Мердали  Жалилов, РФ-дин ва РД-дин культурадин ­лайихлу къуллугъчи

Эхиримжи вахтунда чи республикадин мулкунал (Дербент, Махачкъала) кьиле фейи мусибатдин вакъиайри СМИ-ра виликрай гьич ри­кIелни татай хьтин къиметар гунар, ти­къе­тар ягъунар арадал гъанва. Гагь-гагь акI жеда, парабурун вил гзаф халкьар, динар, культураяр, чIалар, адетар агъзур йисара санал алаз, сада-сад хуьз, чпи-чеб иливариз, виликди физвай чи респуб­ликадал — Дагъустандал алай кьван.

Мадни фикир къвезва:  и къаришмайрив ацIанвай дуьньяда чахъ дустар пара аватIа, чун такIанбур?

Дустарин кьадар пара жедайди туш, им заз чида. Мадни чида: дустар пара хьуникай хатани, белки, авач. ЦIакулар пара хьуни къуш зайифардач кьван.

Пехилбур, такIанбур, чинеба ва я ачухдаказ душманвалзавайбур, тIимил хьайитIани, хаталу я. КьацIай са данади нехир усаларда лугьуда. Са тIуруна авай цагъади са челег вирт агъуламишда…

23-июндиз террористри къурмишай мусибатди бес амайбурун арада чахъ  гьуьрмет тадани?

1999-йисуз Шамиланни Хаттабан гъилик квай бандитрин еке кIеретIар чи чилелай чукурайла, чи тариф чун кIани вирибуру авунай. Иллаки — Президент В.Пути­на. А чIавуз РФ-дин премьер тир ада «Икь­ван чIа­валди зун квел гьакI гьейран тиртIа, гила зун квел ашукь хьанва» лагьанай. Им мегер дамахдай къимет гун тушни!­

Гила, сифте Каспийскдин аэропортунал гьужумайбуру, гуя Палестинадин мусурман стхайрин тереф хуьзвайди я лугьуз, гьихьтин къал-къиж туна. Палестинвияр хуьдай маса рехъ авайди гьа юкъуз чи республикадин гьам кьиле авайбуру, гьам адетдин  агьалийрини къалурнай.

Къал секин хьайиди хьиз тир. Амма…­ Июндин мусибатди — яракьламиш хьанвай къучийри чи гзаф динрин макан тир республикадин агьалийрин рикIера тIал турдал шак алач. Республика пуд юкъуз­ ясда гьатна. Шумуд жегьил хизанда етимарни ялгъузбур артухарна… Шумуд дидени вах, свасни руш вилин накъвара  туна… Им тирни «михьи дин хуьзва» лугьузвайбурун макьсад? Амма гьич са диндани, яракьлу хьана, фена маса  диндин векилар, са тахсирни квачирбур яна йикь лагьанвач эхир. Гьавиляй тахсирсуздал гъил хкажун еке тахсиркарвал, динсузвал­я, гъейратсузвал яз гьисабзава. Ахьтинбуруз дуьньядин вири пипIера террористар  лугьузва.

Бес чи гуьзел республика, чи халкьарин баркаллу адетар, са конституциядани авачир хьтин михьи къайдаяр, ахлакьдинни намусдин ивирар виляй вегьини вуж машгьурда?

Дагъустан машгьурай ва гилани машгьурзавай рухваярни рушар гьисаб­на куьтягьиз жедач. Ватандин ЧIехи дя­веда немсерин фашистрихъ галаз чIу­гур женгера 50-далай виниз чи уьт­квем рухвайри Советрин Союздин Игит лагьай чIехи тIвар къазанмишна.

Фронт недай суьрсетралди, партал­ралди, яракьралди таъминариз, югъ-йиф талгьуз, зегьметдин фронтда хьайи­­бур сифте нубатда чи дидеярни сусар, гадаярни рушар, яшлубур туширни!.. Абуру чпел я диндин, я миллетдин са лишанни къачуначир эхир! Советрин Союздин женгчияр тир… Европадани Америкада абуруз вирибуруз «урусар» лугьузвай. СССР-дин, гила Россиядин Федерациядин агьалияр!

Исятда чал,  вири сад хьана, вири­ жуьредин яракьар, чIулав гъибетар, къадагъаяр ва маса аламатар гваз эл­къвенвай русофобри чаз виридаз урус чIалал рахазвайбур, чпив гекъигайла, ви­ри жигьетрай «кьулухъ галамай азиатар, вири терг авуниз лайихлубур я» лугьузвайла, ихьтин алчахриз жаваб гуз, чи игит рухвайри СВО-да чпин чанарилай гъил къачузвайла, чна чун усалар авуни, жувандини патанди чир  тахьуни, «зи дин — ви дин», «зи чIал — ви чIал», «зи къул-ви къул» лугьуз, сад-садал фини нин къулаз къуллугъзава?  Куьне нин вацI яцIу ийизватIа, фикир вучиз ийизвач?

Душманрин къаст вири асирра чи халкьар сад-садал гьалдарун тир.

Алай аямда парабурун марифатда пулдиз лукIвал авунин гъазават гьатнава. Пулдихъ са ватан ваъ, диде-бубани, хва-стхани маса гуз гьазурбур туьретмишнава. Мектеб, клубни кино, концерт­ни тамаша — яни руьгьдин игьтияжрин къуватар смартфондивни интернетдив, чIуру вязеривни тапан, усал авазрив, ши­килрив, запабрив вуганва. Зегьмет чIу­гун тавуна, еке девлетар гъиле гьатайбур вилик акатнава. Жегьилриз рекьерни гьабуру къалурзава.

XXI асирда, дуьньяда илимар акьван вилик фенвайла, чина дишегьлияр хиджабрани никабра тваз, аялар гьа­къи­къи илимривай къакъудиз, я жуван­ гъвечIи, я чIехи ватандин тарих чир тийиз­, инсанди инсандин иви экъичун, девлет кIватIун патал хъсан кар хьиз къа­луруни ва  ихьтин маса шартIарини, гьелбетда, динсузриз — террористриз, жа­сусриз, жаллатIриз рехъ ачухзава.

Зи гьуьрметлу ватанэгьлияр — газет­ кIелзавайбур! Чун гзаф девлетлу ва гьакьван бахтавар уьлкведа яшамиш жезвайди, чи кьилин девлет чи халкьарин дуствал, садвал, сада-сад хуьн, четинвилерай саналди экъечIун лазим тирди чи вири несилриз, иллаки аялризни жаванриз чирун чи чIехи яшарин несилрин везифа тушни бес?

Диде-бубадиз чпин веледри вучза­ва­тIа такун дуьз яни?

Эхь, чаз гзаф азадвилер, ихтиярар къанунралди ганва. Гзаф вахтара тахсирлу хьайиди тахьайдай кьуна, алатзава. Жазасузвили жавабдарсузвал, жавабдарсузвили къадирсузвал, эхирни чукIурун, терг авун арадал гъизва. Им чаз СССР хьтин уьлкве чукIурунайни, адалай кьулухъ чаз кIур гуз, чи фуни яд къакъудиз алахъунайни аквазвачни?  Къе гьа яргъарай къурхуяр гузва. Чи жегьилриз Ватан маса гунин «илимар» чирзава, гуя чахъ я игитвилин тарих, я бубайрин баркаллу рекьер, я дамахдай яржар хьайиди, гилани авайди туш.

Аквазвайвал, чи гъиляй гзаф крар акъатнава. Чахъ я куьгьне, я цIийи жуьрейрин хъсан тежрибадинни тербиядин­ къиметлу гзаф затIар амач. Лап багьа машинар, гьахьтин кIвалер, къиметлу бе­зекар бязибуруз гзаф хьанва. Амма кьилерани рикIера ичIи, пичIи, мичIи я. Ихьтин несилри чи гележег гьихьтинди авун мумкин я?!

Амма вирибур ахьтинбур туширди СВО-да игитвилер къалурзавай, гьар йи­къан крара, чилин, кIвалин, хуьруьн, шегьердин къайгъу чIугваз, цIийи крарал чан гъизвай баркаллу рухвайрини руша­ри субутзава. Ибур русвагьдай, усалардай, виляй вегьедай  ихтияр садазни авач!