Гьар са касди вич вуч патал халкьнавайди ятIа, гьадан патахъай фикир авун лазим я. И кар са легьзедани рикIелай ракъурна кIандач. Аллагьди Къуръанда 51-сурадин 56-57-аятра лагьанва (мана): «За халкьнава жинар ва инсанар абуру анжах Заз ибадат авун патал. (56) Заз абурувай са ризкьини (мал-девлет) кIанзавач ва кIанзавач Заз абуру Заз недайди (тIуьн) гун. (57)». Аллагьди и аятда чун и чилел халкь авунин себеб Вичиз ибадат авун тирди къалурзава. Уьмуьрдихъ маса метлеб авайди туш. Ибадат авун лазим я тавгьид (единобожие) гваз, вучиз лагьайтIа, тавгьид галачир ибадат ам ибадат туш.
Аллагьди 2-сурадин 21-аятда лугьузва (мана): «Эй инсанар! Ибадат ая (куьне) куь Раббидиз — Вичи куьн халкьнавай ва квелай вилик хьайибурни, — квез (Аллагьдихъай) кичIе хьун патал!». 98-сурадин 5-аятда Аллагьди лугьузва (мана): «Абуруз (Ктабэгьлийриз) эмирнавай тир — анжах абуру Аллагьдиз ибадатун (чпи) халисдиз Адаз дин талукьарна, гьани́фбур яз (ихласбур, ширкдикай элкъвена сад Аллагьдихъ ян гана), ва (абуру) капI кьиле тухун ва закат гун, ва ам я лап дуьз дин!» И аятдани ибадат авуникай ихтилат физва. Ибадат вуч ятIа, гьар са мусурмандиз чир хьун лазим я, вучиз лагьайтIа, Аллагьди Къуръанда 51-сурадин 56-аятда лагьанва (мана): «За халкьнава жинар ва инсанар абуру анжах Заз ибадат авун патал». Эгер инсан ибадат гафунин гъавурда акьун тавуртIа ва ада ам кьилиз акъуд тийиз хьайитIа, Аллагьди вичин хиве тунвай везифа ада кьилиз акъуддач.
Вуч я ибадат? Алимри лагьанвайвал, ибадат – им инсанди вичин рикIелди, гафаралди, краралди ийизвай Аллагь рази тир (яни шариатдалди дуьз къвезвай) ва Адаз кIани тир гьар са шей я. Са бязи дуьшуьшра инсандин ял ядай вахтни ибадатдиз элкъуьн мумкин я. Мисал яз, инсанди йифен сунна кпIар ийидай къуват хьун патал виликамаз ял язава, са вил ахвар ийизва. Ахпа, къарагъна, ибадатар ийиз эгечIзава. Ихьтин вахтунда адан ният, ял яна, ибадат авун я, гьавиляй ял ягъунайни адаз суваб жезва. Гьелбетда, эгер адан ният михьи яз хьайитIа.
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) гьакIни лагьанва (мана): «Эгер инсанди вичин хизандиз Виридалай Вине тир Аллагьдин сувабдихъ инанмишвал аваз ва адак умуд кваз харж авуртIа, ам (авур харж) адаз садакьа хьиз жеда» (Бухарий, Муслим).
И гафарин ван хьайила, мумкин я бязибуру, аламат хьана, икI лугьун: «Бес хизан хуьн гьакIни чи хиве авай буржи тушни?» Дуьз гаф я, амма гьакI ятIани, хизандиз харж авунайни инсандиз чIехи тир суваб жезва. Яни, ам ви буржи ятIани, хизандиз ийизвай харж вуна ийизвай садакьа хьиз жезва. Шариатдай чаз чизвайвал, инсанди вичин хиве тунвай ферз кьилиз акъудунай адаз гзаф суваб ава (яни, сунна кьилиз акъудунихъ галаз гекъигайла, ферз кьилиз акъудунай инсандиз суваб гзаф жезва).
Бухарийди ва Муслима агакьарнавай са гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) лагьанвайвал, эгер мусурманди тар цайитIа, адалай тIуьр вири (емишар) адаз садакьа хьиз кхьида. Гьатта а тарцелай чуьнуьхай емишарни адаз садакьа хьиз кхьизва. Эгер тарциз сада зиян гайитIа, гьамни садакьа яз гьисабзава. И гьадисдин маса риваятда (версияда) Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) лагьанва (мана): «Эгер мусурманди тар цайитIа, ахпа (емишар) инсанди, гьайванди ва я тахьайтIа къушра тIуьртIа, ам адаз Къияматдин Йикъалди садакьа хьиз жеда (кхьида)» (Бухарий, Муслим).
Шариатдихъ галаз гьакъикъи физвай шей михьи ниятдалди авур кар я. Чаз чизвайвал, ибадат кьве жуьре ава: ферз ва сунна. Ферз — им инсандин хиве авай буржи я, сунна лагьайтIа, — инсанди жезмай кьван авуна кIанзавай кар. Хиве авай затIарин арада тикрар хъжедай ибадатарни ава. Мисал яз, капI йикъа вад сеферда ийизва – гьа икI гьар юкъуз, рамазандин вацра сив хуьзва – гьа икI гьар йисуз, закатни гьар йисуз тикрар хъжезва. Са сеферда авун ферз тир ибадатни ава. Мисал яз, гьаж кьилиз акъудун.
Суннайрикай рахайтIа, ина ракIар ачух я (яни мумкинвилер гегьенш я, сунна кпIар гьи чIавуз кIандатIани ая (Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) къалурнавай са бязи къадагъа алай вахтар квачиз). Зикр (Аллагь рикIел, мецел гъун) гьикьван гзаф авуртIа, гьакьван сувабни гзаф жезва. Аллагьди Къуръанда 33-сурадин 41-42-аятра лагьанва (мана): «Эй иман гъанвайбур — рикIел ва мецел гъваш куьне Аллагь гзаф, (41) Ва (тарифиз) пак ая (куьне) Ам йикъан (сифте) кьиляйни ва йикъан эхирдайни (42)». И аятдай чаз аквазвайвал, Аллагьди зикр авунин гьакъиндай тайин кьадар къалурнавач, рикIел гзаф гъваш лугьузва.
62-сурадин 10-аятда Аллагьди лугьузва (мана): «Ва (жуьмя) капI кьилиз акъудна тамам хьайила, (бес) чукIукI куьн чилел ва тIалаба (къазанмиша) Аллагьдин чIехи регьимдикай (няметрикай), рикIел ва мецел гъваш куьне Аллагь гзаф квез агалкьунар хьун патал». 3-сурадин 190-191-аятра Аллагьди лугьузва (мана): «Гьакъикъатда, цавар ва чил халкь авунин карда, йифни югъ дегиш хьунин карда делилар (ишараяр) ава, (тамам) акьулрин сагьибриз (къанажагълу ксариз) (190) Чпи Аллагь рикIел ва мецел гъизвай (кIвачел) акъвазнавайлани, ацукьнавайлани ва чпин къваларал ярх хьанвайлани (вири гьалара ва чIавара) ва (чпи) цаварни чил халкь авунин кардал фагьум-фикирзавай (ва лугьузвай): «Чи Рабби! Вуна им гьакI гьаваянда (са кар патални тушиз) халкьнавайди туш, Пак я Вун, (бес) хуьх Вуна чун ЦIун азабдикай! (191)». Килиг, гьар са гьалда Аллагь рикIел гъизвайбур Аллагьдин аламатрал (знамение) фикирзавайбур я. Гьайиф хьи, инсанри и аятра къалурнавай затIар гьич аламатар язни кьабулзавач. Югъни йиф дегиш жедайла, инсанди им Аллагьди къалурнавай аламат я лагьана, фикирзавани? Цавариз килигна, чакай сада кьванни «я Аллагь, Ваз шукур хьурай икьван зурба цавар халкьнавай» лугьузвани? Телефондай са затI акурла, имамдин суьгьбетдай ван хьайила, анжах гьа чIавуз чна фикир гузва. Амма жува-жувалай Аллагьдин аятрикай фикирзавач. Эгер гьакI ийиз хьайитIа, ахьтинди Аллагьдиз кIани лукIарикай, гьамиша зикр ийизвайбурукай жеда.
Аллагьди 2-сурадин 152-аятда лугьузва (мана): «(Гьавиляй) рикIел гъваш куьне Зун (эй мусурманар, гьар са кар ийидайла рикIел ва мецел гъваш Зи ТIвар зикр ийиз, гьамд гъиз, дуьаяр ийиз, тIалабунариз). Зани куьн рикIел гъида (Зани куь тIвар кьада — тарифиз лап вини дережадин малаикрин арада, еке суваб гуда); шукур ая Заз куьне, инкар ийимир куьне Зун (Заз асивализ, Зи няметар инкариз)!»
(КьатI ама)
Гьасамудин Сефибегов,
ДаркIушрин хуьруьн мискIинда худбаяр кIелзавайди
