И мукьвара Махакъалада са дишегьлиди зирзибил вегьезвай бакрин патав къайгъусузвилелди гадарзавай баят фар акурла, жуваз регъуь хьана. «Хуьруьн чкада фу икI кIвачерик вегьедач, гьайванриз кьванни гудай» — фикирна за. РикIел гъвечIи чIавуз рагьметлу Эмираслан бубади ахъаяй са кьиса хтана.

Са хуьре Рустам лугьур кесиб лежбер яшамиш жезвай. Хизан хуьн патал ада пакамлай няналди бегдин къуьлуьн никIе юкь какурзавай. Ял ядай декьикьайра ам, вичин кесиб гьалдай гьикI экъечIдатIа лугьуз, фикиррик акатдай. ИкI, зегьем са юкъуз гьелек хьана, тарцин кIаник ацукьай итим хиялрик акатда: «Аллагьди заз гъил хкIур вуч хьайитIани къизилдиз элкъуьрдай къуват ганайтIа, зун и азиятдикай хкатдай».

Садлагьана адан япарихъ адетдинди тушир ван галукьда: «Я Рустам, ви мурад кьилиз акъатда». Тажуб хьайи лежберди­ инанмиш тушир тегьерда патав гвай къванцел гъил вегьеда — къван гьасятда къизилдиз элкъведа. Аллагьдиз шукур гъана, вичи-ви­чик фикирда: «Гьа-н, гила зи бахт ачух хьана! Исятда шегьердиз фена, руг-къван къизилдиз элкъуьрна, вацIун патав еке багъни галай са кIвалер маса къачуда. Кефиник дуланмиш жеда…».

Гьа ихьтин фикиррик кваз къарагъиз кIан хьайи Рустама галатун, гишинвал ва цихъ къарихвал гьиссда. «Ваъ, и гьалда аваз завай физ жедач. Сифте жував гвай са кьас мукашни фу неда», – лагьана, а патал алай фу авай турбадал гъил вегьенмазди, адакай къизил жеда.  Яд хъваз кIан хьайилани, сарарик къизил гьиссна, адак къалабулух акатна. «Бес гила за вучин, тIуьн-хъун гьикI хъийида, яшамиш гьикI жеда?! Са грамм къизилни ишлемишиз таххьана, къизилрин юкьва гишила рекьида хьи!», — къурху акатда адак.

Азиятдик квай и макъамда вич агалтнавай тарцел ацукьай са нуькIрен сесиналди Рустама вилер ахъайда. Аквада хьи, вич тарцин сериндик ква, а патал  туьрез ала ва яцарини, секиндиз ацукьна, гирнагъзава. Хиялрик кваз вич ахварал фейи­дан гъавурда акьада. КIулай залан пар аватна, регьят хьайи хьтин дерин нефес акъатда кесибдин хурай. Къарагъна, сериндик квай гичиндай яд хъвана, «Аллагьдиз шукур хьуй, им ахвар тирди» лагьана, ада цан цун давамарда.

Факай ихтилат кватайла, рикIел гьакI чаз муаллимди са тарсуна къалурай Ватандин ЧIехи дяведин вахтунда гьалкъада гьатна, каша гьелекзавай ленинградвийриз гуз хьайи 125 грамм чIулав фу хкведа. Техилдин бегьердилай тамам хуьре­ринни шегьеррин кьисмет аслу тир: кьурагь хьайила, я тIе­би­ат­дин маса бедбахтвилерикди бегьер тахьай йисара жемятдал каш акьалтзавай.

Инсандиз эвелни-эвел герекди ва гзаф зегьмет алай затI фу я. Амма къе чна фаз, лежбердин зегьметдиз гьуьрмет ийизвани­ лагьайтIа, ваъ. Вич къе чав зегьмет алачиз, ужуздаказ, асантда­каз жагъизвайвиляй гьуьрметзавач жеди. Иллаки жегьилриз­ чи­дач хьи, виликрай (тахминан и мукьваралди, ХХ асирдин­ 1970-йисаралди) чи рагьметлу бубайри дагъдин атIугъай шар­тIа­ра еке азиятдивди, пелез-юрфариз гьекь акъудна, гьикI техил гьасилзавайтIа. А макъамда, гила хьиз, Урусатдай «КамАЗралди» гъиз, туьквенра гъуьруьн чувалрин дагълар пайда жезвачир. Язух бубайрин уьмуьр, никIера яцаралдини туьрезралди цан цаз, чил гьялиз, гъилелди тум вегьез, гвенар гуьз, цуьлер кутIуниз ва ахпа абур гъелцин рекьерайни ламран жи­гъир­рай ратарал хкиз, югарар гатаз, самарикай къуьлуьн-мухан тварар хкудиз акъатна. Гьахьтин зегьмет алайвиляй дагъви лежбердин гъилин фу гьатта къизилдиз барабар тир. Фу гьасилун бубайри, четин ва лап баркаллу кеспи яз гьисабиз, лежбердин зегьметдиз, фаз  кьетIендиз гьуьрметдай. Дуьзен квай лап хъсан чкайра, гила хьиз, кIвалер эцигдачир, абур никIер тир. Гьеле заз чидай вахтара Ахцегьа дагъдин анжах са Гарал ва ЦIвакI тIварар алай никIерин 230 гектардин майданра гьар йисуз, чкаяр дегишариз, 110-115 гектардин никIер цазвай.

Гьа девирдин крар-азиятар акур бязи лежберри къе «алай вахтунда чун вири Урусатдай къвезвай ризкьидал вил алаз акъвазнава. Эгер са гьафтеда, агъадихъай гъуьр тахтана, пекарнияр акъвазайтIа, Аллагьди яргъазрай, чи жемят кашал акьалтда» лугьузва. Гьелбетда, алай вахтунда дагъдин куьгьне чIурарал-никIерал чан хкун мумкин кар туш (лежбервилин я алатар — куьтенар, арабаяр, яцар…,  я вердишвилер амач), амма вири дегиш жезвай уьмуьрда туькьуьл нетижайрал татун патал гележег, игьтияж фикирда кьун хъсан я.

Вучна кIанда? Дагъвийриз хас магьсулдарвилин адетар тамамвилелди къакъат тавун патал чи шартIара тракторралди гьялиз-цаз жери дуьзенлух никIера хьайитIани магьсулар цаз, хуьрера регъв-хвал туькIуьр хъийиз жеда. Фу чрун тавуртIани, хипериз,малариз кфетлу ем-ярма, кIвалин къушариз гудай тварар жеда хьи…

Ризкьидиз виринра гьуьрмет авун, адан къадир гьар садаз чир хьун эвелимжи буржи я.

Дашдемир  Шерифалиев