Курскдин къекъуьндал хьайи женгерин  75 йисаз талукь яз

Чи уьлкведи ва вири кIвенкIвечи инсаниятди Курскдин къекъуьндал хьайи женгерин 75 йис тамам хьун къейдна. Дуьнь­я­дин тарих­да ахьтин вакъиаяр ава хьи, вахт ала­туникдини абурун метлеблувал агъуз аватдач. Абурун жергеда Дуьньядин кьвед ла­гьай­ дя­веда Гитлераз акси коалицияди Германиядин ва адан союзникрин винел къазанмишай гъалибвили кьетIен чка кьазва. Ватандин ЧIехи дяве чи халкь патал лап агъур им­­ти­гьан­диз эл­къвена, хиянаткарвилелди СССР-дал вегьей Гитлеран Германиядихъ са куьруь вахтун­да Яру Армия кукIварунин, Советрин государство терг авунин, кьилинди ла­гьайтIа, адан халкьар гзаф кьадар къирми­шунин ниятар авай.

Гитлерчийриз Советрин Союздин амай халкьар хьиз Дагъустандин халкьарни, чпел гьалтайтIа, виле аквазвачир, абур вагьшияр яз гьисабзавай.

Душмандин ниятрикай авай ихьтин делилри немсерин чапхунчийрихъ галаз кьиле тухудай женгер гзаф ивияр экъич­дай­бур жедайдан гьакъиндай шагьидвал­за­вай­. Фашистрин Германияди бейхабардиз Со­ветрин Союздал вегьена лагьай хабар ага­кьай­ Да­гъустандин халкьдик рикIе багъри Ватан­ хуьнин къаст аваз юзун-гьерекат акатна. Дяве­дин гьа сифте йикъара республикадин ше­гьер­­рани хуьрера митингриз экъечIай  дагъвийри чеб душмандин винел гъалибвал къазанмишун п­а­тал фронтдиз физ, далу пата гьа­­къисагъ­ви­­­­л­елди зегьмет чIуг­ваз гьазур тирди­ къа­лурна­.

Дяве башламиш хьайи сифтегьан кьуд юкъуз чи республикада  военкоматриз 3350 касдилай чеб гуьгьуьллудаказ фронтдиз ра-къурун тIалабзавай арзаяр атана. Абурун ара­да 677 кас дишегьлиярни авай.

Дагъустанвийри маса женгера хьиз, Курскдин къекъуьндал хьайи ягъунрани викIегь­вал, дирибашвал къалурна. Абурун арада Ма­хачкъаладай тир Николай Чиненый (заз адахъ галаз Махачкъаладин 13-нумрадин школада санал кIвалахдай кьисмет хьана). Чи директор Николай Ильич (лап вижевай тешкилатчи, халис педагог тир), Урахидай тир Мегьамед-Загьир Сулейманов, Кахибдай тир Саид-Мегьамед Гитинов, Губдендай тир Расул Гьажиев, гуьгъуьнлай Советрин Союздин Игитвилин виниз тир тIварцIиз лайихлу хьайи Петр Крутов, Александр Ситковский, Николай Подорожный, Ризван Сулейманов, Баркаллувилин вири пуд дережадинни ордендин сагьибар хьайи Хизри Мегьамедов ва Абдуразакь Датуев авай.

Гуьгьуьллудаказ фронтдиз фейибурун жер­гедай яз Ахцегь райондин Хъуьлерин хуьряй тир  Дашдемир  Бабаеван   тIварни кьун кутугнава. Дяве башламиш хьайила адан 17 йис тир, гьавиляй ам армиядиз тухуз­вачир. Жаван дагъвиди вич фронтдиз тухун патал Сталиназни са шумудра чарар кхьена­й. Эхирни 1942-йисуз, яшар 18 йисав агакьайла, адаз Яру Армиядин жергейриз эвер гана. Дя­ве башламиш жедалди ада Дербент шегьерда хуьруьн майишатдин техникумда кIелзавай­ди тир. Фронтда лагьайтIа, адакай гъвечIи командир хьана. Ам душмандиз талукь делилар кIва­тIун патал немсерикай есирар кьаз разведкадиз мукьвал-мукьвал ра­къур­дай.

Д.Бабаев заз мукьувай чидай. Дяведин фильмайриз килигунал адан рикI гзаф алай, за адавай инсанривай ихьтин зурба кьегьалвилер ийиз гьикI алакьзавайди ятIа лугьуз хабар кьадай. Ада дяведин девирда фронтда кьиле фейи вакъиаяр фильмда тIебии­даказ къалурун четин кIвалах тирдакай лугьудай.

Дашдемир Бабаева суьгьбет авурвал, сад­­ра разведчикрин дестедихъ галаз Курскдин патарив гвай чIавуз ада са немс есирда кьу­на. Адани фашистрин кьушунрихъ гьужум баш­ламишунин патахъай авай планрикай цIийи делилар агакьарна. И жуьреда хабар­дар­ тир немсерин аскер гваз хтунай Д.Бабаеваз Баркаллувилин кьвед лагьай дережадин орден ганай.

1943-йисан августдиз Курскдин къекъуьндал кьиле фейи женгерани ада вичин юлдашрихъ галаз санал кьегьалвилелди ишти­ракна. ИкI, абурун ротадин вилик 340-нумрадин тепе, гьич са жуьредин пучвилеризни ки­лиг тавуна, кьунин лап жавабдар везифа эцигна. И тепедихъ вири полкуни  виликди ерими­шун патал стратегиядин жигьетдай еке метлеб авай. Ингье, немсер нубатдин сеферда гьужумдиз фена. Абурун басрухдикди чи под­­разделенияр кьулухъ чIугуниз мажбур хьана.  Залан хер хьайи Дашдемир Бабаев уьлегьан квай чкада яргъалди вич-вичик квачиз амукьна. Нубатдин сеферда чи рота гьужумдиз фейи чIавуз Д.Бабаеван юлдаш, Ахцегь райондин Хкемрин хуьряй адахъ галаз санал армиядин жергейриз эвер гайи Жигерхан Къари­бован кIвач дуьшуьшдай Дашдемир Бабаеван ярх хьанвай бедендихъ галукьна. Жигерхана хирер алай Дашдемир уьлегьандай акъуд­на, санчастуниз агакьарна. Адан кIвачел залан хер хьанвай. Юлдашдикай куьмек хьуникди ам сагъ яз амукьна. Дяведин эхирдалди­ ам госпиталда хьана. Дяве куьтягь хьайила, Дашдемир Бабаевни ва женгинин рекьяй адан юлдаш Жигерхан Къарибов Ватандиз хтана.

Дяведилай гуьгъуьниз II группадин инвалид Дашдемир Бабаева хайи хуьре бухгалтервиле кIвалахна. СССР-дин  Министррин Со­ветдин къарардалди дагълух хуьрер, гьа жергедай яз Д.Бабаеван хайи хуьруьн агьали­ярни Хасавюрт райондин Бамматюрт хуьруьз куьч хьана. Ина ада кьилин бухгалтервиле кIвалахна. Амма фронтда хьайи хирери чпикай хабар гузвай, нетижада Дашдемир Бабаев республикадин центральный больницадиз аватна. Ина рикI ахтармишай чIавуз духтурриз адан бедендик къерехдин шей акатнавайди малум хьана. Эхирни абур операция авунин фикирдал атана. Операция машгьур профессорар тир Рашид Аскерханова ва Москвадай атанвай Каца авуна. Абуру Д.Бабаеван бедендикай (рикIин патавай) осколок хкудна.

1965-йисуз Д.Бабаев Хасавюрт райондин Кокрек хуьруьз бухгалтервиле кIвалахиз рекье­ туна. Дашдемир Бабаева виринра гьакъи­сагъ­вилелди, намуслудаказ зегьмет чIугуна­. 1980-йи­суз ам хизанни галаз Дагъустандин Огни ше­гьердиз куьч хьана. Ина ам са шумуд­ йисуз­ вичин багърийрихъ галаз санал яшамиш хьана. 1988-йисуз ветеран чавай къакъатна. Д.Бабаеваз  Ватандин дяведин орден, Курскдин къе­къуьндал хьайи женгера иштирак авунай медаль, гьакIни зегьметдин наградаяр авай.

Курскдин къекъуьндал кьиле фейи женгер Ватандин ЧIехи дяведин лап агъур женгерин жергедик акатзава. Дяведин ветеранрин жергеярни  къвердавай кьери жезва. Абурун кьегьалвилер ва ажайиб кьисметар садрани рикIелай ракъур тавун герек я, гьикI ла­гьайтIа, ветеранри — чи бубайри, чIехи бубайри — гележегдин несилар патал чпин чанарилайни гъил къачуна, женг чIугурди я.

Низам Шагьбанов, РФ-дин умуми образованидин гьуьрметлу работник