Куьгьне кIвалерай…

Алай йисуз, «Яшамиш жедай гьалда авачир яшайишдин кIвалерин фонд дурумлудаказ тIимиларун таъминарун» федеральный проектдин сергьятра аваз, 2017-йисалди чIуру гьалда авайбур яз тайинарнавай кIвалерай куьчарунин серенжем акьалтIарзава. Идакай, РФ-дин  вице-премьер Марат Хуснуллинан гафарал асаслу яз, уьлкведин Гьукуматдин сайтда хабар гузва.

Къейдзавайвал, алай вахтунда 41 регионди и программа  вахтундилай вилик кьилиз акъуднава. Адан гафаралди, и кар кьве делил себеб яз мумкин хьанва. Марат Хуснуллина гъизвай делилрай малум жезвайвал, план кьадардилай артухни алаз кьилиз акъудиз алакьунин ­себебрикай сад ам я хьи, программа ­уьмуьрдиз кечирмишун патал пулдин такьатар вахтундилай виликамаз агакьарнава. Яни регионрихъ, мисал яз, къведай йисуз чара ийизвай пулдин такьатар­ виликамаз къачудай мумкинвал хьана. 2020-йисуз уьлкведин Гьукуматди рази­вал гайи и серенжемди агьалияр чIуру гьалда авай кIва­лерай фад куьчариз куьмекна. Кьвед лагьайди, ибур регионрин хсуси такьатар я. Алай вахтунда 2019-йисалай инихъ куьчарнавай саки кьудай­ са пай агьалийри чпин яшайишдин кIва­лериз талукь шар­тIар регионрин хсуси программайралди федеральный бюджетдин такьатар галачиз хъсанарнава.

Вице-премьерди рикIел хкайвал, федеральный проектдин сергьятра аваз, 2024-йисан эхирдалди 10 миллион кв. метрдин майдандикай ибарат куьгьне кIва­­лерай 560 агъзур кас куьчарун пландик кутунвайди тир. Регионрин хсуси программайралди куьчарунин кIвалахни кваз и кьве рекъемни кьилиз акъуднава. Алай вахтунда 12 миллион кв. метрдин майдандикай ибарат куьгьне кIвалерай 726 агъзур кас куьч хьанва. Яни и делилди къалурзавайвал, 2 миллион кв. метрдин майдандикай ибарат куьгьне кIвалерай пландик кутунвайдалай артух куьчарнава. Марат Хуснуллина къейд авурвал, прог­рамма гьеле акьалтIарнавач, и ре­къе­мар мадни артух жеда.

Чиновникди раиж авурвал, гила вилик акъвазнавай кам цIийи программа­ я: адак чеб 2017-йисан 1-январдилай 2022-йисан январдалди чIуру гьалда авайбур яз тайинарнавай кIвалер кутунва. Адан гафаралди, гъиле авай прог­рамма акьалтIарнавай регионра куьчарунин кIвалах акъвазарзавач. Абурукай 22 регионди цIийи программа уьмуьрдиз кечирмишуник кьил кутунва. Вичикай ихтилат физвай и серенжемдин сергьятра аваз, саки 640 агъзур кв. метрдин майдандикай ибарат куьгьне кIвалерай 33 агъзур кас куьчарнава.

Хабар гузвайвал, алукьдай йисалай куьгьне кIвалерай куьчарунин серенжем «Уьмуьр патал Инфраструктура» тIвар алай милли проектдин сергьятра аваз кьилиз акъудда. И макьсадар патал федеральный бюджетдай 330 миллиард манат чара авун фикирда кьунва.

Алава такьатар

Хуьруьн чкайриз кIвалахун патал къвезвай пешекарриз кирида кьадай 19 агъзур кв. метрдин яшайишдин кIвалер эцигуниз алава яз 1,4 миллиард манатдилай виниз пулдин такьатар ракъурнава. Идакай гьукуматдин телеграм-каналди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, гьукуматди хуьр комплекснидаказ вилик тухуниз талукь программа уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалах давамарзава. ИкI, гележегдани чкайрал инфраструктура цIийи авун патал шартIар арадал гъунин серенжемар кьиле тухуда.

Премьер-министрдин гафаралди, агропромышленный комплекс генани вини дережадин техникадин сектор жезвай и вахтунда ихьтин кIвалах кьиле тухун генани важиблу я. АПК-дин хилез савадлу пешекарар герек къвезва, абурухъ хсуси кIвал, квартира хьунин игьтияжни ава.

Къейдзавайвал, хуьруьн чкайриз вини дережадин пешекарар желбдай та­кьат­рикай сад мад абуруз кирида кьунвай яшайишдин кIвал чара авун я.

РикIел гъизва

Духтурри, йиса са сеферда хьайитIа­ни, окулистдин патав фена, вилерин сагъламвал ахтармишун меслят къалурзава, гьатта вилериз экв акунилай шикаятдай себебар авачтIани. Идакай, медицинадин илимрин кандидат Павел Лыскинан гафарал асаслу яз, РФ-дин здравоохраненидин министерстводин телеграм-каналди хабар гузва.

Пешекардин гафаралди, офтальмологдин патав фена, вахт-вахтунда вилер­ ахтармишун — им вилерин жуьреба-жуьре начагъвилерин вилик пад кьадай чарайрин (профилактика) таъсирлу къайдайрикай сад я. Адан гафаралди, вилерин сагъламвал гьар йисуз ахтармишун гьар  гьи хьайитIани яшар авай аялриз, гьакI­ни чпин яшар 40-далай алатнавай чIехибуруз иллаки важиблу я.

Экспертди къейдзавайвал, аялдин вилерин экуьниз «ирс яз къвезвай азардин» (наследственный фактор) таъсир зайифди я: цIийиз хьанвай 100 аялдикай анжах 3 чагъадихъ «ирсинин начагъвал» авайди тайинарзава. Мукьувай пис аквазвай диде-бубадин аялдин вилерин экуьнин гьални гележегда пис жедайди духтурривай тестикьариз хьанвач.

Павел Лыскинан гафарай малум жезвайвал, вилерин экв арадал хкун ам квахьунин себебрилай аслу я. Эгер вилерин экв катарактадин нетижада тIимил хьанватIа, адан вилин шуьше хьиз аквадай пай (хрусталик) дегишариз жеда ва инсандин вилерин сагъламвал арадал хкведа. Эгер инсандихъ экуькъираввал (мукьувай пис аквадай) ва я анжах яргъа авай затIар хъсандиз аквадай (дальнозоркость) начагъвал аватIа, вилерин экв арадал хкиз лазердин коррекцияди куьмекда ва икI мад. Эгер инсан глаукомадикди ва я вилерин экуьниз талукь нервдин (зрительный нерв) уьзуьр­рикди начагъ ятIа — им маса дуьшуьш я.

РФ-дин здравоохраненидин минис­тер­­стводин телеграм-каналди «регьят къай­даяр» лишандик кваз вилерин сагъламвал хуьнихъ галаз алакъалу карточкаярни туькIуьрнава. Кьилди къачуртIа, ведомстводин малуматра къейдзавайвал, вилерин экуьниз агъадихъ галай делилри­ пис патахъай таъсирзава: экв авачир чкада мукьувай телевизордиз, планшетдиз, смартфондиз килигуни; хъсандиз экв ава­чир чкада ва я улакьда кIелуни; коррекциядин оптика жува-жуваз хкягъу­ни; офтальмологдин патав фена, вилерин гьал ахтармишун кьилиз акъуд тавуни; тIуьн-хъун къайдадик квачирди хьуни: A, E, D витаминар ва «омега-3» бес тахьуни.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов