Гуьлалийрин Эйваз, КцIар район
ТIагьиржал лезгийрин сур хуьрерикай я. Шагь дагъдин яхада, Куш яйлахдилай рагъэкъечIдай пата — ТIагьиржал, рагъакIидай патани Крар (Къаракуьре) хуьрер ава. Заз акур лезги хуьрерикай Ахцегьа, Кра, ТIагьиржалдал кьван къадим сурар авай хуьрер мад акунач. ТIагьиржалдал са береда кьве совхоз хьанай. ЧIехи мулкар авай зурба хуьр, чкадин эл дагъларай арандиз, гьакIни дуьньядин гьар са пипIез чкIана. И хуьруьз аранда ирид уба ава. Вини ТIагьиржалдал агьалийрин кьадар йикъалай-къуз тIимил жезва, кас амачир кIвалер чкIизва.
И хуьр чIехи алимрин, шаиррин, сейли ксарин ватан я. Шаирар тир Эмир Али ТIагьиржалви (1790-1846), Эмираслан Гъани (1851-1896), шаир-драматург Шафидин Герейханов, Назир Гуьлметов, профессорар Ярали Яралиев, Сражидин Серкеров, Багьрам Исламов… и хуьруьн веледар я.
13-июлдиз Вини ТIагьиржалрин хуьре еке къалабулух авай. Ина, лезги медениятдин «Самур» меркезди, «Алам» ТВ-ди, эдебиятдин «Марвар» кIватIалди Юсиф Халилован «ТIагьиржал» ктабдиз талукьарнавай мярекатни кьиле тухвана, «ТIагьиржалрин югъни» къейдна. ТIвар кьунвай ктаб «Алам» журналдин сериядик кваз акъатнавай 23 лагьайди я.
Гьар са патай хтанвай хуьруьнвияр, КцIар райондин медениятдин кIвалин «Шагьдагъ» ансамбль, алимар, шаирар, «Самур» меркездин, «Алам» ТВ-дин кьилевайбур, сейли ксар санал агатнавай. Ина пара зурба мярекат кьиле фена. Манияр, шиирар, рахунар, кьисаяр сад-садак акахьнавай.
ИчIи хьанвай кIвалерин амукьаяр, гъариб гуьнеяр, цIигел рекьер, дарих руьгьер, пелеш сурар, уьруьшар, инсанар, къушар, цифер… И юкъуз вири шад тир. Мукьвара икьван тIагьиржалвияр санал агатнавачир жеди. Мярекат саки вири заланвал хиве гьатай Камран Къурбаналиева пара иердиз кьиле тухвана. Мярекатдал полковник, Азербайжандин военный рекьяй эксперт Шаир Рамалданов, шаирар Вакъиф Муьшкуьрви, и цIарарин автор, сятералди лезги шаиррин шиирар хуралай лугьудай Элшад Шалбузов, хуьруьнвияр рахана, «Шагьдагъ» ансамблдин манийри рикIера экв туна.
Винидихъ тIвар кьур ктабдин автор Юсиф Халилов 1952-йисуз ТIагьиржалрин хуьре дидедиз хьана. КцIар шегьерда гзаф йисара фотограф яз кIвалахай касдивай, кIвачерин зайифвал себеб яз, чIехи чирвилер къачуз хьанач, амма илим чирунивайни къерех хьанач. Адан къелемдикай кьуд ктаб хкатнава.
«ТIагьиржал» ктаб са кафедрадин кьван чIехи илимдин кIвалах я. Хуьруьн тарихдикай, чкайрикай, инсанрикай, адетрикай, къагьриманрикай… кхьенвай, 340 чин авай зурба зегьмет я. Мярекатдиз къвез тахьай Юсиф халуди иштиракчийриз телефондай телер ракъурна, элдив кIанивал, мурадар, саламар агакьарна. ГьакIни вичин гъил кьур, меслятар гайи гьар садаз — Видади Севзихановаз, Камран Къурбаналиеваз, Вакъиф Муьшкуьрвидиз, Мурад Саидаз, Теране Оружевадиз, Рагьима Мамедхановадиз, Назир Сулеймановаз, Камран Бабаеваз разивал малумарна.
Мярекатдай садазни хъфиз кIанзавачир. Камран Къурбаналиева мярекат хуш мурадрив акьалтIарна, гьар йисуз хуьруьн югъ кьиле тухун, къведай йисалди хуьруьн рекьер къайдадик кутун, хуьруьз интернет гъун… вичин мурад тирди къейдна. Ада гьакIни мярекатдик къуьн кутур гьар садаз, хуьруьнвийриз, атайбуруз, «Алам» ТВ-дин векилар тир Рамик Исмаиловаз, Насир Мегьеремоваз, тIагьиржалвияр тир Журбин муаллимдиз, Нариман духтурдиз, Азербайжандин милли межлисдин депутат хьайи Хелилбег Гуьнешоваз ва масабуруз сагърай лагьана.
Агъадихъ чна «Лезги газет» кIелзавайбуруз ТIагьиржалрин хуьруьн кьисайрикай теклифзава.
ТIагьиржалрин кьисаяр
ТIагьиржалвияр гафунин устIарар, гаф хъуьчIуьк квай, гафуналди тухуз тежедайбур я лугьуда лезгийри. И ксариз са кьадар кьисаяр, зарафатар ава. Жавабдихъ къекъведач, аялдини пагь атIуда, чIехидани. Гаф чидай, руьгь авай ксар я.
Са тIагьиржалвидин кIвализ мугьман къведа. Буйдиз кьакьан итим тир и мугьманди аялдиз лугьуда:
— Вавай зи бармак, кIвачик затI кутун тавуна, хтIуниз жедани?
— Вуна зи кIвачин къапарин епер тIарамарайтIа, жеда, — жаваб хгана аялди.
* * *
Аялди дидедиз:
— Къе за вад тIветI кьена, пуд рушар тир, кьвед — гадаяр…
— Вау.., ваз гада, руш гьикI чир хьана?
— Пуд — гуьзгуьдал, кьведни чехирдин путулкадал алай.
* * *
Ламрал ацукьна, махурка чIугваз-чIугваз, кIелер хуьзвай жегьилдин патав райондай къвезвай чIехибуру машин акъвазарда ва сада зарафатарда:
— Яда, а кIаник квайдаз са тенбек вучиз гузвач?..
Жегьилди жаваб хгуда:
— Халу, ада, галстук авайбуру хьиз, базардин пIапIрусар чIугвазва, вуна це…
* * *
Яшар хьанвай са тIагьиржалви духтурдин патав фида:
— Я хва, эрчIи кIвач тIазва…
— Халу, яшаривай я, кьуьзуь хьанва…
— Гьей, кьуьзуь са кIвач жедани, кьведни тахьана?
* * *
Хуьруьн автобусда эл пара авай. Са кIвачел акъвазнавай къаридиз жегьилри чка гудач. И кар акур кьил рехи сада гадайриз ахмурарда.
Са гадади:
— Я халу, ваз акур валара къуьр амач гьа…
КIвачел акъвазнавай дишегьлиди адав ихтилатдин амай пай лугьуз тадач:
— Я гада, вун хьтин тартаяр, тулаяр акьван пара хьанва хьи, къуьр къуьр я, гьич вални амач гьа…
