Хуьрерин администрацийра

Алай вахт виликрай тахьай хьтин дегишвилеринди я. Чебни хъсанвилихъ элкъвенвай. Чка-чкада цIийи имаратар, дараматар, рекьер, муькъвер, паркар… пайда жезва. Гьам шегьерра, гьам хуьрера. Гьа гьисабдай яз — дагъларинни дерейрин къужахда экIя хьанвай Кьурагь райондани. Эхиримжи йисарикай рахайтIа, райондин агьалийрик разивал, хвешивал кутур вакъиаяр садни кьвед хьанач.

Райондин агьалияр датIана экверихъ галаз алакъалу месэлади дарихарзавай. Ара-ара хуьрера эквер хкатзавай. Инсанрини администрация­ арзайрин гьалкъада тунвай. И тату­гай гьал­дай гьикI авуртIани, экъечIна кIан­за­­вай. Райондин кьил Замир Азизова РД-дин гьукумат, «Дагэнерго» арадал атанвай­  гьалди­кай  хабар­дарна. Ахпа ам «Вологдаэнерго» ПО-дин кьилин инженердин заместитель Андрей Немировскийдихъ галаз­ гуьруьшмиш хьана. И кардик Россетрин чIе­хибуруни къуьн кутуна. Нетижада пешекарри райондин агьалияр, идара­яр электроэнергиядалди­ таъминарзавай сетар пайгардик кутуна, линияр цIийи­буралди эвезна, гужлу трансформаторар эцигна.

Кьурагьа МВД-дин отделенидин къуллугъчияр патал еке комплекс, футболдин майдан ишлемишиз вахкана. Хуьре­рин са шумуд школа бинедилай ремонтна. Аладашдин­, Аша­рин аялар патал — шко­лайрин, Хпежа ФАП-дин цIийи дараматар ачухна­. Бугъдатепедиз Мегьарамд­хуьруьн райондин ЦIийи хуьряй физвай рекье къир цана.

Районда дагъдин туризм вилик тухун  патал шартIар тешкилзава. ГьакI маса хилерани дегишвилер твазва, агьалийрин яшайиш хъсанарзава.

Райондин центр Кьурагьрин хуьр я. Инсанри кIвалин къайда, низам, агьвал гьаятдилай чир жеда лугьудайвал, райондиз санлай къимет гунни райцентр  авай гьалдилай аслу жезва. Ана хъсанвилихъ гьихьтин дегишвилер кьиле физва? Аваданламишунин месэлайриз гьихьтин фикир гузва? И суалриз жавабар жагъурун патал чна и йикъара Кьурагьрин хуьруьн администрациядин кьил Абдурагьим Абдулазизович Рамазановахъ галаз суьгьбетна.

– Чаз авай малуматрай, вун пуд йис­ идалай вилик, хуьруьнвийри сес­ гана, администрациядин кьилин къул­лугъдал хкяна. Идал къведалди вун квел машгъул тир? — хабар кьуна чна.

— Кьурагьа юкьван школа, гуьгъуьн­лай Хасавюртдин хуьруьн майишатдин техникум куьтягьна, Польшада Совет­рин Армиядин танкарин частара къуллугъна. Райондин налогрин инспекцияда кIвалахна. Гьа са вахтунда, зегьметни чIугваз, Махачкъаладин международный праводин институтда юриствилин пешени къачуна. И чIавуз Советрин Союз чукIурнавай, уьлкведа базардин экономика гегьеншарзавай. Фикир-хиял авурла, жуван кар ачухунихъ хийир жедайди кьатIана, бизнесдин рекье гьатна. Да­гъус­тандин базарриз  моторар, насосар, ва гьа и жуьредин маса тадаракар хкиз, маса гунал машгъул хьана. Жуван туьквенни ачухна.

Яшамиш Махачкъалада жезвай­тIа­ни, датIана хуьрени авайди тир. Спортдин мярекатар тухуник жувани къуьн кутазвай. Райондин кьилевайбурузни зи крарикай хабар авай. Абуру ва хуьруьнвийрини заз сечкийра иштиракун тек­лифна. За разивал ганатIани, гъалиб­вал зи пата жедайдахъ агъунвачир. Гьелбетда, за хуьруьнвийриз бязи крар авун хиве кьунай.

– Мисал яз, гьар йисуз са куьчеда къир цун…

— Эхь, гьа карни хиве кьурди я. ГьикI лагьайтIа, гьар марф, сел къвайила, тикдик квай куьчейрин шим, накьв, зирзибил агъадавай куьчейрихъ, майдандихъ ахмиш жезвай. И татугайвилин вилик пад анжах куьчейра къир цуналди кьаз жедай. И месэла райондин администрациядизни хъсандиз чизвай. Гьавиляй муниципалитетдин кьил Замир Азизован иштираквални аваз, чна Квелцик, Кьилин ва Салманован куьчейра бетон туна. Вучиз бетон лагьайтIа, къир фад хазва, тIекв-тIекв жезва ва куьче татугай гьалдиз къвезва. Лугьун лазим я хьи, анра яшамиш жезвай агьалийрини куьчеяр фад кутугай гьалдиз гъуник чпин пайни кутуна. Будай ва Сулейман Будаеври чпин патай хейлин цемент, ракьун сеткаяр гана. Агьалийри нубатдалди устIарар нисинин хуьрекралди таъминарна. УстIа­рар, фялеяр абурулай пара рази яз  амукь­на. КцIар патай атанвай устIарри гьейранвилелди хиве кьунай: «Чав икьван мугьманпересвилелди маса санани эгечIайди туш?». Сагърай чи хуьруьнвияр. Абурулай зунни рази я.

– Кьурагьиз Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликов атайла, ада куьне зирзибилдин месэла гьялнавай къайдадин тарифнай ва масабурузни квелай чешне къачуниз эвернай. Ам гьихьтин къайда я?

— Эхь, куьне хъсан рикIел хкана. Хьайи кар я. Ина лугьудай хьтин еке сир авач. Зирзибил, кIеви амукьаяр вегьезвай бакар алай чкайрал гьихьтин ни, анрал гьикьван ветI-тIветI, гьайванар кIватI жедатIа, виридаз чизва. Бакар ярхарни ийизвай. Ихьтин гьалдин вилик пад кьадай рехъ жагъана чаз. КIаник автомашиндивай къвез жедай кьваларин къваларал еке контейнерар эцигна, зирзибил гьабуруз вегьезва. Махсус машин къвезва, контейнеррин кIаник акъваззава ва вири зирзибил гьадаз ичIирзава. Райондин администрациядиз и жуьредин контейнерар мад кьве чкадал эхцигиз кIанзава. Са куьчедани амукьайрин гелер тежедайвал.

– Исятда республикада туризм вилик  тухуниз еке фикир гузва. Кьурагьни къадим тарих, надир чкаяр авай хуьр я. Идакай менфят къачуз жезвани?

— Тамамдиз — ваъ. Амма чна сифте­ камар къачунва. Хуьруьхъ, райондихъ дагъдин,­ эко — ва этнотуризм вилик тухудай мумкинвилер ава. Сифте кам яз, чна Кьурагьрин Квелцин синел хуьруьз ва кьуд патан гуьзел шикилриз килигдай майдан-имарат туь­кIуьрнава. И кар­да чаз республикадин­ туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин министрдин заместитель Нар­иман Рамазановани куьмекна. Райондин администрацияди туризмдин жигъирар, рекьер кутадай, ачухдай планар туькIуьр­за­ва. Чун абур кьилиз акъу­дун патал алахъна кIанда. Идахъ галаз алакъалу тир еке планни ава. Дагъдай Ахцегьиз кьван рехъ тухун. И проектдин тереф РФ-дин Госдумадин депутат Хизри Абакаровани хвена. Ихьтин рехъ хьайитIа, неинки Кьурагь, Агъул, Хив, СтIал Сулейманан, Ахцегь, Рутул районриз фидай мензилар куьруь жеда, гьакI дагъдин туризмдизни рекьер ачухда­.

– Райондин центр мад­ни аваданламишуниз, агьа­лияр хъвадай михьи целди, газдалди таъминаруниз талукь месэлаяр гьикI я?

— Хъвадай целди агьалияр таъмин я. Саки виридан кIвалериз цин линияр тухванва. Булахрал хъфинин чарасузвал амач. Газни вирида ишлемишзава. Хатасузвал таъминарунин мураддалди газдин линийрин турбаяр къайдадиз хкана. Куьчейра, гьаятра михьивал хуьзва.  Райондин администрациядин, республикадин гьукуматдин куьмекни галаз хуьре парк арадал гъидай, къуза пата там кутудай фикирар ава. Са вахтара къуза патан  террасайра техилар битмишарзавай. 1960-йисара хуьруьн жегьилри са паюна багъни кутурди тир. Къе анаг там кутуниз лайихлу чка я. Аваданламишуниз талукь маса планарни ава, амма хуьруьн администрациядин бюджетдин мумкинвилер гзаф туш.

– Куьмекдин гъил яргъи ийизвай хуьруьнвияр, спонсорар авачни?

— Ава. Месела, Бабаев Заура ЧIуру мис­кIиндихъ галай булах туькIуьр хъувуна. Гьажиев Гьадиди центральный мискIиндин вилик квай майданда къир цана. Будаеври куьчеяр къайдадиз гъунин карда иштиракна. Куьлуь-шуьлуь куьмекар гузвай масадбурни ава. Умуд кутаз кIанзава хьи, республикадилай къеце яшамиш жезвай агьваллу хуьруьнвийри Кьурагь мадни  гуьрчег хьуник, туризм вилик тухуник чпин пайни кутада.

– Къуй гьакI хьурай, Абдурагьим стха.

— Амин!

Нариман  Ибрагьимов