«Ахварай авуддайди»

Костромадин хуьруьн майишатдин гос­академиядин (КГСХА) алимри техилдин магьсулар цадалди вилик тум ультрасесинин куьмекдалди гьялдай тадарак туькIуьрнава. Къейдзавайвал, ихьтин кIвалах кьиле тухуни цун патал гьазурзавай тумар ахварай авудзава, нетижада бегьердин кьадар артух жезва. Идакай уьлкведин хуьруьн майишатдин министерстводин сайтда хабар гузва.

Чешмеди кхьизвайвал, винидихъ ихтилат физвай техника арадал гъанвай Костромадин жегьил алимди вичин зегьметдин хъсан нетижа субутнава ва и техникадиз патент туькIуьрзава.

Хабар гузвайвал, Костромадин ГСХА-дин аспирант Максим Беляковани адан илимдин руководитель Михаил Волхонова цун патал  гьазурнавай тумар гьялунин кардиз ультрасесини екез таъсирзавайди тайин хьун абуру и кIвалахдин винел кьиле тухвай хейлин ахтармишунринни тежрибайрин нетижа я. И серенжем кьиле тухун патал герек кьадар фад-фадвал (час­тота), гужлувал ва вахтни абурулай тайинариз алакьнава. ИкI, чешмеди къейдзавайвал, «ахварай авуддай ванна кьабулайдалай» кьулухъ техилрин магьсулри чпин обмен веществ гужлу ийизва, тварар фад-фад экъечIдай механизм кардик кутазва.

Максим Белякова суьгьбетзавайвал, экъечI тавуна амукьзавай тумарин кьадар, адет яз, 30-40 процентдиз барабар я — и татугай месэладал хуьруьн майишатда машгъул вири расалмиш жезва. Адан гафаралди, абуруз ультрасесинин куьмекдалди гьялиз кIанзавайди гьа и месэла я, гьикI хьи, и серенжемди це тунвай техилдин тварриз таъсирзава. Белякова къейдзавайвал, и карди обмен веществ йигинарзава, ксанвай тумар ахварай авудзава. Адетдин шартIара и кIвалах кьиле физвач.

Академиядин тежрибайрин майдандал кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, икI гьялнавай тумар гьар юкъуз зур сантиметрдин фад хкаж жезва, абур экъечIдайбур хьунин дережа — 15-20 процентдин, бегьер гъунин кьадар лагьайтIа, 40 процентдин артух жезвайди тайин хьанва.

Чешмеди кхьизвайвал, вичикай ихтилат физвай тадарак гьеле лабораториядин гъвечIи техника я. Гележегда еке майи­шатра ишлемишдай промышленный жуьредин техника арадал гъунин кIвалах вилик акъвазнава. Ведомстводин сайтда къейдзавайвал, гъвечIи и тадаракдини экономикадин жигьетдай вичин менфятлувал къалурнава.

Рекъемар раижна

Урусат дуьньядин энергетикадин чIе­хи базарда кIвенкIвечи чкадал алай ­уьл­квейрин сиягьда ава. Идакай РФ-дин ­гьукуматдин телеграм-каналди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, кьилди къа­­чуртIа, уьлкведин ВВП-дин кьадардик тек са нафтIадин хиле кутазвай паюни саки 15 процент тешкилзава. Эхиримжи 3 йисан муддатда гьар йисуз бюджетдиз юкьван гьисабдалди 7 триллион манат пул гъизва. И хиле кIвалахзавайбурун кьадар лагьайтIа, 800 агъзур касдиз барабар я.

Хабар гузвайвал, 2000-йисалай инихъ нафт хкудун 323 миллион тонндилай 530 миллион тонндал кьван хкаж хьанва. Гьа са вахтунда нефтегазохимиядин серенжемдиз 2030-йисалди саки 3,5 триллион манат пул харжун пландик кутунва.

Чешмеди гъизвай делилралди, эхиримжи 10 йисан къене газдин заправкайрин кьадар 1080-дан артух хьанва. Госсубсидийрин махсус программадай 42,5 агъзур машин газдал кIвалахдай къайдадал элкъуьрнава.

Къейдзавайвал, алай вахтунда Урусат дуьньяда, жими (сжиженный) тIебии газ экспорт авунал гьалтайла, 4-чкадал ала.

Газдиз талукь рекъемар раиждайла, гъизвай делилралди, хкудзавай и продукциядин умуми гьисабдикай къенепатан базарда 75 процент ишлемишзава — йисан къене саки 500 млрд куб. метр. Уьл­кведа газификациядин серенжем кьиле тухунин дережадикай рахайтIа, и рекъем эхиримжи 20 йисан къене 53 процентдилай 73,8 процентдал кьван хкаж хьанва.

Чешмеди гьакIни цIивин хкудуниз та­­лукь рекъемарни раижнава. ИкI, хабар­ гуз­вайвал, и рекьяй РФ-ди дуьньяда 6-чка кьазва. Гьа са вахтунда Урусат дуьнь­яда и метягь гзаф кьадарда экспорт ийиз­вай сифтегьан пуд уьлкведин жергеда ава. Идалайни алава яз, базарда и продукциядин умуми гьисабдикай 15 процент Урусатдинди я.

Уьлкведа арадал хкизвай энергетикадин объектрин гужлувал, санлай къачурла, саки 6 ГВт-дикай ибарат я. Къейдзавайвал, 2035-йисалди ВИЭ-дин (возобновляемые источники энергии) гужлувал 20 ГВт-див агакьда.

Тамар хуьн патал

Уьлкведа «Тамар хуьн» федеральный проект уьмуьрдиз кечирмишунин сергьят­ра аваз, вад йисан къене тамар арадал хканвай ва цIийибур кутунвай майданрин кьадар 6,3 миллион гектардив агакьнава. Идакай РФ-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводин пресс-къуллугъди хабар гузва.

Чешмеди кхьизвайвал, кьилди къа­чуртIа, 2023-йисуз там арадал хкунин се­ренжемар 1,4 миллион гектарда кьиле­ тухванва. Виликан йисав гекъигайла, им 6,7 процентдин гзаф я. ЦIийиз там кутунин серенжемар 5,1 агъзур гектардин майданра кьилиз акъуднава. Хабар гузвайвал, йисан пландихъ галаз гекъигайла, кIвалах 102 процентдин кьадарда аваз тамамарун жезва.

Пресс-къуллугъди, Россельхоздин­ та­мар арадал хкунин ва хуьнин уп­равле­­нидин начальникдин гафарал асаслу яз, хабар гузвайвал, 2024-йисуз тамар арадал хкуниз ва цIийибур кутуниз талукь серенжемар 1,4 миллион гектардикай ибарат майданра кьилиз акъудда. Санлай къа­чур­ла, ихьтин серенжемар уьмуьрдиз кечирмишдай мулкарин кьадар 6 йисан къене 7,7 миллион гектардиз барабар ­жеда.

ГьакIни къейдзавайвал, 2023-йисуз 8,6 тонндив агакьна хъсанарнавай еридин тумар гьазуриз алакьнава. 2022-йисав гекъигайла, им 1,4 процентдин гзаф я. Чешмедин гафаралди, ихьтин тумарин къелемар (сеянцы) цайила, арадал хкизвай тамарин ери хейлин винизди жеда.

Гьазурайди – Муса  Агьмедов