Секин ахвар патал
США-дин Хинд ва Артур Маркусан тIварунихъ галай, яшлу хьунин процесс ахтармишдай институтдин алимри тайинарайвал, ахвар хъсанди хьун патал ксузвай кIвале чимивал 20-25 градусдин дережада хуьн лазим я. Ахтармишунрин нетижаяр «Science of the Total Environment» журналда чапнава.
Анжах гьа и гьалдин чимивал авайла ахвар ерилуди ва къалабулух квачирди жезва. Эгер чимивал къалурнавай кьадардилай вине ва я тахьайтIа агъада хьайитIа, ахварин ери агъуз аватда. Ахтармишунра чпин яшар 65 ва адалай виниз тир 50 касди иштиракна. Абурухъ са йисни зуран муддатда ахварин трекерар акалнавай, гьакIни тежрибада иштиракзавайбуру чпин ахварин еридин гьакъиндай делилар кхьизвай дневникни ацIурна. Иштиракчияр ксузвай кIвале гьихьтин чимивал аватIа, алимарни хабардар тир.
Малум хьайивал, виридалайни хъсан чимивал 20-25 градус яз хьана. Гьа са вахтунда 20 градусдин чимивал авай утагъда авур ахвар виридалайни яргъалди тирди тайинарна. Алимрин десдетиз гьакIни малум хьайивал, йифен чимивал 30 градусдив агакьайла, ахварин ери 5-10 процентдин агъуз аватзава – ихьтин дуьшуьшда ахвар виридалайни секинcузди хьана.
Авторри къейд авурвал, виликдай тухвай ахтармишунри къалурнава хьи, пис ахвари ихьтин татугай гьалар арадал гъун мумкин я: алакьунриз чIуру патахъай таъсир авун, къалабулух акатун, галатун. Гуьзчивилер тухуни къалурзавайвал, кIвале къулай гьал арадал гъуналди, яшлу ксарин ахвар хъсанариз хьун мумкин кар яз аквазва.
Алава куьмекар гуда
Уьлкведин гьукумри 11 региондиз целди таъминардай объектар эцигунин ва реконструкция авунин кардиз пулдин алава такьатар ракъурда. Идакай «Газета.Ru» изданиди хабар гузва.
И серенжемар федеральный «Михьи яд» проектдин сергьятра аваз кьиле тухузва.
Субсидияр ракъурдай регионрин тIварарни кьунва: Башкортостан, Дагъустан, Калмыкия, Карачаево-Черкесия, Якутия, Архангельскдин, Владимирдин, Костромадин, Липецкдин, Нижегородский ва Ульяновскдин областар. Санлай къачурла, и регионриз 843 миллион манат пул ахъайда.
«Михьи яд» проектдин кьилин макьсад 2024-йисалди уьлкведин 88,8 процент агьалияр централизоватнавай къурулушдай хъвадай целди таъминарун я. И серенжемриз федеральный бюджетда 2023-йисуз 46,6 миллиард манат къалурнава, 2024-йисуз лагьайтIа — 26,8 миллиард манат.
Хкаж хьун мумкин я
Алай йисан эхирдалди цIийи автомобилрин къиметар 15-20 процентдин хкаж жеда. Идакай «Газета.Ru» изданидиз дилеррин холдинг тир «Автодом» карханадин пресс-къуллугъди хабар гана.
Адан гафаралди, августдин сифте гьафтеда автомобилар маса къачудайбурун кьадар садлагьана артух хьана. И кар арадал атунин себебрикай сад манат зайиф хьун я. И муддатда 29 агъзур автомобиль маса гана. Им рекорддин кьадар я.
Компанияда къейд авурвал, йисан эхирдалди къиметар дегиш хьун вилив хуьзва. ЦIийи автомобилрин къиметар, манатдин курс «санал акъваз» тавунихъ ва растаможкадиз акъатзавай харжияр хкаж хьунихъ галаз алакъалу яз, 15-20 процентдин багьа хьун мумкин я.
ГьакIни изданиди, «АвтоВАЗ»-дин пресс-къуллугъдал асаслу яз, кхьизвайвал, алай йисан 30-августдин делилралди, Lada маркадин автомобилар маса гунин кьадар 200 агъзурдалай алатнава. Им, 2022-йисуз маса ганвай кьадардив гекъигайла, 11, 5 агъзур машиндин гзаф я.
Къейдзавайвал, маса ганвай 200 агъзур лагьай автомобиль Techno комплектациядин Lada Vesta Cross я. И машин Санкт-Петербургда авай дилерди маса ганва.
РикIел хкин, цIийи кьилелай акъудзавай Lada Vesta маркадин автомобилар маса гунин кIвалах 2023-йисан майдин эхирра гатIун хъувунай. Гатун эхирра абур маса гунин кьадар 20 процентдал кьван хкаж хьана.
Месэладикай мад рахана…
«Лезги газетдин» виликан нумрайрикай сада кхьейвал, виликдай СМИ-ра чкIай «мукьвал варцара фан къимет виле акьадай тегьерда хкаж жеда…» лугьудай хабардин гьакъиндай уьлкведин хуьруьн майишатдин министерстводин пресс-къуллугъди ихьтин баян хганай: умуд кутазва, алай йисуз фан къимет инфляциядин кьадардилай артух хкаж жедач.
Техилдин адетдин къайдада хкаж жезвай къиметди фу ва фанни булкайрин затIар арадал гъуниз акъатзавай харжийриз виле акьадай жуьреда таъсир тийидайдахъ ведомствода инанмишвал авайдакай лагьанай.
ЯтIани, и йикъара «РБК» изданидиз фу чрадай Милли союздин крар идара ийидай директор Рустам Айдиева суьгьбет авурвал, фу акъуддай заводриз «ачухдай къиметар» (отпускные цены) хуьз генани четин жезва, и кар продукт арадал гъуниз акъатзавай харжияр (себестоимость) гзаф хьунихъ галаз алакъалу я. Айдиеван гафаралди, йисан эхирра фан «ачухунин къиметар» 7-10 процентдин хкаж хьун мумкин я.
Эхиримжи сеферда фу акъуддай карханайри къиметар 2022-йисан гатфариз хкажнай. И кар а чIавуз харжияр акъатзавай затIарин къиметар виликамаз прогноз гуз тежедайвал хкаж хьунихъ галаз алакъалу тир. Амма и гьалар са кьадар пайгардик ахкатайла, фу акъудунал машгъул гзаф карханайри гатун эхирдай продукциядин къиметар са кьадар ужуз хъувунай.
Айдиеван гафаралди, алай вахтунда и баланс хуьдай ва ачухунин къиметар хуьн давамардай мумкинвал мад авач. И карни, винидихъ къейд авурвал, продукция арадал гъуниз акъатзавай харжияр артух хьунихъ, кьилди къачуртIа, гъуьруьн къимет, логистикадиз акъатзавай такьатар, кIвалахзавай ксарин мажибар хкаж хьунихъ галаз алакъалу я.
Гьазурайди – Муса Агьмедов
