Эвелимжи месэлаяр
2024-йисуз кIвалах тийизвай агьалийрин страховой пенсиядин кьадар 7,5 процентдин хкажда ва ам юкьван гьисабдалди 23,2 агъзур манатдиз барабар жеда. Санлай къачурла, пенсия патал 600 миллиард манат пул чара ийида. Идакай уьлкведин финансрин министр Антон Силуанован гафарал асаслу яз «РТ» изданиди хабар гузва.
Чиновникдин гафаралди, яшайишдиз талукь месэлаяр гьукумди эвелимжи чкадал эцигнавайбурукай я. Къейдзавайвал, 2023-йисуз Гьукуматди яшайишдин сиясатдиз — 6,49, 2024-йисуз — 7,73, 2025 — 7,69, 2026-йисуз — 7,86 триллион манат чара авун фикирдиз къачунва.
Пенсийрихъ галаз сад хьиз, агьвалдин гьал агъуз тир, кIвачерал залан дишегьлийриз, 17 йисал къведалди яшда авай аялар галай диде-бубайриз сад тир пособие гунин серенжемни давамарда. Мукьвал тир пуд йисан къене и серенжемриз 4,4 триллион манат пул чара авун пландик кутунва, ихьтин куьмек уьлкведа 10 миллион хизандив агакьда.
Гьа са вахтунда «дидевилин капитал» гун патал бюджетдай 1,6 триллион манат ачухда. Виликамаз гьисаб кьунвай рекъемралди, мукьвал тир пуд йисан къене и куьмекдикай 4 миллиондилай виниз хизанри менфят къачуда. Идалайни алава яз, аялар галай хизанрин кIвалин шартIар хъсанарунин серенжемар патал — 482 миллиард манат ва «Яшайишдин икьрар» программа кьилиз акъудуниз 100 миллиард манатдилай виниз пулдин такьатар чара ийидайвал я.
80 уьлкведиз ракъурда
Россияди 2023-йисуз дуьньядин 80 уьлкведиз балугъдин продукция ракъурда. Идакай «Интерфакс.ру» изданиди хабар гузва.
Чешмеди къейдзавайвал, 2022-йисуз и уьлквейрин кьадар – 60-даз, 2021-йисуз лагьайтIа 58-даз барабар тир. И кар къайдадик кваз вилик физва, балугъдин продукциядиз муьштерияр авайвиляй, цIийи базарарни ачухзава.
РФ-дин хуьруьн майишатдин министр Дмитрий Патрушева рикIел хкайвал, 2022-йисуз Россияди экспортдиз ракъурнавай балугърин продукция 4 процентдин артухарнава, адан кьадар 2,2 миллион тонндив агакьнава. Гьа са вахтунда импортдин кьадар агъуз аватзава. Вилик эцигнавай макьсадни гьа ихьтинди я: экспорт — артухарун, импорт — тIимиларун.
Министрдин гафаралди, 2023-йисуз кьазвай балугърин кьадар 5 миллион тонндилай артух хьун мумкин я, алатай йисуз и рекъем 4,9 миллион тонндиз барабар тир. Алай вахтунда 4,5 миллион тонндилай гзаф балугъар кьунва. Им, алатай йисав гекъигайла, 11,5 процентдин гзаф я.
ЦIийи жуьредин къаришма
Дондин государстводин технический университетдин алимри гъинд кIерецдин (кокос) хъиреяр кутунвай бетондин цIийи къаришма арадал гъанва. Абурун гафаралди, и къаришмадин къимет адетдин материалрилай 15 процентдин ужуз акъваззава, гьа са вахтунда адан инструкция гзаф кьезилвилелдини тафаватлу я. Тежрибайрин нетижаяр «Materials» журналда чапнава. Идакай «Новости» РИА-ди хабар гузва.
Пешекаррин гафаралди, алай вахтунда набататрин амукьаяр квай эцигунардай цIийи къаришмаяр арадал гъун вири дуьньяда герек тир кIвалах я.
Къейдзавайвал, Дондин государстводин технический университетдин къуллугъчийри арадал гъанвай бетондин къаришмадин заланвилин умуми гьисабдикай 10 процент гъинд кIерецрин хъирейри кьазва. Алимрин гафаралди, цIийи къаришмадин мягькемвал ва маса ерияр адетдин бетонрилай са куьналдини усал туш, гьатта тIимил хъсанни я.
Бетондин заланвал агъузди хьунни, пешекаррин гафаралди, эцигунардай хел патал артуханвал авай делил я.
Абурун гафаралди, хъире вич тежрибадал гьалтайла гьакъикъи чиргъиниз ухшар ава, вучиз лагьайтIа адан кIалуб пIипI галай ва чупурди я, винел патан экъисайвал генани гзаф ава. И делилди ам цементдинни къумадин къаришмадик кукIунин кар лап мягькемзава ва идалди бетондин ерини хъсанди жезва.
Къурхулувал артух я
Швециядин Каролинский институтдин алимриз тайин хьайивал, пIапIрус чIугуни инсандихъ кьвед лагьай жуьредин диабет арадал атунин къурхулувал артухарун мумкин я. Аквадай гьаларай, никотиндилай аслу хьуни инсандин организмда метаболический дегишвилер арадал атуниз рехъ гузва, и кардини, вичин нубатда, шекердин уьзуьрдал гъизва.
Алимри Британиядин биобанкдай къачунвай 93 агъзур иштиракчидин медицинадин делилар ахтармишна. Серенжем гатIунай сифте кьиляй абурухъ гьич садахъни шекердин уьзуьр авачир. 13 йис алатайла и начагъвал 1869 иштиракчидихъ авайди тайин хьана. ПIапIрус чIугван тийизвай ксарихъ галаз гекъигайла, ам чIугвазвай ксарихъ шекердин уьзуьр арадал атунин къурхулувал 73 процентдин гзаф тир.
Малум хьайивал, пIапIрус чIугуни инсандин организмда авай 131 метаболитдиз таъсирзава. (Метаболитар – ибур организмда кьиле физвай «обмен веществ» гьерекатдихъ галаз алакъалу затIар я).
Кьадар артух хьанва
РФ-дин эцигунрин ва ЖКХ-дин министр Ирек Файзуллина международный «100+TechnoBuild» эцигунрин форумдал къейд авурвал, уьлкведа яшайишдин кIвалер эцигунин кар рекорддин рекъемрив агакьнава. Идакай «Rg.ru» изданиди кхьизва.
ИкI, 9 вацран муддатда эцигнавай яшайишдин кIвалерин кьадарди 79 миллион квадратдин метр тешкилнава.
Министрдин гафаралди, эцигунрин хиле рекорддин рекъемар къазанмишиз кьуд лагьай йис я. ИкI, алатай йисуз 102,7 миллион кв. метрдин кьадарда яшайишдин кIвалер эцигнай. Ихьтин агалкьун уьлкведин тарихда сад лагьай сеферда хьана.
Изданиди къейдзавайвал, алай йисуз шазалай гзаф кIвалер эцигун мумкин я. Виликамаз гьисаба кьунвай рекъемралди, 2023-йисуз эцигдай яшайишдин кIвалерин кьадарди 105 миллион квадратдин метр тешкилун мумкин я.
Гьазурайди — Муса Агьмедов
