Сентябрдин эвел кьилера Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьин къуллугъчийри Махачкъала шегьердин 8-нумрадин мектебда 4, 5, 6 — классра кIелзавай 30 аял патал кьатIунар хци ийидай, тербиядин метлеб авай «Къвезмай вахтуниз билет» тIвар алай рикIелай тефидай хьтин сейр тешкилна. Ихьтин гуьруьш РД-дин образованидин ва илимдин министерстводихъ галаз сад лагьай сеферда тешкилна.
Ихьтин гуьруьшар тешкилунин асул макьсад аялриз, ракьун рекьелай элячIдайла, хатасузвилин къайдайрал амал ийиз чирун, а къайдайрихъ галаз мукьувай танишарун я. ЦIи Дагъустанда ракьун рекьерал аялрин иштираквал аваз бедбахтвилин са шумуд дуьшуьш арадал атана. Чпин уьмуьр патал хаталувал авайди кваз такьуна, вагонрин къавал акьахиз кIан хьайила, аялар токди ягъайди, абурун сагъламвилиз зиянар хьайиди рикIел хкун кутугнава. Чир хьана кIанда, 27 агъзур вольтдин ток авай симериз 2 метрдилай тIимил яз мукьва хьун еке хаталувал авай кар я.
Сейрдин сергьятра аваз, аялриз ракьун рехъ вуч ятIа вилералди акун патал, гьар жуьредин пешекарар желбна, гегьенш программа туькIуьрнавай.
Сифте аялар вокзалдихъ галаз танишарна. Ахпа электричкада аваз аялар Махачкъаладай Дербентдиз гъана. Вагонра авай чIавуз пешекарри абуруз ракьун рекьел, вокзалдин перрондал, поездда аваз фидайла, инсанри хатасузвилин гьихьтин къайдайрал амал авун герек ятIа ачухарна. Идалай гъейри, аялрихъ ракьун рекьерал амална кIанзавай къайдайрин гьакъиндай гьихьтин чирвилер аватIа тайинарун патал конкурсар кьиле тухвана.
Дербентдиз агакьайла, аялриз кардик квай пар чIугвадай поезддин «2ТЭМ25» тепловоз галай состав, алай девирдин пуд электровоз («2ЭС5К», «ЕРМАК» ВА «ЭП1М») къалурна. Ашкъи авай аялар машинистдин кабинайриз акьахна, адан пеше гьихьтинди ятIа чирна. Нисинин фу тIуьрдалай кьулухъ аялар Дербент станциядин, чи республикада авай тек сад тир ракьун рекьерин тарихдин музейдиз мугьман хьана. Ина абур 19-асирдин паровозрин (Черепанован ва «Ъ»), жуьреба-жуьре парар тухудай вагонрин, Дагъустандилай гъейри, дуьньяда мад санани авачир ракьун рекьин «Рельс» памятникдин макетрихъ галаз таниш хьана.
Музейдин сифте гьалтзавай чIехи зал вилик вахтара вокзалдик квай ресторан тир. Ина 1914-йисуз император II Николаяз тIуьн ганай. И залда мадни телефонисткадин, билетар маса гудай кассирдин, станциядин нубатчидин кIвалахдай чкаяр тадаракламишнава. Ина мадни жегьил чIавуз ракьун рекьел (4 йисуз Самарканддин паровозрин депода, са йисуз Сыр-Дарья вацIал поезддар фидай муькъуьн эцигунрал) кIвалахай Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз талукьарнавай пIипIни ава.
Муькуь гъвечIи залда, 1910-йисан станциядин начальникдин залда, Лев Толстоя тербия гайи Мегьамед Эфендиеваз талукьарна туькIуьрнавай пипIез аялар гьевесдивди килигна. Эхирдай музейдин директор Гьажиагъа Мегьамедшерифова аялриз музейдин буклет, «Семафор» газетдин са нумра ва викторинада кьетIен чирвилер къалурайбуруз вичин къелемдикай хкатнавай «РЖД-дин кьиблепатан жагъадал» ктабар пишкешна.
Амирхан Мегьамедшарифов,
ракьун рекьерин инженер
