Гуьзелвилихъ сергьятар авайди туш. Гьам тIебиатдин, гьам инсандин, гьам руьгьдин. Гуьрчегвал алемдин, инсаниятдин къешенг, гьар са касдин гуьгьуьл ачухарза­вай, гьевес хкажзавай, уьмуьрдихъ цIигелвал артухарзавай, са квел, са нел ятIани ашукьарзавай ери, савкьат я. Гуьрчегвал гьиссдай, аквадай, адаз къимет гудай вилер, рикI авай инсан, зи фикирдалди, бахтлу, Аллагьди пай ганвай кас я. Гьа ихьтинбурун жергедик гуьзел жавагьирар, эсерар, суьретар яратмишзавай шаирар, композиторар, художникар акатзава. И йикъара зун таниш хьайи гуьзел дишегьлини гьахьтинбурукай сад я.

2-августдиз Махачкъалада, Шииратдин театрда,­ Жанна Жамалдиновна Рамазановадин «РикIе хуь­дай­ нур» тIвар алаз РФ-дин образованидин отличник, РД-дин лайихлу муаллим диде Селмидиз бахшнавай шикилрин выс­тавка ачухна. Ам 30-августдалди давам жеда. Тамашачийриз художникдин пейзаждин, графикадин, натюрмортрин, дизайндин шикилриз килигдай, лезет хкуддай­ мумкинвал ава. Выставкадин экспонатрихъ галаз таниш­ хьайила, чна Жанна Жамалдиновнадихъ галаз уьмуьр­дикай, яратмишунрикай, гележегдикай суьгьбетна.

– Жанна Жамалдиновна, вазни чир тахьана жедач, чи халкьдихъ лап хъсан устад сеняткарар, устIарар ва советрин девирда бажарагълу художникар, скульпторар хьана. Гилани абур тIимил авач. Вунни Москвада яшамиш жезва. Гьавиляй чаз куь ери-бинейрикай ихтилат авунайтIа кIан­завай.

— Зи ери-бине Кьасумхуьрелай ва зун Хаиров Жамалдинан руш я. Дидедиз зун Махачкъалада хьана, — чина хушвал аваз, пIузаррилай мили хъвер квахь тийиз, рахаз эгечIна жегьил дишегь­ли, пуд веледдин диде. — Шегьерда яшамиш жез­вайтIани, мумкинвал хьанмазди, дахди чун хуьруьз хутахдай. Ватандин ЧIехи дяведа эхирдалди душмандихъ галаз женгер чIугур, Яру Пайдах ордендиз ва вад медалдиз лайихлу хьайи чIехи буба Нажмудиназ чун хтай вахт сувариз элкъведай. Ам хуьре чна акъудзавай йикъар­ шадбур, менфятлубур, рикIел аламукьдайбур хьун патал алахъдай. — Зун, стха Муслим, вахар  Динара, Аида райондин гуьрчег чкайриз, багълариз, дагълариз тухудай Хъартасрин, Гъетягърин тепейрилай, дагъларилай килигайла, вилериз, Кьасумхуьруьн, Алидхуьруьн, СтIалрин ахьтин панорама ачух жедай хьи, зун кьару, гьейран хьана амукьдай.

– ЧIехи бубадин фронтовиквилин йисарикай ваз вуч малум я?

— Авайвал лагьайтIа, артух чирвилер авач. Саки вири фронтовикриз хьиз, Нажмудин бубадизни дяведикай, вичин кьилел атай дуьшуьшрикай, женгерикай суьгьбет ийиз кIандачир. Рагьметлуда ара-ара тикрардай:

«Чаз акурбур акуна, чан балаяр, квез ахьтин мусибатар, къурбандар такурай. Ислягь, шад, бахтлу уьмуьр хьурай квез». Ада Кьасумхуьруьн райподин председателдин замес­тителвиле, товароведвиле, Белиждин универсальный базадин председателвиле кIвалахна.

– Дах Жамалдин гьи рекьяй пешекар я? Ам квел машгъул я?

— Дах пенсионер я. Москвадин экономикадинни статистикадин институт куьтягьайдалай инихъ ада сифтедай­ «Дагсельэлектрострой» трестда, ахпа республикадин фи­нанс­рин министерствода, Союз чкIайдалай кьулухъ Махачкъала шегьердин налогрин инспекцияда зегьмет чIугуна. Милли газетдихъ галазни адан хъсан алакъа авай. Гьар зулухъ адан патав редакциядин работник, яр-дуст Алаудин Гьа­мидов къведай, дахди инспекцияда авай вири ватан­эгьлийрив «Лезги газет» кхьиз тадай. Къени дахди «Лезги­ газет» кIелзавайди я. Ихтилат кватай чкадал хабар кьаз кIанзава: чавай, Москвадиз хкведайвал, газет подписка ийиз­ жедани?

– Жедай, эгер Россиядин подпискадин каталогда «Лезги газетдин» делилар авайтIа. Гьайиф хьи, и месэла бязи четинвилерихъ галаз алакъалу я, гьавиляй каталогда чи милли газет авач. Квевай газетдин электронный вариант подписка ийиз жеда. «Лезги газетдин» сайтни кардик квайди я, амни квевай суткадин гьи вахтунда хьайитIани ачухиз, ана авай хабарар, макъалаяр кIелиз жеда.

— Пара сагърай малуматдай. Ихьтин мумкинвиликай чна менфят къачуда. Гила дахдал хквен. Са вахтунда чун Ирчи Казакан куьчеда яшамиш хьайиди я. Вич экономист ятIани, дахдин чIехи пай дустар, танишар яратмишзавай ксар тир. Вирзант Мегьамедов, Байрам Салимов, Асеф Мегьман, Рамазан Бинетов, Къурбан Гьакимов. Абур кIвализни къведай, шад гъвечIи межлисар тешкилдай.

– Белки, абур себеб яз, вунни яратмишдай жигъирдал экъечIна? Куь хизанда, тухумда шикилар чIугва­дайбур хьайиди яни?

— Заз чидайвал, ваъ. Амма, гзаф лезги дишегьлийри хьиз, чи бадейри, дидейри рухвар, гамар, халичаяр, гуьлуьтар, жигетар храна. Гамар хрун чи халкьдин милли искусстводин, сеняткарвилин кьилин ва гьейранвалдай кеспи я. Лезги гамарин, халичайрин нехишрал, виш йисарилайни квахь тийидай рангарал гьикI гьейранвалдач! ЧIехи бубадин­ кIвале чилик гамар, цларик халичаяр­ жедай. Абурун нехишри гьамиша зи фикир чпел желбдай. Белки, гьа инлай зи шикилар чIугунихъ авай кIанивал ачух хьана. За лап  гъве­чIи чIавалай шикилар ядай. Тарарин,­ емишрин­, цуькверин, гьай­ван­рин. Ил­ла­ки-цуьк­ве­рин­ни емишрин.

– ЯтIани вун, школа­ акьал­тIарайла, Да­гъус­тандин­ пед­уни­верси­тет­дин сиф­те­гьан клас­с­рин муаллимар гьа­зурд­ай факультетдик экечI­на…

— Эхь, гьаник экечIна, анаг куьтягьни авуна. Зи рагьметлу диде Селми педагог тир. Ам чахъ галамачиз кьуд йис я. Ада хейлин йисара Махачкъалада  Дагъустандин­ дагъви рушарин интернатдин директордин заместителдин везифа­яр тамамарна. Ам хъсан муаллим ва диде тир. Дахдини дидеди чаз, фикирмир хьи, за тарифзава, — Жанна Жамалдиновна хушвилелди хъуьрезва, — лап хъсан тербия, гележегдин рекьер хкядай, обществода лайихлу чка кьадай мумкинвал гана. За дидедин пеше хкяна. Динаради Пятигорскдин фармацевтикадин институт куьтягьна. Ам Москвада са аптекадин заведующий я. Муслим стха Моск­вада карчивилел машгъул жезва. ДГУ-дин экономикадин факультет куьтягьай вах Аида хизандин, кIвалин кайвани я.

– Педагогвилин университет куьтягьайла, классда вун аялрин вилик муаллим яз акъвазнани?

— Гьайиф хьи, ваъ. Руьгьда гуьрчегвилихъ, шикилар чIу­гунихъ, рангарин алемдиз гьахьунихъ авай мурад акьван екеди тир хьи, зун Москвадин архитектурадин институтдик экечIдай чкадал атана. Хизандин кайвани, аялрин диде тиртIани. Заз къе рикIин сидкьидай жуван мураддин гуьгъуьнаваз фидай, жигъирдикай шегьреяр ийиз куьмек гайи, захъ инанмиш хьайи зи багърийриз — уьмуьрдин юлдаш Мингьажидиназ, Жамалдин дахдиз, вахариз, стхадиз, аялриз ва заз гуьзел сеняткарвиляй тарсар гайи муаллимриз — устадриз сагърай лугьуз кIанзава.

Инсан мурадди, къастуни виликди тухузва. Абурун вилик рехъ агалун — им, зи фикирдалди, еке мусибат я. Мураддив агакь тийизвай инсан заз лувар атIай къуш хьиз жеда. Аллагьдиз шукур, зун ахьтин чкадал атанач. Къанни цIувад йисав агакьайла, зун халис художниквилин курсариз фена.

– Къанни цIувад йисаваз?

— Эхь, валлагь, — ачухдиз, разивилелди хъуьрезва вилера бахтлу нурар куькIвенвай дишегьли. — Сифтедай за Сергей Терюшинан мастерскойда кIвалахна, пешедин сирерай, рангар ишлемишзавай къайдайрай чирвилер, вердишвилер къачуна. За Москвада, Санкт-Петербургда тешкилзавай художникрин выставкайра иштиракна. 2019-йисуз зун Москвадин художникрин Союздиз кьабулна.

– И вахтунда вун хизандин къайгъуйрикай азад ­тирни?

— Ваъ, эхир. Ам жедай кар тушир. Вични лезги дишегьли, диде, кIвалин кайвани патал. Им зи рагьметлу дидедин тербияни я: хизан — сифте чкадал. Ахпа амай крар, къайгъуяр, дердияр…

– Зун гъавурда акьурвал, вахъ пуд велед ава…

— Эхь. Абур зи куьмекчияр хьана гьамиша, Абдул­не­тIифни Амин. Англияда нафтIадихъ, газдихъ галаз алакъалу институт куьтягьай чIехи хва карчивилел машгъул жезва. Амина Москвадин экономикадин институтда кIелзава. Эмалия 4-классдиз акъатнава. Зун зи балайрилай гзаф ­рази я. Абурун уьмуьрди, агалкьунри, яшамиш хьунин тегьерди заз шадвал гъизва, зи гьевес хкажзава. Зи гъвечIи агалкьунрал абуруни, зи муаллимрини шадвалзава. Устадвал хкажун патал за архитектурадин институтдин преподаватель, художник Генрих Раховавай, Россиядин лайихлу художник Елена Ненастинадивайни тарсар къачуна. Исятда за пешедин устIар Евгений Вайнаран мастерскойда кIвалахзава.

– Вуна портретар чIугвазвани?

— Гьеле — ваъ. Жув патал и жуьре за гьеле четинди яз гьисабзава. Инсандин шикил чIугун еке месэла туш. Амма касдин чан алай, адан руьгьдин, винел патан кьетIенвилер, анжах адаз  хас къилихар, ерияр къалурзавай къамат арадал гъун регьят кар туш. Инсандин портретдай ваз сирлу ериярни, адан хсуси кьилдинвални, иервални, гьатта са бязи синихарни акун герек я. За гьеле жуван хивез портретар чIугунин везифа къачузвач, яни зун гьеле ахьтин дережадив агакьнавач.

– Агакьдай вахт къведа ман.

— Гьелбетда. Зун датIана яратмишунин къайгъуда ава эхир.

– Жанна Жамалдиновна, ви «Яратмишунин кIва­лахрин кIва­тIал»­ буклетда ихьтин гафар кхьенва: «Алемдин гуьрчегвилиз килигдайла, за адан гуьзелвилин, къешенгвилин гьайбат кужумзава ва рикI жуван вири гьиссер, фикирар, акунар дуьньядиз къалурдай гьевесдив ацIузва. Жуван кIвалахра зун, кIандатIа ам проза, кIандатIа живопись, архитектура ва я дизайн хьурай, чи ката-калтугдин, челек-фелек алем женнетдин багъдиз элкъуьриз алахъзава…».

— Эхь, эгер лагьайтIа, зун аял чIа­валай иервилин къужахда хьана. Хизанда, школада, бубайрин ватанда, яшамиш жезвай чкада. Гуьрчегвили­ алем къутармишда вучиз лагьанвайди я. Инал Чехован гьар са шей гуьзел хьун лазим я гафарни рикIел хквезва. Зун жуван яратмишунра ракъинин нурар, цуькверин гуьзелвал, кIанивилин гьевес къалуриз алахъзава.

– Дугъриданни, ви «Женнетдин багъ», «Август», «Экуьнахъ», «Гатфарин нефес», «Ахвар», «Тосканада нисини», «РагъэкъечIдай патан хиялар», «Зегьем» шикилрай гьа гьиссер, иервилер аквазва. Гележегдин планрикай вуч лугьуз жеда?

— Зун жуван ватандиз буржлу я. И мукьвара «Хайи макан» циклдив эгечIда, Кьиблепатан Дагъустандин тIе­би­атдин гуьрчегвал масадбурузни раижда.

– Вун ви мурадрив агакьрай!

— Пара сагърай! Милли газетдиз интервью гунал зун пара рази я. Адан дережа гьамиша вине ва редакциядин коллективдихъ агалкьунар хьурай!

Нариман Ибрагьимов