КIвал квадарай хъалхъас
Мах
Хьана кьван, хьанач кьван са кIвал алай къиб. Гатун са чими юкъуз гьикI ятIани адаз вацIа эхъвез кIан хьана. Ингье, далудал алай кIвал акьван ифенвай хьи, вацIун къайи ятари адаз сакIани серинарзавачир. Инихъ-анихъ килигна, садни авачиз акур хъипре вичин кIвал алудна са чIехи къванцел эцигна, ахпа вацIуз гьахь хъувуна. «Вуч хъсан я кьезилвал! И залан кIвал ялдалди какур хьанвай юкьваз гила регьят жезва», – лугьуз далудиз рагъ гузвай ада. ВацIун шуршурзавай ванцин гъиляй хъалхъасдиз вичин кIвал къванцелай аватна гьикI ци тухванатIа хабар хьанач.
Тухдалди эхъвена, са вил ахварна къарагъайла, вичи эцигай кIвал чкадал аламачиз акур хъалхъасдик зурзун акатна. «КIвал алачиз зи гьалар гьикI хьурай?» – лагьана зарулдаказ шехьна ам. Шехьуналди крар туькIуьзвачир. «Гьи чуьнуьх-гумбатIдин кар ятIани, адан япар акъажна кIанда», – лагьана, гьатна ам рекье.
Фена ам кьуьгъуьрдин кьилив. Хъалхъас акурла, кьуьгъуьрдик хъуьруьн акатна. Хъалхъасди жузуна:
– Зи кIвал чуьнуьхнавайди вун яни?
– За ви кIваликай вучда, я хъалхъас? Захъ жуван вижевай, цацар алай кIвал ава.
РикI-дуркIун гун патал кьуьгъуьрди адан гардан кьурла, хъалхъасди цIугъна:
– Ви цацар хци кьван вуч я? Фин зун жуван кIвал жагъуриз.
Атана ам севрен кьилив. КичIез-кичIез хабар кьуна:
– Сев дах, зи кIвал чуьнуьхнавайди вун яз тахьуй?
– Ви кьилиз сер янавани? Вучда за адакай? Ша, зи кумада ацукь, жанавурдин гъиле гьатда вун тахьайтIа.
Хъалхъас рази хьана. ДатIана сив кьакьунзавай сев са герендилай ахвариз фена. Ам акьван кIевиз ксанвай хьи, хъалхъасдиз вич адан кIаник акатна шупI жез кичIе хьана. Гужуналди анай акъатна, рекье гьатна.
Са герендилай адаз къуьр акуна:
– Я къуьр, зи кIвал вуна чуьнуьхнавани?
– Я хванахва, за вучда ви кIваликай? Марф къвадай хьтинди я. Мекьи тахьанмаз ша чи кумадиз.
Къуьрен кума шапIайрив ацIанвай. Абурун гугрум-пахърахъар эхиз тахьана хъалхъас катна анай.
ВацIун агъа кьиле адан вилик цуцIул акъатна.
– ЦуцIул баха, вуна зи кIвал тухванвани?
– Зи кIвал тарцин хъалхъамда авайди я. Ви кIвал ана гьакьдани? Заз ам ялдай гужни авач, – лагьана цуцIулди.
Хъалхъасдиз шел атана.
– Шехьмир, я хъалхъас, жагъидайди я ви кIвал, – лагьана цуцIулди. – Къе зи кIвале амукь, руфун тухара жуван.
Гьахьна хъалхъас къиб хъалхъамдиз.
– Вун ина гьикI гьакьзава? – жузуна ада цуцIулдивай. – Гъил юзурайла, кIвач акIизва, кIвач юзурайла – кьил.
И чIавуз цуцIулдин муказ пехъре кьил сухна.
– Я мирес, вун иниз атун хийир яни? – жузуна ада хъалхъасдивай.
– КIвал квахьнава зи. Ам чуьнуьхнавайди вун яз тахьуй?
– Ви кIваликай вучзава за? – лагьана хъуьрена пехъ. – Ша, за ваз хъсан кIвал гьихьтинди ятIа къалурин.
Хъалхъас рази хьана. Садрани тарциз акьах тавур хъалхъас, пехърен тапацдикай куьрс хьана, са гужуналди адан муказ илифна. Цацарикайни пешерикай раснавай и муг акьван векъи, акьван къайи тир хьи, хъалхъасдин вилерал накъвар акьалтна: «Жуван кIваликай ягьанатзавай за. Ам кьван хъсанди, ам кьван иерди авайди туш дуьньяда».
Хиялди тухвай хъалхъас садлагьана кьил элкъвена мукай чилел аватна. КилигайтIа, са къванцел гъуьлягъ аруш хьана вич-вичик рахазва.
– Я гъуьлягъ, вун нив я? Жув-жувак рахазвани? – жузуна хъалхъасди.
КIвал алачир кьецIил хъалхъас акур гъуьлягъдин шуькIуь вилер думбулар хьиз хкатна:
– Вун ана аватIа, бес зун нив рахазва? — Ам, кьил агъузна, хъалхъасдин кIвалин къенез килигна. Гъуьлягъдив агатайла, хъалхъасдиз вичин кIвал акуна. Хъалхъасдин хвешивилин и кьил, а кьил авачир. Ада гъуьлягъ вичин гардандал арушна кьуьлерзавай.
– Гъуьлягъ дах, вуна заз акьван хвеши авуна хьи! Хабарни авачиз зав кIвал вахкана. Ам садани чуьнуьхнавач кьван, вацIу тухвана иниз гъанва. За гила жуваз хъсанвал авур гьайванар вири хайибур хьиз илифарда.
Азизрин Севда
______________________________
Кьада за вун гъилерал
Гатфар, гьикьван вун гуьрчег я,
Кьунвай чими ракъари?!
ТIебиатдин вун куьлег я,
ЦIи хъуьтIуьз кьур ахвари.
Жив цIразва, багъ — гьевеслу,
Шадвалзава нуькIери.
Кьуд пад тушни, агь, сереслу,
Кужумдайвал рикIери.
Шад я халкь гьикI: вун атанва,
Хъвер ала чи сиверал.
Ша, зи азиз гуьзел гатфар,
Кьада за вун гъилерал.
Марьям Тажибова
_______________________
Гатфар вуч я?
Гатфар вуч я? Ахварай
Аватзавай чилер я,
Чуьнуьх жезвай живедик
Сифте гъвергъвер цуьквер я,
Рагъ акьурла кьуразвай
Бугъадаллай рекьер я,
ВацI къати жез аквазвай
Чи бубайрин муькъвер я,
Югъ-къандавай миже кваз
Хкаж жезвай векьер я,
Илигзавай манийрал
ПIапIиш, цавяр нуькIер я,
Артух жезвай къвердавай
Атирламиш ниэр я,
Ачух жезвай билбилдин,
ГьакIни халкьдин рикIер я,
Гужлу жезвай гатфар хьиз
Зи илгьамдин сесер я.
Саид Селимов
_____________________
Кроссворд «Майваяр»
ТуькIуьрайди – Л. Фетгьуьллагь
___________________________________
Халкьдин мисалар — шиирралди
Майрудин Бабаханов
Хиле гъида хел —
Хъиле гъида хъел.
* * *
Нин, фири нек хъвадай чIавуз,
Садра кьванни кIуф куда,
Гьада цуру некIедизни
Гьар сеферда уф гуда.
* * *
Вири мехъерик,
Верди – регъверик.
* * *
Сад ава кIанивал,
Сад ава жеривал.
* * *
Гана лугьуз балкIандиз мух,
Къвалав гвай лам жедач кьван тух.
* * *
Сев хъел хьана тамухъ галаз
Са кьадардин вахтар я,
Амма а кар тамуз чизвач,
Там, кесиб, бейхабар я.
* * *
Гьарда са чIар гайитIа,
Нин гьал-агьвал чIуру жеда?
Ахьтин кIвалах хьайитIа,
Квасадизни чуру жеда.
* * *
Верч машгъул я, какаяр хаз,
къакърайрал,
Кац машгъул я вечре хайи какайрал.
* * *
Саф булахдик кутуналди,
Адаваз яд гъиз жедай туш.
Дагьардал чIар чIугуналди,
Пайгар кьуна физ жедай туш.
* * *
Лезги гьисабар-къугъунар
И ругуд, а ругуд
И ругуд, а ругуд,
ЯхцIурни цIиругуд,
ЦIерид, цIемуьжуьд,
ЦIекIуьд, къад.
Мишре кинал
Инал, минал,
Мишре кинал,
Инал цIикьвед тахьайтIа,
Зид — таб,
Вид — яб.
Энки-бенки
Энки, бенки,
Эр веренки.
Энки, бенки,
Бах.
Шембидал
Инай винелд Шембидал,
Шембидаллай яд рагъул.
Гадни гатфар,
Къуьлуьн ашар,
Вилик квайди
Таквад афар.
_________________________
Вах
Заз бицIи са вах ава,
ТIварни я Саяд,
Зи вахалай иерди
Авайди туш мад.
Са-сад камар къачузва
Гамунал кIвале:
Тамам хьанвач са йисни
Зи вахан гьеле.
Ам чуьхуьда дидеди,
За иличда яд:
Зи цуьк хьтин иер вах
ЧIехи хьурай фад!
Пакизат Фатуллаева
_______________________
Логогрифар
1. Ашкъидивди кIел жеда зун.
К хуш туштIа, гадра къецел.
Гьахъ гвайбурув хъел жедай зун,
Тапархъанрин фидай мецел.
2. Мягькемарда кIвалин бине,
ГьакI зун сурун кьилихъ жеда.
Къ виликай алуд куьне –
Зун инсандин япуз къведа.
3. ЭгъуьнайтIа масадаз зун,
Зи къенез вун аватда.
Багьна я са С гьарф кухтун:
Лавгъабурук акатда.
4. За булдалди емиш гъида.
С кухтуртIа зи кьулухъ,
За несилрал абур гъида:
Чирвал гун я зи къуллугъ.
5. Яб гайитIа йикъа къадра,
Икрагь жедач квез зи ван.
Герек туштIа, К гьарф гадра –
Жеда закай са гьайван.
6. Зун хъуькъвел алаз хьайила,
Сунайрив дамах жеда.
А кьулухъ галаз хьайила,
Ви дидедиз вах жеда.
7. Къадагъа я заз азадвал.
Виликай Е гадра, кIантIа,
Зун ихтибар хъийич мад вал:
РикIин къене хвена кIанда.
8. Яшар ава захъ виш йисан.
Гадар ая А, туштIа кIан:
Гьамиша зав вердиш инсан
Сабурдални жеда кьакьан.
9. Ризкьи эциг суфрадал кьван.
Эхирдихъай И галуда:
Закай жеда дагъдин кьаскьан,
Жувалай кьуд пад къалурдай.
Халидин Эльдаров
