Зи аял вахтунда, виринра хьиз, Хпежрин хуьрени адалат хуьзвай, намус, ахлакь, инсанвал вине кьазвай. Хуьруьн вад ким жемиятдин, сиясатдин, майишатдин, хизанрин месэлаяр гьялзавай орган, майдан яз амай. Гьа кимерал чIехибуру чун хьтин аялриз,  жаванриз тербияни гузвай. Хуьруьн кьилин кимел Бирегьим бубадивай ван хьайи «иландиз гьикьван галайвилер авуртIани, гьар юкъуз нек гуз ам хвейитIани, ада вичин мурдарвал квадардач» гафар гила рикIел хтана, США-ди, адан гъилибанри Россиядиз малумарнавай акси, душманвилин гьерекат­рин, сиясатдин шагьид хьайила.

Ара-ара сиясатдин теле-шоуйрал политологри, тарихчийри, кьетIен къуллугърин пешекарри пара итижлу веревирдер ийида. Гьахьтин са шоудал рахазвайда ихьтин гафар лагьанай: «США дуьнья вичиз  муьтIуьгъарунин фикирдикай са вахтундани азад хьайи­ди туш. Гитлерал гъалибвал къачуз куьмек ганайтIани, Великобритания, США садрани чи дустариз элкъвейди туш. 1945-йисуз Англиядин премьер-министр Черчилла ва 1949-йисуз США-дин президент Трумэна Советрин Союздал вегьедай ва адан чIехи 20 шегьердал атомдин бомбаяр гадардай планар янай. 1991-йисуз Советрин Союз дяведин са гьерекатни галачиз чукIурун США-ди вичин кьилин гъалибвал яз гьисабна. Политикри чка-чкада тикрарна: «Чна виридалайни гужлуди тергна. Гила чна чаз вуч кIандатIани, гьам ийида». Ийинни ийизва. Югославиядин шегьеррал бомбайрин хар къурна. Ирак, Ливия барбатIна…»

Эхь, США-ди, «зун алемдин шагь я» лугьуз, вуч хьайитIани ийизва ва гила Россиядал вичин чакъалар, жанавурар, иланар гьалдарнава. Эгер вад йис идалай вилик  Россиядин са бязи дес­тейриз, политикриз, олигархриз, бизнесменриз ихьтин гьал аквадай вилер авачиртIа, къе саки вирида аннамишнава: иландикай, душмандикай садрани дуст жедайди туш. США-дин ва Евросоюздин гьакимрин хиве кьунрихъ, цIалцIам гафарихъ агъурвиляй къе ихьтин татугай гьалдани гьатнава чи уьл­кве. США-диз  вири тIимил я. Дуьньядин шагьвал гъиляй акъатзавайди аквазвай ада Россиядиз кIас ядай цIийи чакъалар, иланар жагъурзава.

Украина вичиз  муьтIуьгъарай тежриба США-диз гила Молдавиядал, Эрменистандал илитIиз кIанзава. Гьа са вахтунда Мукьвал тир  РагъэкъечIдай патани дяведин цIай тунва. Израиль гъилик авуна. Байдена къацу экв ганвай ада Сирияни, Ливанни ракетайрай язава.

Гила США-диз Россиядин къваларив 3-фронтни ачухиз кIанзава. Молдавияда. Камарни са тIимил яргъай хьиз къачунва. Молдавияда республика Румыниядик кухтуна кIанда лугьудай къуватар фадлай авай. Абурун активвилелди ва США-ди, Румынияди, Евросоюзди тереф хуьналди, 2001-йисуз Молдавиядин кьилиз Майя Санду атана.  Ада Россиядихъ галаз виликдай авай сиясатдин, экономикадин, дуствилин алакъа­яр гьасятда тахьай мисална. Идални бес тахьана, Россиядиз акси сиясат тухунал элячIна. РагъакIидай патай адаз чпин тарсар гузвай эхир.

КIан-пун ахтармишайла, гьакI тажуб хьана амукьзава. Зеленскийдини Сандуди са булахрай яд хъвайиди, абуруз са муаллимри тарсар гайиди тестикь жезва. Зеленскийди Донбассдихъ галаз тухузвай дяве акъвазарда, Украина ислягьвилелди яшамиш жеда, Сандуди Молдавия кесибвиляй акъудда, коррупция тергда, агьалийрин яшайиш хъсанардай реформаяр гъиле кьада лугьуз, сечкийра гзаф сесер къазанмишна. Ахпа,  кьведани хиве кьунар рикIелай ракъурна, сиясатдин кIвалах 180 градусдин маса патахъ, чпин агьалийриз акси терефдихъ элкъуьрна. Инсанрикай ягьсузвилелди тапарарна. РагъакIидай патан ампайриз республикаяр маса гана. Евросоюздик, НАТО-дик экечIдай фикирар аваз.

Къе Молдавия гьи гьалда ава ва ада гьинихъ гьерекатзава? И суалдиз жаваб яз, Сандудин, Молдавиядин къецепатан крарин министр Михай Попщоян ва гьакI эхиримжи вахтара вич император Бонапарт Наполеонай кьунвай Франциядин президент Макронан гафар гъун бес я. Украинада цIай кутунвай дяведикай къурхут тахьана, абур Молдавиядин аваданлу, зегьметчи инсанар авай чилни бомбайрин, ракетайрин къужахда тваз алахънава.

Парижда Э.Макронахъ галаз гуь­руьш­­миш хьайила, Сандуди малумарзава: «Россия чи уьлкве мадни кIеве тваз алахънава. Ада чун энергоресурсрикай магьрумзава, гьукумдиз акси сиясат тухузвайбурун тереф хуьзва, кибергьужумар ийизва, гьатта республикада госпереворот тешкилиз кIанзава…» Россиядиз акси таблигъатрихъ яб акалзавайбуру ихьтин тапарар гьакъикъатдайни кьабулзава.

Авайвал лагьайтIа, Майя Санду уьл­кведин кьилиз атанмазди, Молдавияди Россиядихъ галаз цIуд йисаралди  кардик квай экономикадин, сиясатдин, амадагвилин алакъаяр кьатIна. Россиядин газдикай ва маса энергоресурсрикай  отказна. Алишверишдин рекьер агална. Приднестровье республика  хьиз кьабулнач. Адан агьалияр вири рекьерай кIеве твазва.

Россиядихъ галаз авай дуствилин алакъаяр чIур хьанвайди Попщоя хиве кьуна: «Кишиневдинни Москвадин арада авай алакъаяр алай вахтунда тарихда садрани тахьай хьтин татугайбур. Украинадин чи дустар четин имтигьанра амай кьван гагьди Россиядихъ галаз алакъаяр хъсан терефдихъ дегишардай са мумкинвални авач. Молдавия патал Россия кьилин хаталувал я».

Къейд авун лазим я хьи, цIи Молдавиядани президентдин сечкияр жеда. Гьавиляй Санду Париждиз, Евросоюздик акатзавай маса уьлквейриз физва. Куьмек тIалабиз. Макрона ам гьелелиг хиве кьунралди тухарнава. Елисейдин дворецдин сайтда чапнавай саналди тир икьрарда (коммюникеда) къейдзавайвал, Францияди Молдавия Рес­публикадин аслу туширвал, азадвал, тайинарнавай сергьятар дегиш тавуна хуьнин карда куьмек гун тестикьар хъийизва. Молдавияди азадвал, аслу туширвал ва Европа хкянава. Францияди республикада кьиле тухузвай вири реформайрин (Россиядиз  акси — Н.И.) тереф хуьзва. Ам Евросоюздик кутунин кардани  куьмек гуз гьазур я. Прид­нестровьени сад тир уьлкведик кухтун патал ийизвай алахъунарни дуьзбур я…».

Эхиримжи гафарик чинебан, сирлу манани ква. Приднестровьедин Рес­публика Молдавиядихъ галаз сад тахьанмаз, адахъ Евросоюздик экечIдай са къуватни авач. Ихьтин гьал чпин хийирдиз элкъуьриз кIанзавай Молдавиядин гьукуматди Приднестровьедай  Россиядин ислягьвал хуьзвай контингент ахкъуд хъувун ва адан чкадал Евросоюздин къуватар гъун истемишзава. Гьелбетда, я Приднестровьедин Республикади, я Россияди ихьтин кардиз рехъ гудач. ГьикI лагьайтIа, чизва, Россиядин ислягьвал хуьзвай час­тар эхкъечIнамазди, Приднестровьедин Рес­публика гьалкъада твада. Украинади Донбассдин кьилел гьихьтин хар къурзаватIа, При­днестровьени гьахьтин зулумдик кутада.

СакIани тежедайла, Россиядиз ак­си къуватри Румыния майдандиз акъуднава. Вилер РагъакIидай пата авайбуру Молдавия Румыниядик акадар хъувунин эвер гунар виликдайни ийиз­вай. Гила абурун иштагьар мадни ачух хьанва. ГьикI лагьайтIа, абурун тереф США-ди, Евросоюзди хуьзва. Лап и йикъара Румыниядин премьер-министр Марчел Чолакуди Молдавия Румыниядик акадар хъувуна кIанзавайдакай малумарна. Чолаку идалди тух жезвач. Ам виликан Бес­сарабия чкадал хкуникай, Молдавиядик Одессадин, Николаевдин област­рин чилерни  акадар хъувуникай рахазва.

Ихьтин чапхунчивилин планар кьилиз акъудун патал Россия зайифарун, гилан дяведа магълуб авун лазим я. Са бязи чешмейри тестикьарзавайвал, Украинадин кьушунрик  хейлин румынвияр ква. Аниз мадни ракъурун патал цIийи дестеяр гьазурзава.

Чи уьлкведиз акси къуватар санал  акъвазнавач, абур кIасдай жуьреба-жуьре уламрихъ къекъвезва. Де вун тажуб жемир: Европарламентди гила Румынияди 1916-йисуз Россиядив хуьз вугай къизилар   вахкун истемишзава. Де лагь, ихьтин делилдикай менфят къачун тавуна жедани? Вири сад хьана, Мос­ква Бухарестдиз буржлу тирди къалуриз алахъзава. Амма  тарихдин гьакъикъат масад я.

1935-йисуз Советрин гьукуматди дуст­вилин алакъаяр мягькемарун патал Бухарестдиз 17 вагон (1436 тонн къизилар ва къиметлу маса шейэр) рекье хтунай. Ругуд йисни алатначир, Румынияди Пуд  лагьай рейхдихъ галаз санал СССР-дал вегьенай. ЯтIани, Мос­квади Германиядихъ га­лаз Румынияди кьуд йисуз СССР-диз гайи кьван зиянрай вахкана кIанзавай ­буржар гьалалнай. Рекъемрин га­фаралди и бурж 4 миллиард доллардиз барабар тир. Чаушескуди вичин дневникда кхьенвайвал, 1948-1949-йисара Моск­вади королдин запасрикай 80 процент Румыниядиз рекье хтунай.

Алай йикъан гьакъикъат сад я: Россия Румыниядиз ваъ, дуствилинди тушир и уьлкве Россиядиз буржлу я. Англосаксриз Европада цIай кутунвай дяведик Румыния, Молдавия, Польша, Франция къаришмишиз кIанзава. Россия зайифарун, барбатIун ва адан мулкар чпин арада паюн патал.

Чеб демократиядин, ислягьвилин терефдарар я лугьузвайбурун мурдарвилихъ а кьил авач.  Россиядин Президент, гьукумат ва халкь инанмиш я хьи, гьихьтин алчах, инсафсуз планар туькIуьрайтIани, абурулай са затIни алакьдач.

Нариман  Ибрагьимов