Дербентдин педагогвилин колледждиз зун мукьвара хъфенвачир. Мукьва-кьи­ли­дан дерди себеб яз, аниз финиз мажбур хьана. Гьаятдиз гьахьайла, памятник акуна. Заз лап хъсандиз чизвай касдин, рагьметлу Гьажиагьмед Бегович Къазиагьмедован. Лап вич акур кьван хвеши хьана. Колледжни гьуьрметлу касдин тIварцIихъ гала. РикIел адахъ ва педагогвилин коллективдихъ галаз хьайи гуьруьшар хтана.

1995-йисан ноябрдин варз тир. Дербент­дин педагогвилин училищедин (гилан колледждин) директордин юбилей мукьвал жезвай. Зунни редакциядин хсуси коррес­пондент рагьметлу Шагьабудин Шабатов муаллимар гьазурзавай коллективдикай репортаж гьазуриз фена.

Экуьнин вахт тир. Колледждин лезги чIа­ланни литературадин муаллим, Дагъус­тандин чIаларин кабинетдин заведующий, чIаларин муаллимрин секциядин председатель, Халкьдин просвещенидин отличник, РД-дин школайрин лайихлу муаллим, филологиядин илимрин кандидат Нафиса­ Эседулаевади ва директордин заместитель­, тарихдин илимрин кандидат Эльмира Аллагьвердиевади чун Гьажиагьмед Беговичан патав тухвана.

Чун кабинетдиз гьахьна. Гьажиагьмед Бегович пIузаррал мили хъвер алаз чи къаншардиз атана. Ачух пел ва фагьумлу вилер авай инсан акуна чаз. Чина милайим­вал, хушвал ава. Салам кьурдалай гуьгъуьниз ада куьн гьикI агакьна лагьана хабар кьуна.

— Лап хъсандиз, — хъвер кваз жаваб гана Шагьабудина. Заз малум тирвал, абуруз чпиз чеб таниш тир.

Ада вичикай ихтилатна.

— Зи ери-бине Хив райондин Тркалрин хуьряй я. Буба Къазиагьмеда уьмуьрлух  чубанвал авуна. Диде Жамията вичел колхозда гьалтай гьар са кIвалах тамамарна. Абурухъ чун вад велед — пуд хвани кьве руш — авай. Зун чIехиди тир. Аялвал, жаванвал дя­ведин йисарал ацалтна. Хивда интернатда кIелна. ЦIуд лагьай класс куьтягьайла, зун гъиле-гъил аваз ЗахитIрин хуьруьз муаллимвиле рекье туна. Пешекар муаллимар­ бес жезвачир. Кьуд йисуз гьана ва ахпа хайи хуьрени аялриз тарсар гана. Махачкъаладиз фена, университетдин филологиядин факультетдик экечIна. Ина зун факультетдин комсомолдин организациядин секретарвиле хкяна, партиядин членвиле кандидат яз кьабулна. Ихьтин ихтибар авун патал хъсандиз кIелна, общественный крара иштиракна кIанзавай.

Диплом къачудай вахтни атана. Университетдин ректор А.Абилова республикадин просвещенидин министерстводиз зенг авуна ва хабар кьуна: «Кьиблепатан Дагъус­тандин районрин гьи мектебда квез директор лазим я? Чахъ гьахьтин жегьил пешекарар ава». Анай пуд чкадин тIварар кьуна. За Хив район хкяна.  1959-йисуз зун Кашанхуьруьн мектебдин директорвиле тайинарна.

Мектебда кIвалахун са вахтундани регьят туш. Чи кIвалах ахтармишиз, райОНО­дай инспекторар къведай. Абурун арада­ чирвилер лап зайифбурни гьалтдай. Уче­ник­­­­ди картадай Волга вацI авахьзавайвал къалурзава. Муаллимни жавабдал рази я. Тарсунилай гуьгъуьниз инспекторди муаллимдин чин кузва: «ВацI дагълар галай патахъай ваъ, гьуьл галай патахъай авахьзавайди я» лугьуз. Гьа вичин даллайдин гъиляй чи ванни къведачир. Масада математи­кадин тар­суна вичин «чирвал» къалурна. Ученикди доскадал тапшуругъ гьялна.­ Адаз остаток амукьна. А вахтунда ктабра ганвай­ тапшуругъар остаток амукьдайбур тушир­. Му­аллимдини ахтармишна, ученикди­ дуьз гьял­­нава, амма ктабда ганвай тап­шу­ругъ­дик­­ вичик гъалатI квай. Инспекторди, «ктабдик гъалатI жедайди туш, куьне дуьз гьялза­вач» лугьуз, гьуьжетар авуна. Гьа идакай актни кхьена…

Кашанхуьряй зун АрхитIрин детдомдин директорвилиз рекье туна. Ина гьалар тарифдинбур тушир. Диде-буба кьилел аламачир аялар саки вири районрай гъанвай. Детдомдихъ абур ксурдай хъсан кIвал галачир. Хуьре виликан шахтеррин (цIивин хкудзавайбурун) дарамат амай. Адакай  чна, ремонтарни хъувуна, аялриз ксудай, яшамиш жедай кIвал гьазурна. Етим аялрихъ галаз за пуд йис акъудна. Хив райОНО-дин заве­дующийвиле тайинарайлани, за детдомдихъай кIвач галуднач.

Дагъдин вири районра хьиз, чинани школадин дараматар кутуг тавурбур, дарис­къалбур тир. За гьа и месэладиз артух фикир гана. Райондин чIехибуруни къуьн кутуна. Заведующийвиле кIвалахай ирид йисуз чна Цнал, ЗахитI, АрхитI, Хив, Кашанхуьр, Хъукьварин, Чуьвек, ЦIийи Фригъ, Ляхлярин хуьрера школайрин дараматар эцигна. Школайриз кадрияр гьазурун патални герек серенжемар кьабулна.

1970-йисалай зун Дербентдин педучи­лищедин (гила колледждин) директор я. Сифте йис зун ахтармишзавайдаз элкъвена. Авайвал лагьайтIа, шегьердин чIехи­бу­ру зун хушдиз къаршиламишнач, белки, абурухъ къуллугъдал эцигдай чпин инсан авай жеди. Вуч ятIани, пуд вацра зун ва зи уьмуьр­дин юлдаш Ханпери партийный учетда эцигнач. Зи юлдашни педагог я. ГьакI маса рекьерайни зун кIеве тваз эгечIна.

Училищеда за рикIивай кIвалахиз башламишна. Намуслувилелди, инсанвилелди­, коллективдин гьар са работникдин, кIел­за­вайдан гьакъиндай къайгъуни чIугваз, гьа са вахтунда дуьзгуьнвилелди истемишни ийиз.

Училищедин классра кIарас, цIивин кудай пичер амай. Сентябрдин варз тир. Кьуьдни мукьварал ала. Зун дараматра пардал чими ийидай система кардик кутаз эгечIна. Училищедин са бязи муаллимар «вибур гьакIан алахъунар я, са затIни арадал къведайди туш, кьуьдни алукьда, чимивални чаз ахварай аквада» лугьуз хъуьрез хьана. Амма зун мекьи жедалди вири крар ийиз агакьна. Гьа инлай зав эгечIзавай тегьерни масад хьана.

Училищедин гьаят зулалай гатфаралди кьарада жедай. Жегьилар идакай икрагь хьанвай. Кьвед лагьай йисуз чна и татугайвални арадай акъудна. Гьаятда къир цана. Къайда, низам мягькемарун патални кьетIи серенжемар кьабулна. Училищеда датIана тарсарикай кьил къакъудзавайбур, йикъар акадарзавай муаллимар авай. Иллаки музыкалный отделенида къайда, низам кваз кьазвачир. Меслятдивди за ийизвай истемишунрини ахьтинбурун кьилерив ван ийиз тунач. Эхир зун 13 муаллим кIвалахдилай алуддай ва 23 студент училищедай акъуддай чкадал атана. Мад заз ихьтин кьетIи серенжемар кьабулдай себебар амукьнач. Гьар сада вичин везифаяр, дуьзгуьнвилелди кьилиз акъудиз башламишна.

Йисалай-суз училищедин коллектив­ чIе­хи жезвай. Чаз лагьайтIа, классрикай дар­вал­ авай. ЦIийи дарамат эцигунин мес­э­ла кудиз са шумуд йис тиртIани, кар туь­кIуьз­вачир. Къе-пака лугьуз йисар акъатзавай.

Исятда чи колледж алай чкадал юкьван школадин дарамат эцигдай проектар­ туькIуьрнавай. Шегьердин къерехда эцигзавай дарамат аялриз къулайди жеда ла­гьайтIа, тапарар тир. Гьа идакай себеб кьуна за анал училищедин дарамат эцигунин ва чи училищеда школа ачухунин мес­эла къарагъарна. Гена хъсан, чIехибуру зи тереф хвена. 1977-йисуз  чи коллектив цIийи дараматдиз экъечIна…

Алай вахтунда милли культура вилик тухуниз, чIалар чируниз артух фикир гузва. Гьа и месэлаяр чнани фикирдикай хкудзавач. Лезги чIал, литература чидай лап хъсан муаллимар гьазурун патал дирекцияди колледжда вири шартIар яратмишнава. Ина кардик квай лезги чIалан кабинет амай предметрин кабинетрилай пара хъсандиз тадаракламишнава. И мукьвара кабинет­рин арада кьиле тухвай конкурсда ада сад лагьай чкани кьуна…

Директорди чаз коллективдин жавабдар ва бегьерлу кIвалахдикай, гьар са муаллимдин хъсан терефар, пешекарвилин дережаярни къалуриз ихтилатна. ЧIехи жезвай идарадин гележегдин планрални акъвазнай. 2016-йисалди Гьажиагьмед Беговича чIехи коллективдиз лайихлувилелди регьбервал гана. Чна колледждин 80, 90 йис тамам хьун къейдзавай мярекатрани иштиракнай. Ина образованидин идараяр патал 25 агъзурдав агакьна пешекарар гьазурнавай.

Къадим шегьердин гьуьрметлу кьве муаллимдин хизанда веледрив чешнелу тербияни агакьна. Сейфудин Къазиагьмедов РФ-дин силисчивилин комитетдин важиб­лу делойрай силис тухудай управленидин­ Дагъустандин отделдин руководитель тир. Феликс Къазиагьмедов са шумуд йисуз Дербент шегьердин администрациядин кьиле акъвазна. Марат прокурор, Анзира РД-дин лайихлу духтур, хирург я.

РСФСР-дин, ДАССР-дин школайрин ла­йихлу муаллим, педагогвилин образовани­дин международный илимрин академиядин­ член-корреспондент, РД-дин халкьдин­ муаллим, 2007-йисалай РД-дин образова­ни­дин ва илимдин министерстводин колле­­гия­дин член, Дуствилин ордендин, «2008-йисан директор», «Россиядин лап хъсан 100 ссуз» конкурсдин лауреат, «Россиядин руьгьдин къуват патал» Пак Михаил Архангелан медалдин иеси, агъзурралди жегьилриз муаллимвилин пешедиз рехъ ачухай,  неинки са Дербент шегьерда, гьакI гзаф маса чкайрани гъуьрметлу касдин эхиримжи югъ 2016-йисан Гъалибвилин 9-майдин суварал ацалтна. Вири суварик квайла, бандитар-къачагъар муаллимрин муаллимдин кIвализ гьахьна. Утагъда хтул амаз хьана. Бандитар, ам кутIунна, адан сиве пек туна, чпин алчах кардив, угъривилив, эгечIна. Гьа и чIавуз текдиз амай хтулдин патав Гьажиагьмед Бегович хтана. Бандитри яшлу касдиз инсафнач. Ам гуьлледив яна. И хабарди вири шегьер къарсатмишна. Гзаф кьадар халкь кIватI хьана, ам гьа йикъан нянихъ эхиримжи сефердиз рекье хтуна.

2023-йисуз колледждин 100 йисан юбилей шад гьалара къейдна. Мярекатдал рахай вири юлдашри Гьажиагьмед Бегович ва адан бегьерлу крар, тежриба рикIел хкана. Абуру къейд авурвал, къе колледж гьар йисуз 1500 студентди кIелзавай, тежрибалу пешекарри кIвалахзавай образованидин лап хъсан идара я. Вич тешкилайдалай кьулухъ училищеди Кьиблепатан Дагъустан патал кадрияр гьазурунин карда еке роль къугъвана, гилани гьакI я. Ана чирвилер къачур вишералди лезгийри, табасаранри, азербайжанри, агъулри, рутулри, даргийри цIахурри дагъвийрин аялриз чирвилерни тербия гузва. Училище куьтягьай цIудралди пешекарри кIелунар давамар хъувуна, абурукай къе республикада баркаллу алимар, пешекарар, руководителар хьанва.

Нариман  Ибрагьимов