Адан патав акьван инса­нар физва хьи, гьатта­ кIвалахдин вахт куьтягь­ хьайидалай кьулухъни духтурди­ садни кьабул тавуна ахъай­ хъийиз­вач. Азарханадин дегьлизра­ни ам элкъуьрна кьунвай инсан­рин юкьва аквада. Пешекарви­лин­­, ахлакьлувилин, агъайнавилин вини де­ре­жа къалуруналди, ам гьар садан дердинихъ секинви­лелди яб акализ, гьар сад дуьзгуьнвилелди гъавурда тваз гьазур я. ИкI тирви­ляй Дербентдиз хтай са тIимил чIа­валай адахъ чи республикада­ни еке гьуьрмет хьанва, адан тIвар-ван­ гьатнава. Интернетдин гьар жуьре сайтрани адакай куьмек хьайибуру кхьенвай алхишдин келимайрин кьадар гзаф я…

Зи ихтилат Дербент шегьердин центральный азарханадин травматологиядинни­ ортопедия­дин отделенидин заведующий, медицинадин илимрин кандидат, кьилин категориядин травматолог-ортопед, РФ-дин здравоохраненидин отличник Аслан Бугьадинович Рустамовакай я.

Ам СтIал Сулейманан райондин Ичинрин хуьре районда гьуьр­мет авай динэгьли Бугьадин Рустамован хизанда 1962-йисуз дидедиз хьана. Буба Бугьадина вичин веледриз гележегда абурукай дамах ийиз жедай ксар хкатун патал хъсан тербия гана, абурук гъвечIизамаз эдебдин, инсанвилин цIирер кутуна; абуруз араб чIални чирна.

Лап хъсан къиметралди мектеб куьтягьай Аслан Рустамова 1980-1986-йисара Да­гъустандин государстводин медицинадин институтдин сагъарунин факультетда чирвилер къачуна. Хирургрин группада 20 кас авай, вичи ихтилат авурвал, вирибур аниз кьабулни ийизвачир.

– Зи сихилда вири муаллимар тир, духтурар авачир, – пеше­ хкягъайвиликай ихтилатзава Аслан Бугьадиновича. – Хирургвилин пеше зи рикIи чIугунвай. Зун гъвечIи вахтунда ктаб гваз лапа­гар хуьз фидай. Маса къугъунар­, мярекатар заз саки акурди туш. Гьеле 5-классда кIелзавай чIа­вуз за «Хирургия» тIвар алай журнал кхьена­. Дидеди зи журналар, дневникар, санал кутIунна, кIвалин къавук хвенвай. Заз абур гуьгъуьнлай, са кьадар йисар ахлатайла, жагъун хъувуна…

Пешекар духтурди кIелуник экечIдайла, гуьгъуьнлай четин йисара арадал атай агьвалатрикай ихтилатайла, зун гъавурда акьуна хьи, рикIин мураддив агакьун патал вири жуьредин имтигьанризни четинвилериз дурум гун, умудлувилелди серфе гуьзетун анжах къас­тунал кIеви инсанриз хас къилих я.

Малум тирвал, а девирда образование къачур жегьил пешекарар кIвалахал акъвазун патал гьар са чкадиз рекье твазвай. Аслан духтурдин кьисметдиз Тюмендин область акъатна. 1986-1987-йисара хирургиядин рекьяй интернатурада чирвилер мадни артухарай жегьилдин алакьунар акурла, ам гьасятда Тобольск шегьердиз хирургвиле ракъурна.

Са кьадар йисарилай Аслан Рустамов Тюмендин областдин тIвар-ван авай духтуррин жергеда хьана, адав областдин здра­воохраненидин министерстводин ва губернатордин патай еке шабагьар агакьна. Тюмендин областдин 3-нумрадин азарханадин травматологиядин отделенидин заведующий яз кIвалахай йисара адан алакьунар «Здравоохраненидин отличник» лишандалдини къейдна.

Ватандин дад къариблухда чир жеда лугьудайвал, хейлин йисара Тюмендин областда агъзурралди инсанриз сагъламвилин жигьетдай гьакъисагъвилелди къуллугъ авур, Тобольск шегьерда еке нуфузни­ гьуьрмет къазанмишнавай Аслан Бугьадинович 2018-йисуз хайи рес­­публикадиз, Дербент шегьердиз, хтана. Хайи чилел ам тIар­вилери акIажарзавай вишералди ватан­эгьлийри гуьзетзавай кьван.

– КIвалахдин жигьетдай Тобольскда регьят яни, тахьайтIа, Дербентда? – сифте суал гана за духтурдиз.

– Чкадилай аслу тушиз, кIва­лах­ гьа кIвалах я. Къанни цIуругуд йис я зун гьар юкъуз операцияр ийи­дай столдихъ галаз. За кIва­лахал жуваз лезет къачузва. Опера­цияр ийизвай кабинет зи пак чка я.

Медицинадин илимрин кан­ди­датвилин­ диссертация Аслан Рустамова “Транскраниольная магнитная стимуляция в лечении больных в вегетативном состоянии­ пос­ле черепно-мозговой травмы” темадай­ 2010-йисуз хвена. Илимрин докторвилин диссертация хуьдай фикир авачни лагьана хабар кьурла, духтурди ихьтин ихтилат­ авуна: «Тобольскда заведующийвиле тайи­­нарайдалай кьулухъ за медицинадин­ илимрин кандидатвилин диссертация хуьн кьетI­на. Докторвилин диссертациядал кIва­ла­ху­никай рахайтIа, Россиядин лайихлу духтур Сергей Шведа лагьайвал, материални ава, темани. Амма азарханада кIвалахиз, гьа са вахтунда илимдални машгъул хьун регьят кар тушиз аквазва заз. ЯтIани, илимдал машгъул хьун герек жеда».

Пешедал кьарувилелди кIва­лахзавай духтурди вичин тежрибада кьилиз акъуднавай кьетIен операцийрин кьадар къанни муьжуьд агъзурдалай алатнава. Гьар вацра­ тахминан 50 операция­ ийиз­ва, йисан муддатда – 7-8 виш. Ибур анжах четин операцийриз талукь рекъемар я. Мисал яз, ада регьбервал гузвай отделениди 2022-йисуз 2300 операция авуна, абурукай 410 – аялриз.

Аслан Бугьадиновича Россиядин машгьур духтуррин арадани гьуьрмет къазанмишнава. Исятда адан патав Астрахандай, Чечнядай, Хасавюртдай, Къизлярдай ва маса чкайрай инсанар къвезва. Пешекарвилелай гъейри, духтурди операцияр авун патал азарханадихъ талукь тир тадаракарни, аппаратарни хьун важиблу яз гьисабзава.

– Дербентда, санлай чи рес­публикада четин операцияр кьилиз акъудиз жезвай ксар са акьван авач. Дербентдин ЦГБ герек тадаракралди таъмин яни?

— Эхь, лазим затIар вири ава. Ина кIва­лах теклифайла, гьасятда за и ва я маса тадаракар авани-авачни хабар кьурди я. Лугьун хьи, исятда Дербентдин ЦГБ-да авай шартIар Махачкъаладани авач.

Къалчахдин чанахъринни ютур­­рин жалгъайрин операция­ кьи­лиз акъудунин рекьяй Аслан Рустамова пешекарвилин дережа­ Берлинда­ хкажна, метIерин жалгъайрин операцийрин рекьяй Прагада тежриба­ кIватIна. Малум хьайивал, Тюмендин областда кIва­лахдайлани, «Рус­­­тамован патав ракъурна кIан­да» лугьуз, четин операцияр авун чи ватанэгьлидал ихтибарзавай.

Яшар жердавай гзафбур жалгъайрихъ галаз алакъалу тIалди гьелекзава. Къалчахдин чанахъдинни ютурдин ва метIерин жалгъаяр пайгардикай хкатзавайбур Дагъустанда гзаф хьун квехъ галаз алакъалу я лагьана хабар кьурла, духтурди къейд авурвал, а кар сифте нубатда залан зегьметдихъ, дуьзен тушир, дере-тепе квай чкайра яшамиш хьунихъ галаз алакъалу я.

Зарафат туш, Дербентдиз хтай 5 йисан муддатда Аслан Бугьадиновича къалчахдин чанахъринни ютурдин жалгъайрин, кьулан тарцин саки 300 операция кьилиз акъуднава, метIерин жалгъайрин – 200. Заведующий ятIани, ам, жергедин духтур хьиз, гьамиша кIвалахдик-гьерекатдик ква.

Ада заз вичин тежрибада кьиле­ тухвай, гзафбур мягьтеларай са операциядикайни ихтилатна… Хам агаж хьана, кьатI-кьатI хьанвай кIвач, операция авуна, кухкIурна, ивидин гьерекат лазим тир къайдадик кухтуна, дамар, кьуру дамар, жукIумар, хам цвана, Тюмендин областдин агьали сагъар хъувуна. РФ-дин здравоохраненидин министерстводин академик Г.А.Илизарован тIварцIихъ галай, травматологиядинни ор­то­педиядин НМИЦ-дин къуллугъчияр Аслан Рустамова агалкьунралди кьилиз акъудай и четин операцияди тажубарна.

Къейд ийин, Дагъустандиз хтана вад йис ятIани, А.Рустамов алай вахтундани Тюмендин областдин вири духтуррин арада машгьурвални нуфузлувал авай пешекар я. Алай йисан мартдиз­ адаз медицинадин хиляй Тобольскда кьиле фейи конференциядин дережа хкажун патал тек­лифнавай. Тюменда ва масанра кIвалахзавай 30-далай виниз жегьил хирургри, флебологри Аслан Рустамов чпин муаллим, насигьатчи яз гьисабзава.

Машгьур духтур С.Тулякова акьалтзавай жегьил духтурриз на­­сигьатар гудайла, Аслан духтурдин гафар тикрарда: «Эгер вун хирург ятIа, са куьнихъайни­ кичIе жемир, эгер кичIезватIа, кIва­лах­дивай къерех хьухь». Эхь, и пешеди кичIевал тахьун, пешекарвилин алакьунар датIана артухарун истемишзава.

РикIел хкизвайвал, 90-йисара, кепекни мажиб авачиз, ругуд вацра инсанрин сагъламвилиз къуллугъ авунин рекье зегьмет чIугуна. Пара алаш-булаш, духтурарни кьит хьанвай а муракаб девирда Аслан духтурди са шумуд бригада текдаказ эвезна.

– Аслан Бугьадинович, Урусатдай Дагъустандиз куьч хъхьунал куьн шад яни?

– Багъри чил, ватанэгьлияр гьар садаз багьа жеда. Тюмендин областдин губернаторди заз Да­гъустандиз хтайдалай кьулухъ Тобольскда жува кIвалахай азарханадин кьилин духтурвилин къуллугъ теклифна. Амма заз мад сеферда кIвалахдин чка дегишардай ашкъи амукьнач.

– Куь кIвалахда виридалайни четин кар вуч я?

– Мукьвал-мукьвал инсанар гъавурда такьунин месэладал расалмиш жезва. «Куьмек гуз жедани, къутармишдай мумкинвал амани» лагьана хабар кьуна кIани чкадал инсанри гьар жуьре суалар гуз жеда. Амма чун къалабулух акатнавай инсанрин рикIериз регьят жедай гафар жагъуриз, абуруз теселли гуз алахъзава.

…Аслан Бугьадиновича хизан­да пуд руш тербияламишнава, Исятда абурухъ чпин хизанар ава. ЧIехи руш Карина ХМАО-дин Мегион шегьердин азарханадин терапиядин отделенидин заведующий я. Кьвед лагьай руш Беневшади международный финансринни бизнесдин институт тафаватлудаказ куьтягьна, банку­на­ кIвалахна, 6 йисуз «Кавказская феерия» кьуьлерин ансамбл­да лезгинка кьуьл авуна, гила Тюмендиз куьч жеда. Пуд лагьай руш Алина Тюменда яшамиш жезва, иммунологиядин рекьяй ординатурада кIелзава. Адахъ художниквилин, манияр тамамарунин бажарагъни ава.

Тюмендин областда кIвалахай чIавуз А.Рустамов «Тобольскдин ви­лик лайихлувилерай» рикIел ала­мукьдай лишандиз, виридалайни хъсан духтурриз гузвай Тюмендин областдин «Регьимдин къу­ват» гьукуматдин премиядиз ва маса шабагьриз лайихлу хьана. И премия гайидалай кьулухъ чи ватанэгьлидиз областдин губернаторди депутатриз ракъурзавай Чар кIелунин мярекатдизни теклифна. Чар кIелдайла, губернаторди областда жуьреба-жуьре рекьерай вини дережадин агалкьунар къазанмишнавайбурун арада Аслан духтурдин тIварни кьетIендаказ кьуна. Ам кIвалахда цIийивилер ишлемишуник кьил кутазвайбурукай сад я.

Аслан Бугьадинович «РД-дин­ халкьдин духтур», «РФ-дин лайих­лу духтур» сейли тIварар гуниз лайихлу тирди гьакъисагъ зегьметдин нетижайралди успат хьанва­. Чна умуд кутазвайвал, ихьтин тIва­рарни агакьда адав.

Аслан духтурдихъ галаз ала­къалу мад са кар къейд ийиз кIан­зава. Тобольскдай тир жегьил жур­­налист Анна Тарлапа адакай кхьей «Итимрин залан кIвалах» макъалади Тобольскдин машгьур ксарикай кхьенвай макъалайриз талукь конкурсда сад лагьай чка кьуна, гуьгъуьнлай ам Тюмендин областдин газетдани чап хъувуна.

Тюмендин областда авайла, ада чи ватанэгьлийрихъ галазни хуш алакъаяр хвена, Покачи шегьерда авай чи агъсакъал Жалауддин Абдуразакьовахъ галаз гуьруьшар тухвана.

Алай йисуз Махачкъалада чап­дай акъатай «Баркаллу лезги­яр» ктабдани Аслан духтурдикай­ са кьадар малуматар гьатна­ва. Пе­шекарди «КТВ» (Кьасумхуьруьн телевидение) каналдин студияда вичин кIва­лахдикай, травматологиядинни ортопедиядин отделенидикай авур гегьенш ихтилатдихъни вирибурувай «Ютубдай» яб акализ, килигиз жеда.

Шабагьрикай, пешедикай ихтилат кватайла, духтурди, зегьметдин ветеранди ихьтин ихтилат алава хъувуна: «Россиядин жуьреба-жуьре чкайрай, къецепатан уьлквейрайни за сагъар хъувур хейлин ксари заз кхьизва, зенгер ийизва, сагърай лугьузва. Абурун разивал гьиссай вахтунда зак мадни кIвалахдай гьевес акатзава».

Эхь, инсанри къалурзавай ра­зивилерилай, ийизвай алхишри­лай багьа шабагьар авач. И гьа­къи­къат­, аквазвайвал, инсанрин уьмуь­рар патал чпин хивез еке жавабдарвал къачунвайбуру иллаки хъсандиз гьиссзава. Мадни агалкьунар хьурай гьуьрметлу духтурдихъ!

Куругъли Ферзалиев