Фестиваль

Ихьтин лишандик кваз 12-далай 15-сентябрдалди къадим Дербент шегьердин­ Низами Генжевидин тIварцIихъ галай паркуна международный фестиваль кьи­ле фена. Адан тешкилатчи Дагъус­тандин туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министерство тир. Макьсад халкьдин художественный сеняткарвилер хуьн, машгьурун ва вилик тухун, гьакIни абурун бинедаллаз цIийи хилер арадал гъун тир и серенжемда Россиядин 20 региондин, гьакIни Узбекистандин, Къиргъизистандин ва Белоруссиядин сеняткарри иштиракна. Фестивалдин программадик халкьарин художественный сеняткарвилерай выставкаяр-ярмаркаяр, сессия, халкьарин милли пек-партал (модаяр) къалуруниз талукь ва гзаф маса мярекатар, спортдин серенжемар  квай. «Лезгинка», «Дагъустан» ансамблрин, «Опера ва балет» театрдин солистрин, Дагъустандин эстрададин гъетерин ва фольклордин коллективрин артистрин концертрин нумрайри, Дербентдин яржуниз элкъвенвай фонтандин шоудини кIватI хьанвайбурун гуьгьуьлар ачухарна.

12-сентябрдиз РД-дин Гьукуматдин Пред­седатель Абдулмуслим Абдулмуслимов Дербентдиз мугьман хьана. Ам шегьердин кьил Агьмед Къулиева, РД-дин туризмдинни халкьдин художественный сеняткарвилерай министр Эмин Мерданова, РД-дин рекъемар вилик тухунин рекьяй министр Юрий Гьамзатова ва масабуру шад гьалара къаршиламишна. Фестиваль ачуху­низ талукьарнавай мярекатдин вилик, А. Аб­дулмуслимован иштираквал аваз, «Экономикадин цIийи жуьреяр жагъурун: базарар, продуктар, креативный  индустриядин пешекарар» темадай кьиле фейи заседанидал адан иштиракчийри —  Россиядин экономика вилик тухунин рекьяй министерстводин, стратегиядин инициативайрин Агентстводин, «Кавказ.РФ» АО-дин, Кеферпатан Кавказдин федеральный университетдин ва Москвадин «Синергия» университетдин векилри халкьдин медениятдин ирс — халкьдин художественный сеняткарвилер хуьнин, машгьурунин ва вилик тухунин месэлаяр веревирдна.

Сессиядин кIвалах ачухдайла, РД-дин Гьукуматдин Председателди креативный индустрияяр неинки экономика хкажуниз таъсирзавай, гьакIни медениятдин ирс хуьниз ва машгьуруниз куьмекзавай важиблу хел, такьат тирди къейдна. Халкьдин сеняткарвилери несилрилай несилрал агакьарзавай адетар ва меденият хуьнин карда кьетIен чка кьазва.

— Дагъустандихъ — халкьдин жуьреба-жуьре сеняткарвилер ва девлетлу тарих­ авай макандихъ — цIийи экономикадин гьа­къикъатда лайихлу чка кьадай вири мумкинвилер авазва. Чахъ кьетIен ресурсар ава: бажарагълу устадар,  тIебии надир продукция ва тикрар тежер хьтин культура. Ракьукай, гатана, надир шейэр гьазурун, гамар хрун, кIарасдал нехиш атIун ва хъенчIикай затIар арадал гъун хьтин сеняткарвилери неинки чи адетар къалурзава, гьакI абур алай аямдин брендар арадал гъунин бине язни ишлемишиз жеда. Гьаниз килигна, саналди тир чалишмишвилерин нетижада сеняткарриз къулайвилер арадал гъун, абурувай цIийи шартIара кIвалахиз жедайвал куьмек гун лазим я, — лагьана ада.

Идалайни гъейри, премьерди халкьдин сеняткарвилер бизнесдин цIийи моделар арадал гъунин бине яз ишлемишиз, идалди неинки чкадин муьштерийрин,  гьакI вири дуьньядин туристрин фикир желб ийиз жедайди къейдна.

Дагъустандин туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр Эмин Мерданова регионда промышленный туризм вилик тухудайди раижна, инал халкьдин сеняткарвилерин рекьяй республикада хуьз алакьнавай карханайрикай ихтилат физва.

— Халкьдин кеспийрал машгъул жезвай чкаяр туристриз итижлу хьун мумкин я. Устадривай, санал кIватI хьана, са тешкилат арадал гъана, кIвалахиз, чпин кархана виликди тухуз жеда. Ихьтин кьил кутунин  месэла Республикади стратегиядин инициативайрин Агентстводихъ (АСИ) галаз санал гьялзава, — лагьана Э. Мерданова.

Сессиядин иштиракчияр креативный индустриядиз талукь яз кьабулнавай законрихъ, уьлкведин маса регионрин тежрибадихъ галазни танишарна. Анал кьиле фейи веревирдера иштиракайбуру къейд авурвал, са жерге карханайри чпин майданра туристриз талукь къурулуш арадал гъанва.

Гуьгъуьнлай А. Абдулмуслимов алай вахтунда Дербентда кIелзавай Белгороддин областдай тир аялрихъ галаз гуьруьш­миш хьана. РикIел хкин: алай вахтунда шегьердин 6-нумрадин школа-интернатда 89 аялди чирвилер къачузва.

Абуру премьердиз чпи, адетдин тарса­рилай гъейри, кружокра ва секцийра кIел­завайдакай, гьакIни чеб Дагъустандин гуьрчег чкайриз экскурсийриз тухузвайдакай, чпихъ галаз итижлу маса мярекатар тешкилзавайдакай суьгьбетна.

Гуьгъуьнлай А.Абдулмуслимов респуб­ликадин вилик-кьилик квай ксарикай ибарат тир еке делегациядихъ галаз фестивалдин выставкадихъ-ярмаркадихъ галаз таниш хьана.

ИкI, Туладин «Штамп» АО-дин самоварри, Оренбургдин шалари, Белоруссиядин милли ядигарри (дугъриданни, кушдикай ва самарикай авунвай шейэри, литинал чIугунвай шикилри, кьилдин ксарин гъилин кIвалахдин безекри, милли нинийри, хъенчIин къапари Белоруссиядин баркаван чилин асиррин тарих ва адетар ачухдиз къалурзавай) кIватI хьанвайбурун фикир кьетIендаказ желбзавай. Дугъриданни, Дагъустандин герб ва килигуниз лайих авай чкайрал (Сулакдин дерин, гуьтIуь дере, Дербентдин къеле) шикилар алаз туькIуьрнавай гуьрчег самоваррал чунни ашукь хьана. Заводдин маркетингдин отделдин начальник, ярмаркада-выставкада иштиракзавай векил Татьяна Юдаковадин суьгьбетдай малум хьайивал, Дербентдин фестивалда иштиракун  патал самоварар, Дагъларин уьл­кведин агьалийриз кьетIендаказ гьуьрмет авунин лишан яз, махсусдаказ акъуднавайбур тир. Адан куьруь суьгьбетдай мадни малум хьайивал, Туладин «Штамп» самоварар акъудиз алатнавай 130 йиса и кардин адетар чIурзавач. И сеняткарвилел несилрилай несилралди машгъул жезва. Самоварар, виликдай хьиз, исятдани латундикай арадал гъизва.

Дагъустандин устадрин кIвала­харни кье­тIендаказ къейд авуниз ла­йихлу тир. Абурун арада, кIвалах гила гъиле кьунвай «жаванрилай» башламишна, чпихъ еке тежриба авай заргаррал къведалди устадар авай. Кьилдин ксарилай гъейри, ана Москвадин «Синергия» универси­тетдин, Ма­хачкъаладин дизайндин ва­ информациядин технологийрин техникумдин студентрини чпин кIвалахар къалурна.

Фестиваль ачухуниз талукьарнавай шад мярекат А. Абдулмуслимова Дагъустандин Кьил Сергей Меликован тIварунихъай теб­рикдин гафарилай башламишна.

— И сувар чи медениятдин ирс еке гьевесдивди хуьзвай ва вилик тухузвай  бажарагълу устадрин кIвалахдин нетижада арадал гъиз алакьна. Дагъустандиз халкьдин художественный сеняткарвилерин макан гьахълудаказ лугьузва. Ина асиррин адетар неинки хуьзвай, гьакI надир «эсерар» яратмишуналди, абур виликни тухузвай магьир устадар яшамиш жезва, — къейдна А. Абдул­муслимова, фестивалдин иштиракчийрихъ ва тешкилатчийрихъ элкъвена.

Гуьгъуьнлай суварин программа «Зи Да­гъустан» композицияди давамарна. Рес­публикадин шегьеррай ва районрай тир солистри ва яратмишунрин коллективри чпин устадвал къалурна.

Фестивалдин кьвед лагьай юкъуз мугьманар халкьдин художественный сеняткарвилерин выставкайриз килигна, креативный индустриядин арт-кварталда итиж авайбуруз устадрин кIвалахрив мукьувай таниш жедай мумкинвал гана. Муькуь мулкунал шеш-беш къугъунай чемпионат тухвана. Инани иштиракиз кIандай виридаз ихтияр авай. Ахпа спортдин программаяр туькIуьрунай РД-дин чемпионат хьана. Ина бажарагъ авай программистри чпин алакьунар къалурна.

Пуд лагьай юкъуз кIвалах Россиядин регионрин, СНГ-дин уьлквейрин халкьдин художественный сеняткарвилерин выстав­кайри-ярмаркайри, креативный индустриядин арт-кварталди давамарна. ГьакIни Низами Генжевидин тIварцIихъ галай паркуна авай ресторанда-библиотекада «Алай аямдин жегьилрин куьчедин культура» ва маса темайрай лекцияр кIелна.

Нянихъ машгьур манидар, дербентви Жасминан чIехи концерт хьана. Вичин прог­раммадик ада шегьердиз бахшнавай «Дербентдай тир руш» цIийи мани кутунвай. Мярекат лап гурлудаказ кьиле фена.

Фестивалдин эхиримжи юкъуз сятдин 12-далай нянин сятдин 6-далди махсус концертрин майдандал Дагъустандин халкьарин садвилин йикъаз талукьарнавай чIехи концерт хьана. Ана «Дербент» ансамблди, машгьур манидарар тир Наиля Шагьмурадовади, Ислам Велиханова, Сабина Къагьримановади, Гуьлмира Алиевади, Зульфира Шабановади, Оксана Ибрагьимовади ва хейлин масабуру иштиракна.

Концерт физвай арада ресторанда-библиотекада «Кавказ чи виридан кIвал я», «Дагъустан: тарих ва алай аям» темайрай лекцияр хьана.

РД-дин туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министрдин заместитель Анна Безруковади фестивалдин иштиракчийрив дипломарни рикIел аламукьдай савкьатар, РД-дин туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министрдин замес­титель, статс-секретарь Мегьамед Гьабибуллаева республикадин муниципалитет­рай фестивалда иштирак авурбурув дипломар вахкана.

Нянихъ, шад гьалара зурба концертдин программа къалуруналди, фестивалди вичин кIвалах акьалтIарна.

Къейд ийиз кIанзава хьи, кьуд юкъуз давам хьайи международный «Адетар хуьзвайбур» фестиваль тешкиллувал аваз, гурлудаказ кьиле фена. Ана Россиядин регионрайни къунши республикайрай 250-далай виниз  устадри иштиракна. Фестиваль кьиле фейи 4 юкъузни адан иштиракчийри — халкьдин художественный сеняткарвилерин ирс хуьзвайбуру — мастер-классар къалурна, чпи арадал гъизвай шейэрикай суьгьбетарна.

Фестиваль гьам мугьманрин ва гьамни адан иштиракчийрин рикIера яргъалди амукьдайди хьана.

Рагнеда  Рамалданова,

Къагьриман  Ибрагьимов