

2) Рамазандин вацран эхиримжи йи­къан рагъ акIун. Вуж кьейитIа рагъ акIайдалай кьулухъ, а юкъуз­ гьадалайни закат гана кIанда. Рагъ акIайдалай кьулухъ хайи аялдилай закат гун ва­жиблу туш. Вуж кьейитIа рагъ акIидалди, а юкъуз­ адан паталай закат гун важиб­лу туш ва, аксина, а юкъуз рагъ акIи­далди вилик хайи аялдин паталай закат гана кIанда.

3) Вичиз ва вичин хизандиз са юкъуз (суварин югъ ва йиф) бес жедай кьадардилай артухан мал аваз хьун.

И пуд шартI авай ксари зака­туль-фитIр (сеэр, зеэр) гана кIан­да вичелай ва вичин нафакьадал­ (иждивение) а??? ?????? ???????: ????????? (лай ксарин паталай: асулрилай (диде-буба), хилери­лай­ (аялар, хтулар) ва папарилай­. Эгер амай мукьва-кьилийрилай гуз хьайи­­тIа, абурун ихтияр ва ве­кил­вал­ къачуна кIанда.

Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) ­гудай малдин жинс ва кьадар

Кьадар са «са́гь» (киле) я. Малдин жинс зеэр гузвай чкадин (уьл­кведин)  чIехи пай агьалийри ишлемишзавай (незвай) тIуьнрин (рузидин) жуьрейрикай: къуьл, мух, кишмиш, мукаш, хумравар, дуьгуь, гречка ва масабур.

Абу Саид аль-Худрий асгьабдилай (Аллагь рази хьуй вичелай)­ атанвай гьадисда къалурнава: «Чна Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) девирда Сивин суварин юкъуз са «са́гь» (киле)  тIуьнрикай гузвай ва чи тIуьнар мух, кишмиш, мукаш ва хумравар тир».

Пайгъамбарди (Аллагьдин сала­ват­ ва салам хьуй вичиз) ишлемишай «са́гь» (киле) ам кьуд мекве авай кьадар я, тахми­нан 2, 4 килодиз барабар я. Имам Шафиидин мезгьебда тIуьнрин (суьрсетдин) паталай пул­дин эвез гудай ихтияр авач! Амма Абу-Гьа­нифадин мезгьебда «сагьдин» (киледин) чкадал адан къимет пулдалди гудай ихтияр ава. Абуру кесибдиз къимет (пул) гун гьам патал мадни хийирлу я лугьузва!

Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) ­гудай вахт

Винидихъ къалурнавайвал, зеэр важиб­лу жедай вахт рамазандин вацран эхиримжи йикъан рагъ акIайла гатIунзава. И закат вири­ рамазандин вацра ва Суварин сиф­те юкъуз гудай ихтиярар ава.

Виридалайни хъсан вахт Суннада къалурнавайвал я: Суварин йи­къан экуьнахъ та Суварин капI ийидалди гун. Ам гунин кар Суварин йикъан эхирдал кьван гежел вегьин «карагьат» (хъсан кар туш) я ва эгер инсанди ам а югъ алатдалди геж авуртIа, адаз гунагь жезва ва а касди къаза хъувуна кIанда (яни, вахт алатнаватIани, закатуль-фитIр хгана кIанда).

Закатуль-фитIр Суварин йи­къа­­лай са кьве югъ вилик гудай ихтиярни ава.

Уьзуьрлувал, яни кьабулиз жедай себеб авачиз, закатуль-фитIр гунин кар Сува­рин кпIунилай кьулухъ кьван гежел вегьедай их­ти­яр авач. Эгер, уьзуьрлувилин себеб авачиз, ам гун геж авуртIа, ам кьабул жезвач (яни ам дуьз вахтунда авунвай ибадат яз кьабул жезвач). Гьадисда лагьанва (мана): «Ни ам ада́ авуртIа (Сувар) капI ийидалди вилик — ам кьабул жедай закат я ва ни ам кьилиз­ акъудайтIа а кпIунилай кьулухъ ам са дакьайрикай са садакьа жезва» (Абу-Давуд).

Эгер, уьзуьрлу яз, яни кьабулиз жедай себеб аваз, ам гун геж хьайитIа, месела, Суварин юкъуз­ мусурман хьана ахьтин чкада — виче закатуль-фитIрдин тIуьнар жа­гъу­риз тежедай, ихьтин гьалара мусурмандиз ихтияр ава ам Суварин кпIунилай кьулухъни хгудай, вучиз лагьайтIа, адаз кьабулиз жедай себеб (оправдание) ава.

Закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) га­на­ кIанда кесибриз, фугъарайриз. Ихтияр­ авач а закат гудай жуван нафакьадал (иждивение) алай мукьва-кьилийриз, амма яргъал мукьва-кьилийриз гун хъсан я.

Зеэр гуникай кьве еке менфят ава.

1) Хвейи сивера хьайи нукьсанар (сив гваз, айиб, пис ва буш гафар лагьайтIа) ада а кар тамамар хъийиз­ва. Гьавиляй бязи­ алим­ри лугьузва: «За­ка­туль-фитIр (сеэр, зеэр) сегьви-сажда хьиз я, ада хвейи сивин­ нукь­санар тамамар хъийизва, сегьви-саж­да­ди кпIунин нукьсанар тамамар хъийизвайвал!».

2) Сивин суварин­ юкъуз кесибрин суфрадал шадвалдай тIуь­нар, садакьаяр жезва. Алава яз, и фитIрдин садакьади жемятдин арада сада-садаз куьмек гун, сада-садаз регьим авун, сада-садан гьал гьисс авун артухарзава!

Бязи алимри лугьузва: закат папа — виче­лай, диде-бубади чпе­­лай гун хъсан я. Са десте алимри лугьузва: «Бурж алай касдин хивяй закатуль-фитIр (сеэр, зеэр) гун акъатзавач».

Ямин Мегьамедов, ­диндин алим