(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-26 -нумрайра)

ГъвечIи лишан №50

Инсанриз рекьидай мурад хьун

Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Къияматдин йикъан вилик квай девирда кьиле фидай гьерекат­рин гьакъиндай агакьарнавай малуматра­ инсандихъ вич рекьидай ва кьиникь тIа­лабдай къаст хьуникай раханвач. Абура­ инсандиз вич яшамиш жезвай девирдин­ гъулгъулайривни туьгьмет­рив ацIан­вай четин гьакъикъатдикай азад жез кIан­за­вай­ди (гьатта адакай магьрум­ хьун патал­ авай са рехъ кьиникь яз хьайитIани) къейднава.

ГьакIни и дуьньядин эхиримжи девирда яшамиш жедай вири мусурманрин рикIера ихьтин гьисс хьун шартI туш. Ихьтин гьалар арадал атун тайин тир уьл­квейрилай, вакъиайрилай, шартIарилай аслу я. Инсанар чпин имандин ва кьилел атай бедбахтвилерин нетижаяр эх авунин жигьетдай тафаватлу жезва.

ГъвечIи лишан №51

Инсан экуьнахъ къарагъайла, ­иманлу яз, нянихъ кафирдиз элкъведай ­вахтар алукьун

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават­ ва салам хьуй вичиз) инсанрин гьалар дегиш, абур къаришма гьалда ва чаравилера жедайдакай хабар ганва — гзаф фитнейриз, бедбахтвилериз, гьевесрин гуьгъуьна хьуниз ва хъсан, къени инсанар тIимил хьуниз килигна. Ваз аквада: инсанди пакама иманлу яз къаршиламишда, амма нянихъ ам кафирдиз эл­къведа, вичин эвел гьалда мягькем тахьана.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай­ Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Ал­лагьдин Расулди (Аллагьдин салават­ ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Тади къачу (куьне) диндар амал ийиз — чеб мичIи йифен чIукар хьтин фитнеяр (имтигьанар, къалар) къведалди. Гьеле экуьнахъ инсан иманлу яз жеда ва нянихъ кафирдиз элкъведа. Гьеле нянихъ инсан иманлу яз жеда ва экуьнахъ кафир жеда. Бязибуру и дуьньядин­ фай­да патал чпин дин маса гуда»1.

Гьадисдин къаст я — диндар амал тадиз авуниз гьевес кутун — абур авун четин жедалди, абур туна жезвай фитне крарал, сад-садан винел алаз къведай балайрал (мичIи, варз алачир йифен сад-садан винел алай мичIивилер хьиз) машгъул жедалди. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) а фитне крарикай жедай четинвилерин бязи жуьреяр ачухарнава: амни — инсан нянихъ иманлу яз жеда, экуьнахъ кафирдиз элкъведа. Фитне крарин чIехивиляй инсандин гьал са йикъан къене гьа и жуьре дегиш жеда2.

Им инсандин дин зайиф, диндин мес­элайрин патахъай адахъ бинедай чирвилер авачтIа, адан диндин жигьетдай авай шаклувилерин кьадар гзаф жедай девирдин шикил я. А чIавуз ам тамамдиз диндивай къерех жеда, я тахьайтIа, вичин хсуси итижар, и дуьньядин менфятар себеб хьана, динда адан дурумлувал пайгардикай хкатда. И гьадисда ачухарнавай гьалар чи девирда лап ачухдиз арадал атанва.

ГъвечIи лишан №52

МискIинар гуьрчегарун ва а кардалди сада-садан вилик дамахун

Асулдай мискIинар Аллагьдиз ибадатар авун патал эцигнавай кIвалер я. Бендейри абур Аллагьдин патай суваб къазанмишун патал хкажзава.

Амма эхиримжи девирда са кьадар инсанри мискIинар эцигиз, абур безетми­шиз, сада-масадан вилик чпи эцигай мискIинрин гуьзелвилел, иервилел дамахда. Мумкин я и вакъиайрикай СМИ-ризни малуматар акъатда. Гьа ихьтин гьалари кпIар ийизвайбурун рикIер ибадатар авунивай масанихъ алудда — адан ериндал инсанар безекриз килигда.

Анас асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар гузвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Инсанри мискIинралди сада масадан вилик дамах тавунмаз, Къияматдин югъ алукьдач»3.

Дугъриданни, Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) са кьадар асгьабри (къуй абурулай­ Аллагь рази хьурай) игьтиятвал авун, мукъаятвал авун истемишзавай мискIинар безетмиш авунин кардикай, абуру мискIинар безетмишунин ериндал а мискIинрал ибадатралди, зикрийралди, итIаатлувал авуналди чан гъунихъ эвер гузвай. Ибн Аббаса лагьана: «Куьне ягьудрини насарайри ийизвайвал, мискIинар безетмишда»4.

ЧIехи алим аль-Багъавийди лагьана: «Эцигна туькIуьрун ам дарамат хкажун ва кьакьанарун я. Дугъриданни, ягьудрини насарайри безетмишна чпин ибадатханаяр, абуру чпин ктабар дегишарайла ва табдил авурла»5.

ЧIехи алим аль-ХатIтIабийди лагьана: «Ягьудри ва насарайри чпин килисаяр ва ибадатханаяр безетмишна — абуру чпин ктабар чIурувилихъ дегишарай ва абур табдил авур чIавуз — адалди абуру чпин дин квадарна ва абур безетмишунрихъ ва гуьрчег авунихъ элкъвена»6.

Чи йикъара мискIинар безетмишунин гьар жуьреяр ава. Мисал яз, цларал нехишар атIун ва абуруз жуьреба-жуьре рангар ягъун, цларикай гьар жуьредин суьретарни халичаяр, кьадарсуз безетмишнавай чирагъар куьрсарун.

И крар авун ахьтин дережадиз акъат­нава хьи, эгер безетмишуниз акъатнавай­ кьван харжияр санал кIватIайтIа, а та­кьат­рихъ са шумуд мискIин эцигиз жедайди якъин жеда. Амма им мискIинар гъиляй-виляй вегьена кIанда, анра хъсан, иер халичаяр герек туш, я тахьайтIа, абур пис ва зайиф къайдада эцигун лазим я лагьай чIал туш. Дугъриданни, ам лагьай чIал я къадагъа тирди безетмишунин карда кьадарсуз харжар ва гиртвал авун. Абуд-Дардаъ асгьабдилай (къуй адалай­ Аллагь рази хьурай) агакьнавайвал, ада лагьана: «Эгер куьне куь мискIинар бе­зет­миш авуртIа ва Къуръандин ктабар чIагуриз гатIунайтIа, куь кьилел телефвилер къведа (квез барбатIвилер жеда)».7

Гьазурайди — диндин алим Ямин Мегьамедов

(Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай. КьатI ама)

_____________________

1 Гьадис аль-Бухарийди агакьарнава..

2 Килиг: ан-Навави, «Шарх Муслим».

3 Гьадис имам Агьмада ва Абу Дауда гъана.

4 Килиг: «Ватх аль-Бари», 2/175.

5 Адалай и гафар аль-Айниди «Умдат аль-къари шарх сахих аль-Бухари» ктабда гъанва, 7/41.

6 Ибн Абу Даудан «аль-Ма­сахиф»-да гъанва. ва шейх аль-Альбаниди «Сахих аль-джамиъ»-да гьадис хъсанди я лагьанва, №585.

7 «Аль-Анъам» сура, 141-аят.