(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-6-нумрайра)
Къияматдин югъ алукьдай вахт мукьва хьунин гъвечIи лишанар
ГъвечIи лишан №15
Инсанар къамчийралди гатадай зулумкар ксар пайда хьун
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар гайи Къияматдин югъ мукьва хьунин лишанрик чпи калерин тумариз ухшар гьар жуьредин (тумаждин, электричестводин, каучукдин, кIарасдин тIваларин ва маса жуьрейрин) къирмажралди инсанар гатадай зулумкар гьакимрин гъилибанарни акатзава.
Абу Умама асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Эхиримжи вахтара калерин тумариз ухшар къамчияр гвай итимар пайда жеда. Абур экуьнахъни Аллагьдин ажугъдик кваз физва ва нянихъни Адан хъелек кваз хквезва»1.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Кьве жуьре ксар ава зи уьмметдикай — заз абур гьеле акунвач… абурукай я калерин тумариз ухшар къамчияр гвай ксар, чпи абуралди инсанар гатазвай»2.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) гьакIни агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Эгер вун геждалди яшамиш хьайитIа, ваз мумкин я акун ксар чеб экуьнахъ Аллагьдин ажугъдик кваз экъечIзавай ва Адан лянетдик кваз нянихъ хквезвай. Абурун гъилера калерин тумар хьтинбур ава»3.
И гьадисда тайиндиз абуру инсанар гатазвайди лагьанвачтIани, абур авай гьал Аллагьдин ажугъдикни лянетдик хьуни абуру зулум крар ва гьахъсузвилер ийизвайди къалурзава.
ГъвечIи лишан №16
Яна кьиникьар гзаф хьун
Къияматдин йикъан Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай лишанрикай сад яна кьиникьар гзаф хьун я. А вахтунда са инсанди маса инсан яна рекьида ва адаз вичи ам вучиз яна кьенатIа чир жедач ва кьейи касдизни вучиз ада вич яна кьенатIа чир жедач.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Зи чан Нин гъиле аватIа, Гьадал кьин кьазва! Къанлудиз вичи вучиз масад яна кьенатIа, кьейидаз вич вучиз яна кьейиди ятIа чир тежедай вахтар алукь тавунмаз, дуьньядин эхир жедач».
Бес адаз лагьана: «Ам гьикI жедай кар я?». Ада жаваб хгана: «Абур ахьтин кьиникьар жеда хьи, гьам къанлу, гьамни кьейиди — кьведни Жегьеннемдиз аватда»4.
Ихьтин кьиникьар Усман халифа (къуй адалай Аллагь рази хьурай) яна кьейидалай кьулухъ гатIунна. Гъавурда акьадай са себебни авачиз, дявеяр жез гатIунна, агъзурралди инсанар телеф хьана. Чи девирдани пайда хьанва гзаф инсанар санал телефдай яракьар, чи вахтара барбатIдай дявейра ишлемишзавай.
Бязи дявейра кьейибурун кьадардиз талукь рекъемар:
Дуьньядин сад лагьай дяведа — 15 миллион кас;
Дуьньядин кьвед лагьай дяведа — 55 миллион кас;
Вьетнамдин дяведа — 3 миллион кас;
Урусатда кьиле фейи граждан дяведа — 10 миллион кас;
Испанияда кьиле фейи граждан дяведа — 12 миллион кас;
Иракдинни Ирандин арада кьиле фейи дяведа (Арабрин заливда сад лагьай дяве) — 1 миллион кас;
Иракдал гьужумунин нетижада — 1 миллондилай виниз ксар.
И дявеяр, а гьадисда къейднавай «къанлудиз вичи вучиз яна кьенатIа чир жедач» гафар абурукай бязибуруз талукь туштIани, кьиникьрин сергьятар гьикьван гегьенш хьанватIа ва абур гьикьван мукьвал-мукьвал жезватIа къалурун патал рикIел хканва.
ГъвечIи лишан №17
Ихтибар (аманат) квахьун ва рикIерай вафалувал акъатун
Дугъриданни, лайихлу (ярашугъ) итим лазим чкадал тайинарун ам дестек (асас) я чи уьммет яргъалди амукьунин, уьлквеяр ва бендеяр дуьз гьалда хьунин ва чи цивилизация (гьадара) вилик финин. Эгер аманат, вафалувал (ихтибар) квахьайтIа, адалатлувал маса патахъ элкъвезва ва инсанрин къенепатан (рикIерин) гьалар чIур жезва. Нетижада регьбервал гунин кьенерар чпихъ и жигьетдай ерли алакьунар авачир ксарин гъиле гьатзава ва нетижада къаришугъвал, кимкиме (анархия) гьал арадал къвезва. Им вичикай чи Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай кар я.
Ихтибар квахьунин себеб инсанрин рикIер чIур хьун я.
Гьузейфа асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Дугъриданни, аманат (ихтибарвал, вафалувал) инсанрин рикIерин асулда аваз авуднава, ахпа Къуръан авуднава — бес абуруз чир хьана Къуръандай ва чир хьана Суннадай».
Гуьгъуьнлай ада чаз вафалувал (аманат) гьикI хкаж хъийидатIа ахъайна. Ада (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Инсан ахварал фида ва иманни вафалувал адан рикIяй вахчуда ва амукьда адан гел — нукьтIа хьтин. Нубатдин сеферда ам мад ахварал фида ва вафалувал (аманат) мад адан рикIяй вахчуда ва амукьда ана гел куркур (пих) хьтин. Кузвай цIук элкъвез авахьна кIвачелай ва кана куркур хьана ва ваз хкаж хьана (дакIуна) аквада, амма адан къене шей авач. Ахпа ада гъвечIи къван (ккIал) къачуна, вичин кIвачелай агъуз вегьена, элкъвез-элкъвез — (бес)ваз аквада инсанри савдадин икьрарар ийиз сада-садаз, амма саки садани аманат (вафалувал) кьилиз акъуддач. Та лугьуда инсанри: дугъриданни, атIа флан къебилада вафалу кас ава. Та лугьуда итимдиз: «Гьикьван дурумлуди я ам! Гьикьван зирекди я ам! Гьикьван гзаф акьуллуди я ам! Амма адан рикIе са зерредин заланвал авай шей кьванни иман жедач».
Ахпа Гьузейфа асгьабди алава хъувуна: «Дугъриданни, зал атана ахьтин вахтар – за фикирни ийизвачир нихъ галаз квекай за икьрар ийизвайтIа. Эгер ам мусурман тиртIа, адан диндал ада кар элхкъуьрзавай. Эгер ам насарарикай (хашпарайрикай) ва я ягьудрикай тиртIа, адан къаюмдал а кар хквезвай. Амма къе за (савдадин) икьрар анжах флан ва флан касдихъ галаз ийидай (амайбурухъ галаз ваъ)»[1].
Инсанрин чIехи паюнин рикIер чIур хьайила, регьбервал гун чеб а кардиз лайихлу туширбурал тапшурмишайла, вафалувал, керчеквал квахьда, бес Къияматдин югъ мукьва хьанва!
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, ада лагьана: «Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) са мярекатда ацукьна инсанрихъ галаз рахазвай чIавуз, адан патав са бедеви атана ва ада хабар кьуна: «Къияматдин югъ мус жеда?». Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) вичин рахунар давамарна. И арада бязи инсанри лагьана: «Адаз ада гайи суалдин ван хьана, амма адаз хуш хьанач». Масабуру лагьана: «Ваъ, адаз ван хьанач». Вичин рахунар акьалтIарайдалай кьулухъ, ада хабар кьуна (мана):
«Къияматдин йикъакай хабар кьурди гьина ава? Къалура ам заз».
АтIа инсанди жаваб хгана: «Ам зун я, Аллагьдин Расул». Ада лагьана:
«Ихтибар (аманат) квахьай чIавуз Къияматдин югъ вилив хуьх».
Бедевиди хабар хкьуна: «Ам гьикI квахьда?». Пайгъамбарди жаваб хгана:
«Регьбервал гун а кардиз лайихлу тушир инсандал тапшурмишайла, Къияматдин югъ вилив хуьх».
И лишан къенин юкъуз кьиле физвай гьаларихъ галаз тамамдиз кьунва. Ваз министерствойра, университетра, жемятдин крариз талукь месэлайрин патахъай инсанрин итижар, хийирар гьисаба кьазвай, лайихлу, кутугай, гьахълу инсанар тайинарзавач, амма кьилевайбурухъ, башчийрихъ галаз хъсандиз таниш тир, кIвалахал кьабулзавайбурухъ ва гзаф менфятар авай куьмекар гузвайбурухъ галаз умуми итижар авайбур хкязава.
Эхь, гьадисда лагьанвайвал, «Регьбервал гун а кардиз лайихлу тушир инсандал тапшурмишайла, Къияматдин югъ вилив хуьх».
ГъвечIи лишан №18
Виликан уьмметрин рекьиз табий хьун
Мусурманриз кьисмет хьайи виридалайни чIехи рекьяй акъуддай крарикай сад буьркьуьбуру хьиз ягьудрин, насарайрин ва маса кафиррин адетрални эдебдин къайдайрал амал авун, абуруз тешпигь хьун ва абурун рекьиз табий хьун я.
Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) хабар гайивал, адан уьмметдай тир десте ягьудринни насарайрин дуьз рекьелай алатнавай тайифайрин адетриз, къилихдиз, яшайишдиз табий жеда.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) лагьана (мана):
«Къияматдин югъ алукьдач, та зи уьмметди виликдай хьайи несилри (уьмметри) авур крар ийидалди: чIиб чпIинаваз ва къулач къулачда аваз».
Инсанри хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, вун фарсийрикайни румвийрикай рахазвани?». Ада жаваб гана:
«Гьабур тахьана, бес вужар хьурай?»[2].
Дугъриданни, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) хабар гайи крарикай гзафбур кьилиз акъатнава, амайбурни кьилиз акъатда, Абу Саид аль-Худрий асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавай гьадисда къейднавайвал, Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) лагьана (мана):
«Куьн, гьар гьикI хьайитIани, квелай вилик чIиб чпIинал, къулач къулачдал къведалди яшамиш хьайибурун рекьерин геле аваз фида ва гьатта абур чурчулдин тIеквендиз гьахьайтIани, куьнни гьаниз гьахьда».
Чна хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, вуна ягьудрикайни насарайрикай лугьузвани?». Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) лагьана:
«Мад маса никай лугьуда?!»[3].
Къази Ияда (къуй адалай Аллагь рази хьурай) лагьана: «ЧIиб, къулач ва тIеквендиз гьахьун гафарихъ абурун геле аваз фин ва абуруз ухшар жез алахъун мана ава»[4].
Ягьудрилайни насарайрилай чешне къачуник акатзавач: чна абурухъ галаз сада-садаз чи диндиз акси тушир илимдин тежрибадикай ахъайзавай, абуру ачухнавай цIийи крарикай менфят къачузвай, абурун административный къурулушдин бязи къайдаяр чи кIвалахдал желб ийизвай дуьшуьшар ишлемишун.
Абуруз ухшар жез алахъун ва абурулай чешне къачун ихьтин дуьшуьшра меземмет ийизва: эгер чна абуру алукIзавай хьтин парталар ишлемишзаватIа, абурун адетар гьисаба кьазватIа, яшайишдин жигьетдай абурухъ авай хьтин алакъайрал амал ийизватIа. Мисал яз, дишегьлияни итимар акахьун, хиджаб алукI тавун, селемчивилел бинеламиш хьанвай финансрин къурулушрикай менфят къачун, чпи чи диндиз аксивалзавай.
ГъвечIи лишан №19
ЛукI папа вичин ханум хада
Къияматдин йикъан лишанрик лукI папа – вич-вичин ихтиярда авачир дишегьлиди – гележегда вичин агъа жедай аял хада. Ихьтин кар азад итимдини адан лукIвиле авай папан арада жинсвилин алакъаяр хьунин нетижада лукIра аял хайила жезва. Ихьтин аял азад инсан яз чIехи жезва, адан бубадал чан аламукьзава ва аялдин диде лукIвиле амукьзава. Ихьтин гьалара аялдикай вичин дидедиз агъавалзавай кас жезва.
Гьадисда лагьанвайвал, Жибрила Пайгъамбардивай (къуй Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) Къияматдин йикъакай хабар кьуна ва ада адаз ихьтин жаваб хгана (мана):
«За ваз (Къияматдин йикъан) лишанрикай ахъайда: лукI папа хада вичин агъа…»[5].
ГьакIни лугьузва, и келимадихъ мад ихьтин манани ава: лукIари пачагьар (иесияр) хада а чIавуз (адан) диде жеда адан гъилик квайбурукай ва а иеси жеда а гъилик квайбурун агъа.
[1] Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана
[2] Гьадис аль-Бухарийди гъана
[3] Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана
[4] Килиг: «Фатх аль-Бари», 20/387
[5] Гьадис Муслима гъана
_______________________
1 Гьадис имам Агьмада гъана
2 Гьадис Муслима гъана
3 Гьадис Муслима гъана
4 Гьадис Муслима гъана
(КьатI ама)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
