Гьуьрметлу Шагьназар муаллимди багъишнавай «Чан чи дидеяр» ктаб жуван столдал акурла, зи рикIел чун таниш хьайи студентвилин 60-йисар хтана. Чна вузра илимдин коммунизмдай «Коммунизм туькIуьрзавайдан эдебдин кодекс» хуралай чирзавай, газетра, журналра, ктабра, чIехи трибунайрихъай «советрин инсанрин алай девирдин несил 80-йисара коммунизмда яшамиш жеда» лугьуз, зурба хиве кьунар ийизвай. Студентрин дестеяр хам чилер къарагъариз, БАМ-дал, Амурдал алай Комсомольскдиз ва маса зурба эцигунрал рекье гьатзавай. Гургьагур вахтар, идеалар, идеяяр, фикирар, крар экуьбур, михьибур тир. Гьайиф хьи, чIехи уьлкведин кьилиз хаинар атуникди вири тIач хьана. А чIаварилай инихъ вацIарай хейлин ятар авахьнава. Винидихъ къейднавай, гьакI гзаф маса крарини рикI регъвезвай къурушви ватанперес хци, вири дуьньядин дидеяр фикирда аваз, абуруз бахшнавай «Чан чи дидеяр» ктаб акъудун тебрикдай кар я. Къулайвал, динжвал, гьахъ-адалат амачирла, сифтени-сифте дидейрин рикIер тIар жезва эхир!
262 чинин цIийи ктаб и мукьвара «Мавел» чапханада, виш экземплярдин тираж аваз, акъуднава. Ам «Сатира, юмор, публицистика», «ТIебиатдикай, ватандикай», «Ашкъидикай», «Таржумаяр», «Бахшияр», «Чан чи дидеяр» паярикай ибарат я.
Авторди къейднавайвал, ктабда гьатнавай шейэрихъ галаз таниш хьайила, кIелзавайдав дидейрин 1941-1945-йисарин гуж-гьарай агакьзава. Сад тир чIехи уьлкве чукIуруни, 2014-йисалай инихъ Украинада кьиле физвай чIуру вакъиайри ва маса муракаб крарини абурун рикIер тIарзава.
Эдебиятдал Шагьназаран рикI гъвечIи чIавалай алайди аквазва. Илгьамлу жавандин тариф авуна, адан руьгь хкажна, хъсан меслят къалуриз, дуьз рекье туна кIандай чкадал, сифте кхьей шиир муаллимдиз къалурайла, ада, «им вуна кхьенвайди туш» лагьана, вилик пад яна. Ихьтин крар са ви кьилел туш атанвайди, гьуьрметлу кас. Кхьей шейэр газетрин редакцийриз рекье турла, анрай «бегьем чранвач», «чап ийиз жедай хьтин мана квач» ва маса жавабар тIимилбурув агакьнани?! Вири Алирза Саидов хьтинбур туш кьван! Эхь, бажарагълу шаирди, инсанпересди, ватанпересди гзафбуруз ганай метлеблу тарсар, дуьз рекье тунай жегьил шаирар. ИкI, А.Саидова Ш.Хидирован «Женгчи Конго» шиирдин тарифарнава:
Яхъ гъиле тфенг, кьилиз твах куь женг!
Женг тухун тавур уьмуьр жагъидач.
Азадвилин женг я квез гележег;
Гележег патал тир женг рекьидач.
Аллитерациядин къайдада кхьенвай и цIарара авторди «г» сесинив вижевайдиз ван ийиз тунва. Гьа и жуьреда мадни давамарна кIандайди тир.
Кьилин чка ктабда «Чан чи дидеяр» поэмади кьунва. Ам Ватандин ЧIехи дяведин зулуматдин йисара, уьлкве душмандикай хуьн патал женгиниз фейи итимар эвез авуна, игитвилелди еке зегьметар чIугур, балаярни хуьз, фронтдизни куьмекар гайи дидейриз, гьакI дидевал кьисмет тахьайбурузни бахшнава.
«Женнет ятIани, рикIиз жедач хуш» шиирди иллаки гзаф фикир желбзава. Хайи маканар туна, масанриз куьч хьунин дерт гзафбуруз акунва. ТIвар кьунвай шиирдай чир жезва хьи, Къурушрин жемятдиз суьргуьн авунвай чеченрин чилерал куьч хьун теклифнавай. Ихьтин макъамда хуьре гена аяндар гзаф камаллу кас аваз хьана, ада вичин акьуллу гаф лагьана:
— Чан хва, вуна заз са дуьз жаваб це,
Ягьанатдай кьаз тахьуй зи суал:
Чеченар чпин бубайрин сурар
Гваз фенвани, я тахьайтIа, туна?
— Сурар гваз куьч хьун Квез мус акуна?
— АкI ятIа, чан хва, абур элкъвена
Фад-геж бубайрин чилел хкведа…
Уьлкведин регьбер ятIа регьимдар,
Ряятриз хайи юрдар жедач дар.
Лагьана, къванцел ахцукьна жерягь.
Уруж буба хьтин камаллу ксар вири вахтара чка-чкада хьана кIанзава. ЧIуру крарин патахъай тагькимардайвал, хаталу кам къачун тийидайвал, халкь – жемят хуьдайвал. А.М.Горькийди кхьейвал, «лап гзаф виниз тир къуллугъ я чилел инсан яз хьун». За алава хъийидай: еке жавабдарвални я инсан яз амукьун. Уруж бубади и кар лайихлудаказ тестикьарна.
Вичин ктабдин 11-чина авторди къейднава: «Дуьньядин вири инсаниятдиз чешнелу ва истеклу хьайи чи ватанда къулайвални динжвал авач чи дидейриз. Абурун рикIерик гьахъни адалат амачир, кицIин нефсер авай ксари пайи-паяр авур чи уьлкведа чпин балайрин гележегди къалабулух кутазва. Им гьакIни зи ктабдин, поэмадин кьилин фикир, асул метлеб я».
Эхь, дидейрин, абурун балайрин, гележегдин къайгъу гьукумдарри, чиновникрини чIугуна кIанда, гьакI — жемиятдин тешкилатрини. Вири дуьньядин майданда. Дуьньядин агъаяр чеб яз гьисабзавай США-дин, адан гъилибанар тир уьлквейрин империалист ампаяр себеб яз, дявеяр, ивияр экъичун давам жезва, мадни сифтени-сифте дидейрин рикIер тIар жезва. Дидейрин ван уьлквейрин кьиле авай вири гьакимриз хьун герек я. Дидейрин теклиф, меслят абуруз къанун хьана кIанда. Дявейрал, чIуру крарал виринра эхир эцигдайвал. Гаф кватай чкадал лугьун хьи, ООН-да къени вучиз кардик квайди туш, тешкилнавач Виридуьньядин дидейрин Союз?! Ам хьана кIанда, дидейрин камаллу гафунал, меслятдал амал тийидай дявекар вагьши къурумсахар пуьрчуькьардайвал! Дидейрин союзар гьакI вири уьлквейра, абурун регионрани тешкилайтIа, гзаф хъсан кар жеда.
Гьуьрметлу Шагьназар Эллезиевичаз акьуллу ктаб мубарак авуналди, заз адахъ яргъал йисарин уьмуьр, сагъламвал, мадни агалкьунар хьана кIанзава.
Ш.Шихмурадов
