(Жувакай ихтилат)
(Эвел — 30-нумрада)
Дуьньядал инсаният, адан алам (савад, тагьсил, цивилизация) акъатна, вилик фена, белки, 100 агъзур йисалай гзаф хьанва. ЧIехи динар (бутперес, чувудрин, хашпара, Ислам) акъатна 4-5 агъзур йисни тамам хьанвач. Дуьньяда гилани са диндикни акат тавунвай, тийизвай тайифаяр ама. Гьар са дин, жемият девлетлуйриз ва кесибриз пай хьайила, арадал атанвай фикир-фагьум ва философия хьиз, девлетлуйрин тереф хуьзвай къанунар хьиз, амалдар инсанри акъуднавай руьгьдин рехъ, девлетлуяр патал туькIуьрнавай къулай «илим» тирди малум жезва.
Зун, писатель ва илимдар инсан яз, гьар са мярекатдал гъвечIи-чIехи инсанрикай, динрикай ва медениятрикай гьамиша гьуьрметдалди рахазва. Вучиз лагьайтIа, гьар са дин адаз ибадатзавай халкьдин тарихдин, яшайишдин, медениятдин ва философиядин са хел я.
За лезги литературада сифте яз жуван эсерра, 1984-йисуз акъатай «Ракъинин муг» романда хьиз, мусурманрин кап-тIеат, дуьаяр, вязер, къанунар, Совет девирдин къадагъайриз килиг тавуна, къалурнава… Абур квачиз тарихдин эсерда гьакъикъат дуьз къалуриз жедачир.
Гьа са вахтунда за, дуьньядин гзаф чIехи алимри ва писателри хьиз, кIелзавайбурун вилер ачухзава: бязи динрин ктабра вуч кхьенватIа (чилел инсанар девлетлуйриз ва кесибриз пайнава; девлетлуяр Аллагьдин векилар я, гьавиляй кесибар пачагьриз, ханариз ва девлетлуйриз табий хьун лазим я; чилел жезвай хъсан-пис кIвалахар вири Аллагьдин патай я; инсандин кьадар-кьисмет адан пелел кхьенва ва мсб.) ва гьакъикъатда гьикI ятIа, инсаният илимдин рекьелди вилик физвайди къалурзава.
Чан алай тIебиатдин бинеда, кьилин макьсад яз, аладун-гагьадун ава; чилин винел алай вири гьайванрин, къушарин, гьашаратрин балайриз, дидейри хун кумазди, чпи вуч авун лазим ятIа сив ахъаюн, гьараюн, кIвачел къарагъун, мам жагъурун, хъун ва тIуьн, гьатта кIас гунни чизва; абуру, садани лугьун тавуна, гьакI ийизва… Анжах са инсандин баладивай, дидеди хун кумазди, вичин кьил хуьз жезвач: ада анжах гьарайзава… Яраб икI вучиз ятIа? Кьилиз жуьреба-жуьре жавабар къвезва: сад лагьайди, гьайванар ва гьашаратар чилин винел акьван дегь заманайра (алимар миллиард йисарикай рахазва) арадал атанва хьи, абур чеб авай тIебиатдин шартIарихъ галаз кьадай гьалдиз атанва ва несилрин мефтIедани уьмуьр давамардай амалар, хесетар ва рекьер гьатнава, абуруз тербия гун лазим амач; кьвед лагьайди, инсан чилин винел акьван геж арадал атанва хьи, ам гьелелиг вири жигьетрай дигмиш хьанвач, гьавиляй адан баладивайни вичин кьил хуьз жезвач, гьавиляй адаз яргъалди, саки рекьидалди, тербия гана кIанзава.
За жуван рахунра, макъалайра ва ктабра диде-бубайриз, тербиячийриз ва муаллимриз чпин аялриз, ученикриз ва студентриз тIебии, илимдин тербия, чирвилер ва тагьсил (светское образование) гун меслят къалурзава. Илимдин рехъ, бахтунай, чун яша жезвай Россиядин Федерациядин демократиядин гьукуматдини хкянава.
Эхь, зун, алатай ва алай девиррин агъзурралди алимар ва писателар хьиз, илимдихъ агъунвай инсан я.
Гьаким Къурбан,
Дагъустандин халкьдин писатель
