Къе неинки уьлкведа, гьакI дуьнья­да­ни гьихьтин вакъиаяр, агьвалатар физ­­ватIа, чаз аквазва. ДатIана чарадан­ девлетра вил авай, сакIани нефсер ацIун тийизвай, чпин хийир патал дявей­рик цIай кутазвай, халкьар къирмишзавай уьлквеяр тIимил хьанвач. Ахьтинбур Рос­­сияни барбатIиз, дуьньядин картади­лай терг ийиз, адан девлетрин иесивал ийиз алахънава.  И алчах, чапхунчи карда къенепатан хаинарни, уьлкведин къуншиярни, чарада гузвай тикедихъ цIигел­бурни ишлемишзава. Алай вахтун­да Ук­раинада кьиле тухузвай дяведин махсус серенжемни ахьтинбуруз жаваб я. Чи уьл­кве, чил, халкьдин адетар, ивирар, ерияр хуьдай кьегьалар ава чаз. Абурун игитвилер гьар сад гьейранардайбур я. Чна абурал дамахзава. ГьакI — Ватан патал чанар къурбанд авур ва гъалибвал гваз чи хуьрериз хтай — чи бубайрални. Абурун игитвилер чна гьамиша рикIел хвена кIанда. Чаз чи игитар вири чир хьун ва абуруз чна гьуьрмет авун герек я. ГьикI лагьайтIа, абурун къагьриманвилер, баркаллу крар акьалтзавай несилриз ватанпересвилин тербия гунин карда хъсан чешне я.

И йикъара вири уьлкведа Игитрин югъ къейдна. Президент Владимир Путина хейлин  юлдашрив Россиядин Игит лагьай къизилдин медалар вахкана.

Советрин Союздин Игит! Государст­водин вилик кьилдин ксарин ла­йихлу­ви­лериз, гьунарлу крариз, дамахдай хьтин ва тафаватлувилин вини дережадиз килигна, Игитвилин тIвар гунин гьакъиндай къарар СССР-дин ЦИК-ди 1934-йисан 16-апрелдиз акъуднай. Гьа йисан 29-июлдиз акъудай къарардалди СССР-дин ЦИК-ди Игитвилин тIвар гунин гьакъиндай положение тес­тикьарнай. 1939-йисан 1-августдин указдалди­ ва гьа йисан 16-октябрдиз адал хъувур­ алавайралди СССР-дин Верховный Со­ветди Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайи­буруз гудай «Къизилдин медалдин»­ гьакъиндайни положение тестикьарнай.

Россиядин Федерациядин кьилин­ ша­багь тир Россиядин Игитвилин тIвар 1992-йисан 20-мартдиз кьабулай за­кон­дин бинедаллаз гузва. 2007-йисан­ 28-февралдиз РФ-дин Президент В. Пу­ти­нан указдалди Ватандин Игитрин югъ тайинарна. Россиядин баркаллу тIвар­цIиз сифте яз космонавт Сергей Крикалев лайихлу хьана. Дагъустанвийрин ара­дани Россиядин Игитвилин тIвар къа­чунвай 56 кас ава, гьа гьисабдай яз чи ватанэгьлияр, пограничник капитан Радим Халикьов, мешебеги Зейнедин Батманов, гвардиядин майор, танкист  Энвер Набиев, подполковник Мегьамедали Мегьамеджанов, старший лейтенант Муслим Муслимов….

Виридаз чир хьун лазим я хьи, Да­гъустандихъ Социализмдин Зегьметдин — 102, Советрин Союздин 75 Игит ава. Икьван  игитар авачир краяр, областар, рес­публикаяр гзаф я. ГьакI хьайила, чна абур датIана рикIел хуьн, къвезмай несилриз абурукай малуматар тун, чирун  герек я.

Ватандин Игитрин югъ генерал-пол­ковник, важиблу женгерин иштирак­чи, Дагъустан Республикадин Кьил Сер­гей­ Алимович Меликов патал иллаки­ кье­тIенди я. Ада Советрин Союздин, Рос­сиядин Федерациядин Игитриз, Баркалладин ва Пак Георгиян орденар авайбуруз Игитрин югъ рикIин сидкьидай теб­рикна. Ада лагьана:

«Игитриз талукь тир шабагьар жуь­реба-жуьре йисара тайинарнатIани, абу­ралди анжах мягькем руьгь авай, уьт­квем, жуьрэтлу, намуслу инсанар къейдзавай. Абурун игитвилер Ватандиз вафалувилин, руьгьдин мягькемвилин, темягьсузвилин лишан я.

Чаз Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьанвай вири дагъустанвияр багьа я. Ватандин ЧIехи дяведин ветеранриз чи патай лап еке гьуьрмет ава. Садрани квахь тийидай ихьтин къагьриманвилин чешнейралди акьалтзавай несилдиз жуван халкьдал дамах авунин, хайи чил кIан хьунин тербия гузва. Лап кьетIен кар ам я хьи, чи аскерри, гуьгьуьллувилелди дяведин махсус серенжемдиз фенвайбуру бубайрин рехъ кьегьалвилелди давамарзава.

Алайди пара четин вахт ятIани, ада вичин игитар майдандиз акъудзава. Абуруз ватанпересвал, Ватандиз вафалу хьун гафар гьакIанбур туш. Абуру ислягьвал, къенивал, меслятвал, бахтлу яша­йиш патал женг чIугвазва, чпин буржи ла­йихлувилелди тамамарзава. Уьл­кведин Президентдин указдалди чи 13 кьегьалдиз Игитвилин тIвар ганва. Телеф хьайи­бур чна даим рикIел хуьда. Амайбуруз за сагърай лугьузва. Игитви­лин тIвар ганвай хейлинбур заз чидайбур я, и кардал­ зун пара рази я. Вири Игитриз за лишанлу югъ рикIин сидкьидай тебрикзава. Куьн Ватандин дамах я!»

Ватан хуьн ва адаз къуллугъ авун — им гьар са веледдин буржи я.  Ватанпересвал — им хайи уьлкведихъ авай кIа­нивал, вафалувал къалурун, адан ити­жар патал къуллугъ авун ва, герек атайтIа, чанни къурбанд авун я. И важиблу буржидиз вафалу рухваяр, рушар чи уьлкведа, гьа гьисабдай яз Дагъустандани, гзаф хьана ва гилани ава. И кар абуру Ватандин ЧIехи дяведин лап къизгъин женгерани, фашистрин кьушунри чу­­кIурай, кайи, барбатI авур хуьрер, шегье­рар, карханаяр, майишатар кIвачел ахкьалдардайлани, пятилеткай­рин планар­ кьилиз акъуддайлани, интернацио­на­лист­вилин буржи тамамардайлани, 1999-йисуз Дагъларин уьлкведал яракьла­миш хьанвай бандит­рин дестейри вегьейлани, эхиримжи йисара пайда хьанвай террористрихъ, экстремистрихъ галаз женг чIугвадайлани, Россиядин армиядин жергейра къуллугъдайлани, дуст уьлквейриз куьмек гудайлани, ислягь зегьметдани успатзава. Куьрелди лагьайтIа, ватанпересвал дагъус­танвийрин ивидик квай ери я. Дагъларин уьл­кведин тарихда чи бубайри ва къенин несилри и кар ватан кIеве гьатай гьар уламда тестикьарзава.

Игитвилер къалурай ва чанар къурбанд авур са игитни чи рикIелай алатдач. Виридахъ галаз — Дагъларин уьлкведин азадвал патал чан гайи  Дмитрий Серковни — Сергей Меликован хва. Ватандин Игитрин юкъуз Сергей Алимовича­ ам рикIел хкана ва вичин телеграм-ка­налда адан тIварцIихъ кхьенвай чар эцигна.

«Ватандин Игитрин югъ сувар хьиз къейд ийиз 17 йис я. Ам гьа вун телеф хьайи йисуз тайинарнай…

Вуна садрани куьмек тIалабайди туш, вуч къазанмишнатIани, анжах хсуси­ алахъунрин нетижа я. За алакьдайвал, кутугай­вал ваз рехъ къалурзавай, герек куьмек гузвай, амма къе заз акI я хьи, вуна зазни са бязи тарсар гана… Четинвилериз муь­тIуьгъ тахьунин, алукьайла, къах­рагъ­­на, мадни викIегьдиз виликди финин, рекьелай алатайбурулай гъил къачунин ва патав гвайбур рикIивай кIан хьунин тарсар…

Ви рикIе и жуьредин кIанивал пара авай. Ам ви дустаризни, чазни — ви хизандиз, гьакI уьлкведизни бес жезвай. Анжах вуна адетдин «ватанпересвал» гафуна чан, руьгь, чIехи мана туна. Ада вун пеше хкядай чкадални гъана. Вуна сифте яз военный жез кIанзавайдакай ихтилат авурла, за кьатIанай: вун садавайни ви фикирдилай алудиз жедач. Вуна краповый берет къачур югъ, къе хьиз, рикIел алама. Ам гьихьтин четин кар ятIа, анжах гъавурда авай инсанривай адаз къимет гуз жеда. Гьа чIавуз за вал рикIивай дамахнай.

Ахпа вун къуллугъиз фенай. Ви патай са вахтундани арза-ферзедин ихтилат ван хьаначир. Къе вахъ галаз къуллугъ авурбуру заз вун гьихьтин аскер, дуст, стха тиртIа ихтилатзава. Абурун­ гьар са гаф заз дуьньядавай вири затIа­рилай багьа я.

Заз, аламатдин иеси хьана, зи гафар вав агакьнайтIа кIандай. За ваз лугьудай хьи, вуна Дагъустан патал бандитрихъ галаз викIегьвилелди чIугур женгера чун гъалиб хьана, къе ина хаталувал амач, аялар шад я, чIехи жезва, агьалийри рес­публика патал зегьмет чIугвазва.

За лугьудай хьи, вун Россиядин Игит я, ваз бюстар эцигзава. Вакай школь­ник­ри шиирар кIелзава. Мумкин тир вун гьа чаз чидай жуьреда хъуьредай… И чар кхьена, рикIиз регьят хьайи хьтинди я. Сувар мубаракрай, зи хва! Ватандин Игитрин югъ мубаракрай!»

РикIел хкин: 17 йис идалай вилик, 2007-йисан 2-августдиз, Дагъустанда­ бан­­­дитрихъ галаз женг кьиле физвай вахтун­да гьужумдай «Витязь» бригада­дин командир Дмитрий Серкова вичин­ хер хьанвай юлдаш саламат чкадиз акъудна­­, чIе­хи командирдиз куьмекна ва са шумуд­ бан­дит тергна. Вични телеф хьана. 2007­-йисан 11-декабрдиз РФ-дин Президент­дин указдалди Серковаз Россиядин Игит лагьай тIвар гана. Адаз Краснодардин крайдин Лабинск шегьерда памятник, Новолак райондин Шушиян хуьре бюст эцигнава.

Мад сеферда лугьуз кIанзава хьи, къе цIийи игитрин девир я. Абуру руьгьдин эмирдалди чи зурба уьлкведин итижар хуьзва. Абур патал ватанпересвал кьуру гафар ваъ, намуслувал, уьтквемвал, хайи макан кIан хьун, руьгьдин ва Ватандин вилик  буржи, гьар са кьегьалдин уьмуьрни цIийи несилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда хъсан чешне я.

Нариман  Ибрагьимов