Гьар сеферда азад вахт хьанмазди, парабур, манийриз яб гуналди, чпин гуьгьуьлар хкажиз алахъда. И цIарарин автор гьахьтин инсанрикай я лагьайтIани жеда. Алай вахтунда и карда иллаки интернетдин «Ютуб» хостингди екез куьмек гузва. Анай Рагьимат Гьажиева, Айдунбег Камилов, Дурия Рагьимова, Ризабала Агъабалаев хьтин милли музыкадин магьир устадри тамамарзавай манийрихъ яб акалдайла, инсандин рикI хуш гьиссерив ацIуда. СССР-дин вахтунда ихьтин манияр радиодай мукьвал-мукьвал тамамардай. Гьайиф хьи, къенин юкъуз абур кьериз-цIаруз ван къвезва. Интернетдай жагъур­на, а манийриз яб гуз кIан хьайила, зал мукьвал-мукьвал я манидин чIаларин, я аваздин авторрин тIварар дуьз къалур тавунвай дуьшуьшар гьалтзава. Ихьтин дуьшуьшрикай за виликдайни газетдиз кхьенай ва са шумуд манидин авторрин жигьетдай интернетда ахъайнавай гъалатIар туькIуьр хъувунвай. Къе мад са гьахьтин дуьшуьшдал акъвазиз кIанзава заз.

Са тIимил йикъар идалай вилик «Ютуб» хостингда зи вил халкьдин арада машгьурбурукай сад тир  «Варз алай йифиз» манида акьуна. Яб гуз эгечIайла, заз видеоклипдин кIаникай чIалар Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадованбур, гьава халкьдинди яз къалурнавайди акуна. ЧIаларин автор рагьметлу Шагь-Эмир Мурадов тирдал шак алач. Амма вичин автор авай мани халкьдинди яз къалурун дуьз кар жезвач эхир. И месэладай кьил акъудун патал за жуван архивда вил экъуьрна ва анай заз чеб гьеле 1963-йисуз а чIаван «Коммунист» (гилан «Лезги газет») газетда чапдиз акъатай а манидин нотаяр жагъана. Малум тирвал, СССР-дин вахтунда газетда чапдиз акъуд­завай гьар са затI, махсус комиссияди тестикьар тавунмаз, халкьдал агакьзавачир ва а комиссияди чIуру делилар авай материал чапдиз акъуд­дай ихтиярни гузвачир. И кардиз килигна, эгер манидин нотаяр газетдин чина чапнаватIа, а делилар дуьзбур хьун чарасуз кар я. Винидихъ тIвар кьунвай нотайрал «Варз алай йифиз» манидин чIалар Шагь-Эмир Мурадованбур, гьава Гьасанагъа Мурсалованди яз къалурнава. Жув и кардин гъавурда генани хъсандиз акьун патал зун рагьметлу Гьасанагъа Мурсалован хва Рашид Мурсаловахъ галаз телефондай алакъадиз экъечIна ва адавай и манидин патахъай суьгьбет авун тIалабна. «Варз алай йифиз» рагьметлу зи бубадин сифтегьан манийрикай сад я. А мани теснифай чIавуз буба Дагсельхозинститутдин студент тир. Мани вич лагьайтIа, тахминан 1957-1958-йисара арадиз атайди я», — суьгьбетна заз Рашид халуди.

«Варз алай йифиз» халкьдин мани туширдан гьакъиндай шагьидвалзавай мад са делил ава. Амни мани Г. Гьасано­ван­­ «Дагъустандин халкьдин 100 мани» (Махачкъала, 1948),          А. Гъа­ниевадин «Лезги халкьдин манияр» (Махачкъала, 1970), Ш. Чалаеван «Лезги халкьдин 100 мани» (Махачкъала, 2006), Н. Шихнабиеван «Халкьдин руьгьдин гевгьерар» (Махачкъала, 2023) кIватIалрикай гьич садани ам чап тавун я. Эгер а мани­ халкьдинди тиртIа, винидихъ тIварар кьунвай кIватIалрикай сада хьайитIани ам чап тавуна тадачир. Гаф кватай чкадал лугьун хьи, «Варз алай йифиз» мани А. Пирсаидова 2000-йисуз гьазурна чапдиз акъудай «Лезги халкьдин манияр ва кьуьлдай макьамар» тIвар алай кIватIалда бажарагълу композитор ва муаллим, вич зи муаллимрикай сад тир Мавлудин Гьамзабегович Хаирова обработка авунвай манийрихъ галаз халкьдин тIварцIихъ галаз акъатнава. За фикирзавайвал, Мавлудин муаллимди и кIвалах гъалатI хьана авунва. ТахьайтIа, чиз-чиз, ахьтин гъалатIдиз ада гьич рехъ гудачир.

Манияр сегьнедиз авторрин ва я манийрин чпин тIварар дуьз къалур тавуна акъатунин себеб абур тамамарзавай манидарри и кардиз са артух фикир тагун я. Бязибуру и кIвалах тийижиз ийизва жеди, амма чиз-чиз гъалатIар ахъайзавайбурни авачиз туш. Милли медениятни харусенят вини дережадиз хкаж хъувунин рекье вири къуватар харж ийида лугьузвай ватанпересри ихьтин гъалатIриз рехъ гун, заз чиз, дуьз кар жезвач. Манийрин ва я тахьайтIа абурун авторрин тIварар тийижир касди сегьнедиз экъечIдалди вилик и делилар чирун, за фикирзавайвал, чарасуз кар я. Ахьтин делилар чирун паталди чахъ Насир Шагьмурадов, Мавлудин Хаиров, Маина Абдулмуталибова, Къагьриман Ибрагьимов, Мурад Саидов, Новруз Шагьбазов хьтин чеб милли музыкадин ва ам теснифунин кардин гъавурда авай ва чпихъ и рекье гзаф йисарин тежриба хьанвай лап хъсан пешекарар ава.

Гьуьрметлу ватанэгьлияр! Ша чна милли медениятдиз гьуьрмет ийин ва ам вини дережадиз хкаж хъувунин кардик жуван пайни кутаз алахъин…

Эдуард  Ашурагъаев