Дербент шегьердин кеферпата авай базардин  къваларив гвай куьчейра къекъведайла, чи фикир «Продукция Исаев» компаниядин туьквенди желбна. И туьквен гьалал метягьар гузвайди я лугьуз чаз ванер-сесер атанвай. Чун къенез гьахьна. КьацIарал алай вири метягьрал «Продукция Исаев» кхьенва. Ина чаз маса алаваяр квачиз гузвай жуьреба-жуьре гьалалдин метягьар акуна.

Дезгедихъ акъвазнавайди атай са муьштеридихъ галаз лезги чIалал рахаз акурла, чна абурухъ галаз мукьувай таниш хьун кьетIна.

Жузун-кучузун авурла, малум хьайивал, «Продукция Исаев» компаниядин туьквен «Лезги газетдиз» литературадинни критикадин макъалаяр кхьей, цIудралди очеркринни гьикаяйрин автор, рагьметлу Роман Исаеван хтулри ачухнавайди я кьван.

Кьилдин карчи Тамерлан Исаев кьиле авай и карханадин кьилин  макьсад, тIебии затIарикай хъсан ери авай гьалал продукция гьасилна, агьалийриз маса гун я. Адахъ галаз карчивиле пуд стхади кIвалахзава. Исади Кьиблепатан Дагъустанда, Абдула Дербент шегьерда хсуси фирмадин метягьар маса гузвай векилар яз зегьмет чIугвазва. Гьамзади компаниядин са туьквенда метягьар маса гузва. Самад погранкъуллугъда военный я. Икьрар куьтягь хьайила, амни стхайрик акахьдайвал я.

Кьилдин кар гатIунна хьанвайди са йис ятIани, кIвалахар вижеваз виликди физва.

Исаев Тамерлан Жумалиевич­ 1994-йисуз Мегьарамдхуьре дидедиз хьана. Жумали Исаеваз культурадин хиляй кьилин образование авайтIани, адаз клубдин директорвиле кIвалахун теклифна­вайтIани, мажиб тIимилди хьуниз­ ки­лигна, клубда кIвалах тавуна­ (вад аял кIвачел акьалдарна кIан­за­­­вай), ам куьлуь карчивилел­ машгъул хьана. Шегьердин 21-­нумрадин юкьван мектебдин 10-класс акьал­тIа­райла, 11-класс­да­ кIелун давама­риз Тамерлан буба­дин патав ЦIийи Филериз хъфизва.

Школада кIелдай йисара гатун каникулриз ам вичин стхайрихъ галаз хуьруьз хкведай. Ада Роман бубадини Муъминат бадеди чпиз гайи насигьатар рикIел хкизва. Бубади вичин хтулриз пионеррин лагерда авай хьтин йикъан расписание туькIуьрнавай. Расписанида, лагерда хьиз, къарагъдай, фу недай, чирвилер къачудай, къугъунар ийидай, ксудай, ял ядай вахтар къалурнавай. Гьар са кардай бубади вичив гвай дафтарда аялриз къиметар эцигдай, нянихъ нетижаяр кьурла, шад сят жедай: хуралай шиирар кIелдай, манияр лугьудай, сегьнеяр къалурдай, хкетар ахъайдай. Ада вичин хтулрин кьиле гъвечIизамаз гьамиша сад хьунин, алимар жедайвал, хъсандиз кIелунин, сада-садан пад кьунин, чIехибуруз гьуьр­мет авунин, Ватан, диде хьиз, кIан хьунин, Ватандиз дуьз къуллугъ авунин гьиссер кутуна. Бадени гьамиша хтулрин гуьгъуьна жедай, абурук, «куьн кьетIенбур, викIегьбур, бажарагъ­ авай хъсан хтулар я» лугьуз, гьиссер кутадай. Хуьре гьихьтин къу­гъунрал машгъул хьайитIани, бубадин насигьатрал амал авуна, стхаяр са команда жедай, хуьруьн аялар — маса команда. Къугъунра кIвенкIвечи чкаярни кьадай. Ахпа, вири санал ацукьна, ялни ядай.

Юкьван образование къачур­ 2012-йисуз Тамерлан Россиядин ФСИН-дин академиядин Псков ше­гьерда авай филиалдик экечI­на. Ана кIелдай йисара ам, жеми­ятдин мярекатра иштиракиз, кIвен­кIве жедай. Гьар сувариз лезгияр­ ва маса дагъустанвияр санал кIватIзавай кас тир. Гзаф вахтара Тамерлана жегьилар вичин кIвале кIватIдай. Абуру санал капI ийидай, суьгьбетардай, тIебиатдал фи­дай, месэлаяр веревирддай. Ви­чи лугьузвайвал, ватанпересвилелди жу­ванбур сад-садав агудзавай.

Академия акьалтIарна хтайла­, дахдиз ада вичин пешедай кIва­лахна кIанзавай. Амма Тамерланан планар масабур тир. КIелна­вай пешедал рикI тахьуниз килигна, дахди ам кьиле фидай кар туш лагьанатIани, ада вич патал къарар кьабулнавай — алишверишдин хиле карчивилел машгъул хьун.

— Икьван гагьди карчивилел машгъул тахьанвай ваз и кIва­лахдик кьил кутаз хуртI гайи кас хьанани? — хабар кьуна за.

— Дуьз лагьайтIа, сифте зи кьиле карчивилел машгъул хьун дахди турди я. Чна кIелзамай вахтара ада лугьудай: «Виридалайни хъсанди, къачуз, маса хгун я. Карчивиле пул ава, хизан хуьз жеда». Зи кьиле гъвечIи чIавалай жуван стхаярни галаз чи хизандин са кархана ачухун авай. «Захъ галаз кIелайбурулай за кьве сеферда гзаф къазанмиш тавуртIа, килиг, лагьана за дахдиз, гъилни яна, итимвилин гаф гана. Шагьидар яз, анал зи стхаярни алай. Дах, эээ… лагьана, хъуьренай.

Гьелбетда, карчивилел машгъул хьунихъ вичин шартIар ава. Сифтегьан капитал, алакъаяр, теж­риба. Тамерланахъ ибурукай са шейни авачир. Амма адан рикIе къаст авай — фикирда авай кIвалах уьмуьрдиз кечирмишун. Стхайрихъ галаз санал ада залан зегьмет вуч ятIа чпин хамуналди гьиссна. Абуру тавур жуьре кIвалахар хьанач. Сифте эцигунрал хьана, ахпа вагонрай цемент ичIирна ва маса кIвалахар авуна. И вахтунда ада стхаяр вичин кьиле авай фикирдихъ инанмишарзавай: къе чна абуруз кIвалахзаватIа, пака абурукай чи муьштерияр жеда.

Гьа икI, са кьве йис алатайла, адан рикIе авай къаст чизвай имидин гада Анедина (ада къенфетар маса гудай компанияда алишверишдин  векил яз кIвалахзавай), Тамерланаз вич кIвалахдин рекьяй хкаж жезвайдакай хабар гана ва вичин чкадал кIвалахун теклифна.

— Заз и кIвалахда вуч авуна кIанзаватIа, са шейни чизвачир, — рикIел хкизва Тамерлана. — За чизвайбурувай хабарар кьаз гатIунна. Алишверишдин компанияда маса къуллугъчийрин кIвалахдал гуьзчивал тухузвай, жуваз чизвай супервайзердивай «меслят къачуз­ кIан хьайила, ада заз «вавай заз ручка маса гуз жедани?» — лагьана суал гана. И вахтунда чун спортдин залда аваз хьуниз килигна, за адаз «им ручкаяр маса гудай чка туш хьи» лагьана жаваб гана. Куьрелди ада, завай алишверишда кIвалах ийиз жедач лагьана, ихтилат кьатIна. Хъел атана, адаз, рикIин къеняй «килигда чун, за ваз а кIвалах завай жедайди гьикI субутдатIа», лагьана. Ам зи кьилевай фикир кьилиз акъудун патал заз хуртI гайи кьвед лагьай кас хьана. Са тIимил вахт арадай тефенмаз, зун гьада кIвалахзавай «Ника» фирмада алишверишдин векил яз кIвалахал акъвазна.

Инлай абурун арада малумар тавунвай акъажун гатIунна. ЧIехи фирмайра муьштерийриз метягь вири санлай (оптом) гузвай са шумуд векил жеда. Абурун арада вацран къене нивай гзаф шей маса гуз жедатIа ахтармишдай акъа­жунар жеда. Гъалиб хьайидаз  шабагьар ва пулдин премия гудай адет ава. Адахъ галаз гьуьжетзавай касдин рекорд вацра 150 муьштеридиз къуллугъ авун тир. Тамерлана вичиз адалай артух муьштерийриз метягьар ахъай­дай план эцигна. Зур йисан къене ам тамамвилелди и кIвалахдиз гьахьна. Ял ядай йикъарани кваз ам кIвалахал хьана. ИкI ада алишверишдин сирер чирна, тежриба кIватIна. Ругуд вацралай ада вичихъ галаз акъажзавай касдин рекорддилай алудна, са вацра Тамерлана 221 муьштеридиз санлай метягь ахъайна. Ам и нетижадай «Йисан лап хъсан алишверишдин векил» лагьай тIварцIиз, кубок­диз ва пулдин премиядиз лайихлу хьана. Шадвилерин мярекатда­ алишверишдин директорди «эгер вавай 300 муьштеридиз санлай шей маса гуз хьайитIа, ихьтин рекорддив Россияда гьеле садни агакьна­вайди­ туш» лагьай гафар Тамерланан япара ацукьна.

Эхь, рикIе къаст авай гадади 2018-йисуз 300-даз ваъ, са вацра 333 муьштеридиз метягьар ахъай­на. ИкI, ам «Йисан лап хъсан алишверишдин векил» кубокдиз ва чIехи премиядиз кьвед лагьай сеферда лайихлу хьана.

И вацра ада вичиз атай чIехи мажиб (190 агъзур манат), хъфена, дахдив вахкана. ИкI, ада багърияр вич гафунин ва крарин иеси тирди субутна. И йикъалай ада вичин дахни диде (абуру саки 20 йисуз ачух базардал кIвалахзавай) кIвалахал рахкурнач.

Ахпа ам «ТЕФИ» фирмада къенфетар маса гузвай отделдин начальниквиле кIвалахал акъвазна. Инани ада вич кар алакьдай пешекар яз къалурна.

Алишверишдин кIвалахда тежриба кIватIнавай Тамерлана вичин дуст Руслан Алиевахъ галаз клеёнкаяр маса гудай туьквен ахъайзава. Са вахт фейила и туьквенда ада кIвалахиз вичин стха Гьамза туна, вич чIемер маса гунал машгъул жезва. ЧIемиз «Вкусновка» тIвар гана, цIийи упаковкада туна, кьилдин бренд хьиз маса гуз гатIунна.

Куьрелди, ада вичин стхаярни кIватIна, кьилдин карчи яз «Продукция Исаев» компания ачухна. Компаниядихъ метягьар гьазурдай цехар ва производстводин базаяр, туьквенрин сеть ава. Ширеяр кутIуннавай икьрардин бинедаллаз, абуру, заказ гайивал, фирмадин тIвар, логотип алаз Екатеринбургда акъудзава. Дулдурмаяр ва амай метягьар шегьерда авай чпин цехра гьазурзава. «Продукция Исаев» компаниядихъ галаз 300 туьквенди кIвалахзава.  Идалайни гъейри, абурун метягьар Къазахстанда, Азербайжанда, Дубайда, Россиядин регионра авай алверчийри заказ гузва. Туьркиядайни и мукьвара зенгер авунва икьрар кутIунунин патахъай.

Ихтилатрай малум хьайивал, эвленмиш жедалди вилик ам, пака хизан хьайила, аялриз недай дуьз шей гьикI гуда лугьуз, фикирри кьунвай. Шегьерда авай туьквенриз килигайла, виринра авайди гзаф шекер, химиядин алаваяр кутунвай метягьар тир. ТIебии суьрсетдин са затIни туьквенра авачир. Иниз килигна, ада и ичIи хиле тIебии метягьар гьасилиз маса гун компаниядин кьилин макьсад яз кьуна: туьквендиз къвезвай диде-бубайри чпин аялриз, са шакни алачиз, са туьквендай лазим вири шейэр — сагъламвал мягькемарзавай тIебии метягьар къачун.

Сифте четин хьанатIани, зарарни ганатIани, къе абуру акъудзавай шей фирмадин логотип ва тIвар алаз, хъсан дизайндин упаковкада аваз маса гузва. Абурун арада ругуд жуьре — дагъдин лапагдин, малдин, вечрен якIун дулдурмаяр (абурун арада «Лезгинская» тIвар алайдини ава), емишрин ирид жуьре мижеяр (ибурукай бязибуруз шекерни яд ягъ тийизвайбур), дагъдин дуьдгъвер, дагъдин цIурурнавай чIем,  гьажибугъ­да­дин, ракъинин цуькверин ва зейтундинни канабдин чIемер, дин­дин къайдайрив кьадай 15 жуьре БАД-ар, «Сендвич Дербент»­ ва маса шейэр ава.

Гележегда фирмадин планра шуькIуь дулдурмаяр (сосискаяр), ргай дулдурмаяр, лезги хинкIар акъуддай планарни ава. Мурадар кьилиз акъудун патал лазим тадаракарни къачуна хканва. И мукьвара компания гегьенш жеда. Советское хуьре, Чечен Республикадани чпин туьквенар ахъайдайвал я.

ТIебии метягьар гьасилиз, халкьдиз къуллугъ авунин рекье компаниядин регьбердин фикирар кьилиз акъатун, абурухъ мадни зур­ба агалкьунар хьун чи мурадни я.

Къагьриман  Ибрагьимов