Хийир Эмиров
Шамил Басаев, Хаттаб ва гьакI государстводиз, гъиле яракь кьуна, акси экъечIай маса радикаларни агъунвай хьи (хаинри абур инанмишарнавай), Дагъларин уьлкведин агьалийри чеб гуя гьуррадалди, азадвал гузвай дустар хьиз кьабулда.
Бейнида гьа ихьтин хиял мягькем хьанвай бандитар (2000 кас) 1999-йисан 2-августдиз, сергьятдилай элячIна, Дагъустандин хуьрериз гьахьна. 7-августдиз абуру Ботлих райондин Ансалта, Рахата, Тандо хуьрер кьуна. ЦIумада райондани бандитри яракьар кардик кутуна. Террористрин международный тешкилатрихъ далу акалнавай абур Дагъустандин меркездал физ гьазур хьанвай — сифтегьан куьлуь гъалибвили абурун иштагьар лап ачухнавай. Амма бандитри ва абурун командирри са кар рикIелай алуднавай: Дагъустан чпин алчах планрин тереф хуьзвай 100-200 кас туш, ам азадвал кIани, Ватандин итижар вине кьазвай, чапхунчийриз рум гузвай халкьар авай макан я.
Гьакъикъат гьа ихьтинди тирди бандитриз ЦIумада райондин Гигатли хуьруьн жемятди къалурна. Чечен Республикадихъ галаз Гигатли хуьруьн 8 километрдин сергьят ава. Идакай менфят къачуна, 2-августдин экуьнахъ яракьлу кIеретIар Дагъустандин мулкуниз гьахьна.
Гигатливийриз къуншидаллай Чечнядин Кенхи, Эгеда, Хима хуьрера гьихьтин гьерекатар физватIа акунвай. Анра яракьламиш хьанвай инсанар, военный техника авай. Бандитрин планрикай аян хьайи хуьруьн администрациядин кьил Омарасхаб Гъазимегьамедова алакьдай серенжемар кьабулна. Гьа гьисабдай яз, Аракани дереда патрулдин пост эцигна. Анаг райондин къад милиционерди ва хуьруьн итимри хуьзвай.
Дагъустандиз гьахьай бандитри чпиз, Гигатли хуьряй экъечIна, Агвалидихъ (райондин центр) фидай мумкинвал гун истемишна. Амма гигатливияр кIевиз акъвазна, абуру бандитрин тереф хвенач. Агъсакъал Имангьажи Саадулаева абуруз лагьана: «Алатай девирра Гигатли чапхунчийри са шумудра харапIайриз элкъуьрна. И сеферда чна хуьр кукIвариз тадач. Чун кьейитIани, са бандитни чна хуьряй анихъ ахъайдач».
28-июлдиз Гигатлидин администрацияди ополченцийрин десте тешкилна. О.Гъазимегьамедова Госсоветдин Председателдизни авай гьалдикай ва куьмек кIанзавайдакай хабарна. М.Мегьамедова 30-июлдиз Гигатлидиз омоновчийрин десте рекье туна. Абуру душман къаршиламишуниз герек кIвалахар кьиле тухвана, милиционеррин, ополченцийрин гьазурвал ахтармишна.
2-августдиз боевикрин сифте десте Гигатлидин терефдихъ атана. Абурун къаршидиз ОМОН-дин капитан Закир Султанован десте (12 кас) фена. Экуьнин сятдин 10-даз сифте женг кьиле фена. Женг барабарсузди тир. Дагъустандин, Россиядин аслу туширвал, азадвал, итижар хуьз, международный бандитрин къаршидиз экъечIай женгина капитан Закир Султанов телеф хьана. (Адаз Россиядин Игитвилин тIвар гуникай рахунар гзаф хьанатIани, и кардал кIукI гъанач).
3-августдиз Гигатлида еке митинг кьиле фена ва жемятди душмандиз лайихлу жаваб гудайдакай, са бандитни райондин центрадихъ ахъай тийидайдакай кьетIидаказ малумарна.
Хуьруьнвийрикай тешкилнавай ополченидин штабдин начальник Мегьамед Загидов тир. Къанажагълу, уьмуьр акьалтзавай несилдиз тербия, чирвилер гуз акъудай муаллим, республика кIеве гьатай макъамда бандитриз акси дестедин кьиле акъвазна. Са кьадар вахт алатайла, вичин вилериз акур крар ада икI рикIел хканай:
«1999-йисан 2-август зи халкьдин рикIе чIулав югъ яз амукьда. Нисинилай алатайла, бандитри виликди гьужумна. Чи гадайри абуруз жаваб гана. Чна дагъдилай элячIдай Циалис гирве хуьзвай. Къуватар душмандин пата гзаф авай. ЯтIани, чак хайи чил, республика хуьнин карди гьевес кутазвай. Душман кьулухъ чIугуниз мажбур хьана, ам Чиндих гирведилай анихъ хъфена. Нянихъ Россиядин армиядин вертолетар атана ва абуру сергьятдин кьве патани авай бандитриз цIай гана. Душман мадни пехъи хьана, Чечнядай алава дестеяр атана. Чунни артухан къуватар кIватIунал машгъул хьана. Районда кьиле физвай вакъиайрикай вири республикадиз хабар хьанвай. Чи куьмекдиз кьуд патахъай халис ватанпересар, уьтквем рухваяр, гьатта рушарни атана. Чна хуьруьн къерехар тирвал постар эцигна, дотар, дзотар туькIуьрна. Вири яракьралдини таъминарна. Душманди ара-ара чун ахтармишзавай. Гагь са, гагь маса постунал вегьезвай. Йифен кьуларилай алатайла, бандитри «Тревожная» къеледин патав гвай постунал гьужумна. Чун вири кIвачел акьалтна. Герек серенжемар кьабулна ва абуруз кьулухъ хъфидай рекьер агална. Экв малум жедайла, чна вири бандитар тергна. Гьелбетда, уьтквем рухваяр чакайни хкатна, сад-вадал хирер хьана.
Къизгъин гьалар декабрдалди давам хьана. Чавай гатун бегьерар кIватI хъийиз, векьер ягъиз хьанач. Хуьруьнвийри вахт окопра, дотра акъудзавай. Душман фендигарди, инсафсузди тир. Кьилинди а кар тир хьи, са гигатливидизни душмандихъай кичIе хьанач, садани зайифвал къалурнач. Гьар сад Ватандин азадвал, итижар патал вичин чан къурбанд ийиз гьазур тир. Гьавиляй чун гъалибни хьана. Къецепатан уьлквейрин гьакимри кискис, тарсар гузвай, хаинвилин рехъ кьур ва бандитвилиз кьил ягъай виридан эхир гьихьтинди хьанатIа, дуьньядиз акуна».
25-августдиз Ботлих ва ЦIумада районар чапхунчийрикай михьиз михьнатIани, дяведин гьалар акьалтIнач. Бандитар Новолак райондиз гьахьна. Къарамахи, Чабанмахи хуьрерин бандитарни женгерик экечIна. Абуру чпин гъиле гьатай омон-дин къуллугъчияр инсафсузвилелди тергна. НАТО-дин жуьредин партал алай, туьтуьнихъ кьван яракьламиш хьанвай ва наркотикри кьил элкъуьрнавай бандитрин къастар лап чIурубур тир: Новолакдай — Хасавюртдиз, Къизилюртдиз ва ахпа Махачкъаладиз фин…
Новолак чапхунчийрикай азадна кIанзавай. И карда ополченцийри, чкадин милиционерри, омон-ди, интербригадади ва Россиядин Армиядин кьушунрини иштиракна. Кьейибур кьена, амукьай бандитар Чечнядиз кат хъувуна.
