Рагнеда Рамалданова
Россиядин Президентди Хизандинди яз малумарнавай 2024-йисакай тамам са пай акъатнава. Дагъустанвийрин уьмуьрда яшайишдин хиле хьанвай дегишвилерикай, гьукуматдин патай куьмек агакьзавай агьалийрин кьадардикай, куьмекдикай вичикай ва икI мад Россиядин Яшайишдин фондунин Дагъустанда авай отделенидин регьбер Исаев Мегьамед Исаевичахъ галаз чна и мукьвара суьгьбетна.
– Мегьамед Исаевич, Хизандин йис яз малумарнавай 2024-йисуз гьукуматдин патай чи агьалийрив гьихьтин куьмек агакьнава, ам агакьунин шартIар гьихьтинбур я?
— Виликан йисара хьиз, цIини чун агьалийриз «са дакIардин» къайдада лазим куьмекар гуз чалишмиш жезва. Ихьтин куьмек республикадин шегьерра ва районра кардик квай муьштерийрихъ галаз кIвалахдай къуллугъра, МФЦ-да ва «Госуслуги» порталда къачуз жезва. Дугъриданни, къуллугъар агакьарунин кIвалах лап регьятди хьанва. Алай йисуз, са арзани галачиз, чна зур миллиондилай виниз дагъустанвийрив фондунин къуллугъар агакьарнава.
– Чи уьлкведа сад тир пособие гуз йисалай артух вахт алатнава, амма чаз кIелдайбурулай суалар къенин юкъузни къвезва. Гзафбуру шаз чпи тамамвилелди, яни 100 % кьадарда аваз пособие къачузвай, цIи ам тIимиларнава лугьуз шикаятзава.
Сад тир пособие неинки аялар авай, гьакIни хизанда авай гьар са касдал регионда яшамиш хьун патал тайинарнавай агъа кIанин пулунин кьадардилай (Дагъустанда — 13 745 манат) тIимил къвезвай хизанриз ва кIвачел заланзавай дишегьлийриз (фад учётда акъвазайла) талукь я. ИкI, йисан сифте кьилелай Дагъустандин Яшайишдин фондунай сад тир пособие 17 йисал къведалди яшда авай 470 агъзурни 107 аялдиз ва кIвачел заланзавай 17 агъзурни 270 дишегьлидиз тайинарнава. Агьалийрив, санлай къачурла, 17 миллиарддилай артух пул агакьнава.
ЦIи Дагъустанда аялрин сад тир пособие 6 872 манатдилай 13 745-дал къведалди кьадарда аваз тайинарнава. Адан кьадар 50 %, 75 % ва 100 % хьун мумкин я. Гьавиляй — алатай йисав гекъигайла, хизандин агьвал дегиш хьанваз, пособие 100 % кьадарда аваз ваъ, 75 ва я 50 процентдин кьадарда аваз тайинарун мумкин я. ИкI, диде декретдиз экъечIнава, бубадиз къвезвай мажибдикай хизандин гьар са касдал яшамиш хьун патал тайинарнавай пулунин агъа кIанин кьадардилай тIимил агакьзава. Ихьтин дуьшуьшра пособие, эгер виликдай дидедин мажибни фикирда аваз тIимил къвезвайтIа, дегиш хьанвай шартIара артух жеда. Тикрар хъийин: сад тир пособидин кьадар диде-бубадин дуллухдилай аслу я, яни ам республикада яшамиш хьун патал тайинарнавай пулунин агъа кIанин кьадардилай тIимил агакьзавай хизанриз гуда. Идалайни гъейри, пособие тайинардайла, мадни фикир гудай уьлчме хизандихъ юзуриз жедай ва юзуриз тежедай эменни хьун я. Мисал яз, гьар са хизандихъ са кIвалерилай ва са машиндилай артух хьана кIанзавач. Идалайни гъейри, хизанда авай, зегьмет чIугваз алакьзавай гьар са касдихъ официальный дуллух хьана кIанда. Эгер диде-бубади санани кIвалахзавачтIа, хизандиз пособие къвезвач. Государстводи зегьмет чIугвазвай, амма тIимил мажиб къвезвай ксариз куьмекзава. Я тахьайтIа, инсандихъ официальный доход тахьунихъ кьабулиз жедай себеб хьана кIанда (инвалид аялдихъ, яшлу касдихъ гелкъуьн патал яргъалди больничный къачуниз мажбур хьанва ва я зегьметдин биржада акъвазнава).
– Алай йисан 1-июндилай дегиш хьанвай шартIарикай рахайтIа…
— Дугъриданни, сад тир пособие тайинардайла, гила алиментар гунин цIийи къайда фикирда кьуна тайинарда. ИкI, цIийивилер къуватда гьатдалди, сад тир пособие тайинардайла, арзачиди алиментар чпиз кIани кьадарда аваз къалурзавай. 1-июндилай алиментар гунин къайдада дегишвилер гьатуникди, яни гила ам МРОТ-дихъ (минимальный размер оплаты труда) галаз алакъалу хьуникди абурун (алиментрин) кьадар Хизандин кодексда къалурнавайдалай тIимил хьана виже къведач. ИкI, Дагъустанда МРОТ-дин кьадар алай вахтунда 19242 манат тирди фикирда кьурла, са аялдин алимент 4810,5 манатдилай (яни МРОТ-дин кьудакай са паюнилай), кьве аялдин — 6414 манатдилай (яни МРОТ-дин пудакай са пай),пуд ва адалай гзаф аялрин 9621 манатдилай (яни МРОТ-дин са паюнилай) тIимил хьана виже къведач.
Алай йисан 1-июндилай сад тир пособие тайинардайла, доход яз гьисаба кьан тийидайбурун сиягьдик мадни акатнава: къаюмвалзавай аялар патал ачухнавай (номинальный) счётрай процентар, «Мать-героиня» тIварцIяй, «Родительская слава» ордендай ва я ордендин медалдай гузвай пул. 18 йисал къведалди яшда авай жаванри, чирвилер гудай идарада кIелдайла, зегьмет чIугуналди къазанмишнавай доходни гьисаба кьадач.
– Сад тир пособие тамам са йисуз, яни 12 вацра, тайинарзава. И вахт алукьдалди, диде-бубадивай ам тайинарун патал арза вугуз жедани?
— Эхь, арза са варз амаз вугуз жеда. Эгер сад тир пособие 30-апрелдалди тайинарнаватIа, ам гун давамарун патал арза 1-апрелдилай 30-апрелдалди ва я 1-майдилай 31-майдалди вугуз жеда. ИкI, пособие гун давамарайла, майдин вацран пул 1-июндилай 25-июндалди гуда. Гуьгъуьнинди — 3-июлдиз.
