РагъакIидай патан саки вири къуватар Россия зайифариз алахънавай алай вахтун­да неинки уьлкведин садвилин, аслу тушир­вилин, азадвилин, гьакI недай суьрсетдин жигьетдайни хатасузвал таъминарун государстводин кьилин месэладиз элкъвенва. Гьа ихьтин муракаб гьалар Урусатда­ Ок­тябр­дин инкъилабдилай гуьгъуьниз, советрин гьукумдин сифтегьан къурулушар тешкилдайлани, арадал атанай. Коллективный запад, империалистрин гьукуматар советар кIва­­чел акьалтдалди терг авунин къайгъуйра­ гьатна. Амма большевикрин партияди цIийи гьукуматдин ва  недай суьрсетдин хатасузвал таъминарун патал герек вири серенжемар кьабулна. Абурукайни сад Ленинан коо­перативный план тир. Дагъустанда суьрсет­дин программа уьмуьрдиз кечирмишуник эке­­чIай сифтебурукай сад яз, Фейзуллаев­ Эмирханан тIвар кьаз жеда. ЦIи ам дидедиз хьайидалай инихъ 135 йис тамам жезва. Къе чна Кьиблепатан Дагъустанда хуьруьн майи­шатдин сифтегьан артелар тешкилай кас рикIел хкизва.

Э.Фейзуллаев 1889-йисуз виликан Куьре­ округдин Векьелрин хуьре кесиб лежбер­дин хизанда дидедиз хьана. ЦIувад йиса авайла, ам хуьряй экъечIна, Самаркандда, Кокандда, Бухарада ракьун рекьел, завод­ра ра­бочий хьана. 1912-1917-йисара­ Бакуда­ кIва­лахдайла, Эмирхан инкъилабдин­ гьере­катдик экечIна. Къ. Агъасиева, М. Айдинбего­ва ва маса ватандашри тухузвай кIва­лахди адаз иллаки еке таъсир авуна. Дуьньядин сад лагьай дяведин йисара абурун тапшуругъдалди Фейзуллаев Дагъустандиз хтана­ ва ина ада чинебан кIвалах тухуз башламишна.

Февралдин революция гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз Дагъустанда Советрин гьукум эцигун патал активнидаказ иштиракайбурун арада Э.Фейзуллаевани кьетIен чка кьазва. Кьасумхуьрел ада Абдусемед Мурсаловахъ галаз мукьва алакъаяр хвена, большевикрин тешкилатдин регьбервилик кваз Кьиблепатан Дагъустандин хуьрера таблигъат тухун гегьеншарна. Партиядин тапшуругъдалди Э.Фейзуллаев Векьелрал, Цмурдал, Цлахъа, Ярака, Шихидхуьре, Асалдхуьре ва маса хуьрера жемят­рин вилик рахана. Большевикрин идеяяр халкьдин арада чукIурзавай ада вичин ялавлу гьар са гаф зегьметчийрив агакьарзавай. 1918-йисан гатфариз Дербентда ва адан патарив гвай хуьрера Советрин гьукум эцигунин кардик Эмирхана лайихлу пай кутуна.

Советрин власть вахтуналди кIватайла,  Э. Фейзуллаев чпин геле бичераховчияр, де­­ни­кинчияр, туьрквер ва чкадин душманар­  къе­­­­къвез хьайи чинеба кIвалах тухузвай революционеррин арада авай. Интервенция­дин­ ва граждан дяведин йисара адакай Куьре округда партизанрин гьерекат тешкилай­бу­рукай ва адан кьиле авайбурукай сад хьана­.

1919-йисан майдиз деникинчийри Кьасумхуьр кьур къизгъин йикъара Эмирхан вакъиайрин яцIа авай ва ада партизанрин дестеяр тешкилунин карда активнида­каз иштиракна. Кьасумхуьрелай деникинчийрин гарнизон чукурун патал виринрихъай­ аниз ахмиш хьайи партизанрин дестейрикай садан кьиле Э.Фейзуллаевни авай. Душмандин гарнизон хъсандиз яракьламиш хьанвайтIани, округдин центрадал авур гужлу гьужумди гъалибвилел гъана.

Кьасумхуьр азад авурдалай гуьгъуьниз­ округдин съезд хьана. Анал рахайбуру, гьа жергедай яз Эмирханани, восстанидиз къарагънавайбуруз, маса округрин дестейрихъ­ галаз сад хьана, Дагъустан тамамвилелди белогвардейчийрикай ва интервентри­кай азад авуниз эвер гана. И вахтунда Э. Фейзуллаев большевикрин партиядин жергейриз гьахьна, ВКП(б)-дин Куьредин окружком тешкилунин карда ада еке роль къугъвана. Халкьдин душманрихъ галаз Дербентдин патарив къизгъин женгер физвайла, Эмирхана партизанар суьрсетдалди таъминарунин муракаб кIвалах вичин хивез къачуна.

Дагъустанда Советрин власть тамамвилелди гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз Фейзуллаеван уьмуьрда цIийи девир башламиш жезва. Дагревкомдин къарардалди 1920-йисан 13-майдиз Куьре округдин ревком хкяна ва адан къурулушдик Фейзуллаевни (ин­структор-тешкилатчи яз) кутуна.

Дагъустандин кьетIен шартIара Ленинан кооперативный план кьиле тухунин карда­   Э. Фейзуллаеван лайихлувилер иллаки еке­бур я. Ада, хуьрериз физ, жемятдин вилик­ ийиз­вай вичин рахунра, кооперативриз кIватI­ хьана, санал чIугвазвай зегьметдин ар­туханвилер ачухдиз къалуриз, лежберриз артелриз гьахьуниз эвер гуз хьана.

1920-йисан 17-октябрдиз Э. Фейзуллае­ва ва К.Къазиева КьванцIила, Курхуьрел сель­хозартелар тешкилун патал митингар­ ­­тухвана. Пуд йикъалай Эмирханан хайи хуь­рени сельхозартель арадал гъанай. 1921-йисан 14-февралдилай 1-мартдалди ихьтин артелар ада Кьиблепатан Дагъустандин 9 хуьре тешкилнай.

Вири патарихъай анализ гана, собранийрал кьабулай къарарда Ленинан кооперативный пландикай хкатзавай агъадихъ галай везифаяр эцигнай: чилел чIугвазвай зегьмет сад ийин, адан бегьерлувал, чил ишлемишдай кIвенкIвечи къайдайрикай менфят къачуналди, хейлин хкажин; лежбердин зегьмет зулумдикай хкудин; инсандиз лайихлу яшайишдин, марифатдин ва руьгьдин жигьетдай виликди фидай къулай шартIар яратмишин. Уставда кхьенвай и метлебар кьилиз акъу­дун патал артелди вичин членрин къуватар ва такьатар сад ийизва, хуьруьн майишатдин продукция санал гьасилун, гьялун ва маса гунин мураддалди чилин умуми сад тир майишат тешкилзава, чилин бегьерлувал хкажун, хуьруьн майишат вилик тухун патал вири серенжемар кьабулзава.

1920-1921-йисара Э.Фейзуллаева кьиле­ имам Гоцинский авай цIийи властдиз акси­ бунт пуьрчуькьарунин карда активнидаказ иш­тиракна. Къизгъин женгера тафаватлу­ хьана, шабагьар гайибурун арада Эмирханан фамилияни авай. Адаз гайи женгинин яракь — шуьшка Дагъустандин музейда ава. Ида Советрин власть мягькемарунин важиб­лу кардик Э.Фейзуллаева гьихьтин пай ку­тунатIа, гьадан гьакъиндай шагьидвалзава.

Гуьгъуьнлай, Куьре округдин земотделдин заведующий яз, чилерин патахъай мес­элаяр дуьздаказ гьялунин карда Эмирхана еке роль къугъвана. Кутур-Кюринский учас­токдин ревкомдин ва учисполкомдин председатель яз, ада чкадин контрреволюциядихъ, кулакрихъ галаз кьетIи женг, зегьметчияр Советрин властдин патал гъунин мураддалди гъавурдик кутунин еке кIвалах тухвана.

1921-йисан 1-декабрдиз Буйнакскда Ви­­ридагъустандин Советрин Учредительный­ съезд шад гьалара ачух хьана. Адан кIва­лахдин бинеда авай кьилин месэлаяр Да­гъустан АССР-дин Конституция кьабулун ва республикада Советрин властдин органар­ тешкилун тир. Делегатрин арада Куьре ок­ругдин патай Э.Фейзуллаевни авай.

1922-йисан 5-июлдиз кьиле фейи Советрин Кутур-Кюринский участковый съезд Э. Фейзуллаеван уьмуьрда еке вакъиа хьана. Адан председатель Фейзуллаев тир. Ада гьакIни Дагъустанда санайи вилик тухунин кардикни вичин пай кутуна. Парторганизациядин къарардалди Э.Фейзуллаев Да­гъустандин Огнидиз фенай ва шуьше гьазурдай заводда ада партийный еке кIвалах тухванай.

Э.Фейзуллаев ялавлу пропагандист, агитатор, тешкилатчи тир. Коммунистрин партиядин вафалу хва 1927-йисан апрелдиз, 40 йисни тахьанмаз, чагъинда авайла, кечмиш хьана. Адан экуь къамат халкьдин рикIера гьамишалугъ яз амукьда.

Нариман  Ибрагьимов