Тарихдин гзаф ктабрай, гьакI бажарагълу писателринни шаиррин яратмишунрайни аквазвайвал, урусрин, Урусатдин гегьенш майданра яшамиш жезвай, гьакI гзаф маса халкьарин къилихар виш, агъзур­ йисаралди сан-гьисаб авачир кьван ягъийрихъ­, чапхунчийрихъ галаз женгера лигим хьана. Урусрин­ аскерар вири девирра викIегьбур, уьтквембур, жуьрэтлубур, Ватан патал чан эцигдайбур яз машгьур хьайиди я. Гьеле «Игоран полкуникай гафуна»­ Всеволод Святославовичан дружинникрин «…чIемерукрин тIарамвал, къилинжрин хцивал» къалурнава. Урусрин чилериз гзаф девирра кеферди­хъай финнринни шведрин, рагъакIидай патахъай – нем­серин колонизаторрин, крестоносцийринни рыцаррин, рагъэкъечIдай патахъайни кьибледихъай куьчери азиатрин ва масабурун патай къурхулувал, хаталувал авай. Кьиле Александр Невский, гуьгъуьн­лай Дмитрий Донской аваз, ягъияр дарбадагънай.

Европадин уьлквеяр къачуни вилерал пи, перде (пелена) акьалдай Наполеон Бонапарта 1812-йисуз 600 агъзур аскердикай ибарат армия галаз Урусатдал гьужумна. Полководец М.Кутузован регьбервилик квай урусрин армияди ам есирвиле кьаз са кIам-шам амай.

Урусатдин гьуьлерин дяведин искусстводин тарихда машгьур флотоводецар  I Петрди, Ушакова, Нахимова, Сенявина, Истомина, Лазарева, Макарова, Буткова ва масабуру баркаллу чинар гзаф кхьена.

Тарихда чи и кьил а кьил авачир чилери вагьши душманрин геллегьар гзаф «туькьуьмна». Масанра империяр арадал къвез, чкIинни хъийизвай. Урусат лагьайтIа, гегьеншни жезвай, мягькемни. Амма атай-атай душманар гьикьван тергзавайтIани, ягъийрин вил чи чилера, девлетра авай. «…Ягъа, йикь, тараша, гуж, зулум ая, цивилизацияр руквадиз элкъуьра, чилер къакъуда. За, Гитлера, куьн тамарзу чилерал гъида, анра куьне пиво хъвада, дулдурмаяр неда», — лугьуз хьанай Германиядин кьилиз атай нацист, кьама ялар авай фашист Адольф Шикльгрубера дуьзена, фагьумсуз немсериз. Адан къаст вири фура, вич фурун къерехдал хьун тир, славянар, чувудар ва гзаф маса халкьар михьиз тергна, абурун чилерин, девлетрин иесивал авун, Европадилай Тихий океандив агакьна, чIехи Германия туькIуьрун. 1871-1890-йисара Пруссиядин, Германиядин рейхсканцлер хьайи Бисмаркан веси, тагькимарун квазни такьуна, вагьшивилелди Советрин Союздал вегьена. Са жуьредин шартIарани, са чIавузни Россиядихъ галаз дяведик экечIмир лагьайди тир вичин вахтунда игьтиятлу дипломат Отто Бисмарка.

Амма… Москвадин патав, Сталинграддин, Курскдин ва маса къизгъин женгера немсери советрин аскердин руьгьдин мягькемвал, яракьрин хцивални артуханвал чпин кьацIай къабухдалди – хамуналди гьиссна. Тек са Сталинградда 92 агъзур кас фашистри чеб есирвиле вугана! Гитлеран «блицкригдикай» (молниеносная война) «блицкрах» хьана. Нем­серин  фашистрин генштабдин планралди, садлагьана, бейхабардиз вегьиналди, Советрин Союз 1,5-2 вацра барбатIун къаст тир. Советрин Союздиз талукь яз «блицкриг» ишлемишиз чалишмиш хьун Германия патал чIехи мусибатдиз, бедбатхвилиз, еке хасаратдиз элкъвена. «Гзаф вахтара са касдивай миллет къутармишиз, мадни гзаф вахтара ам пучизни жеда»  гьавайда лагьайди тушир П.Пауста. Гитлера къейднай хьи, Россия къачун патал адаз пуд миллион ганс­рин, шульцрин, отторин… гьайиф къведач.

Регьбер Сталин гьа сифтедилай Яру Армия гъалиб жедайдахъ инанмиш тир. Вири гьахъ-гьисабар ада гьеле Гитлер ксанмаз кьунвай. Душманди эгер вичин танкарин, тупарин ва маса яракьрин, рей ганвай Европадин уьлквейрин сан гьисаба кьунвайтIа, чIехи Сталина гъалибвилин бине халкьдин, армиядин, аскердин руьгь, психология, гьахълувал, чIехи ватанпересвал, уьлкведин ресурсар, армиядинни далу патан мягькем садвал, яргъалди дурум гуз алакьун ва икI мад яз гьисабзавай. И инанмишвал касди дяве башламишай сифте йикъа­рилай халкьдик, армиядикни кутуна.

ИкI, 1941-йисан 6-ноябрдиз, адет тирвал, Моссо­ветдин заседание хьана. ЧIехи Октябрдин соцрево­люциядин 24 йис тамам хьуникай доклад И.В.­Ста­лина авуна. Дяве физвай кьуд вацран къене ада душмандин резервияр куьтягь, чи къуватар, туп­ламишвал лагьайтIа, къвердавай артух жезвайди, инсаниятдиз акси чIулав къуватар эхирни тергдайди къейдна: «Ягь, намус, эдеб авачир, вагьши гьайванрин марифатдин и инсанрихъ чIехи урус миллет, Плеханован ва Ленинан, Белинскийдин ва Чернышевскийдин, Пушкинан ва Толстоян, Глинкадин ва Чайковскийдин, Горькийдин ва Чехован, Сеченован ва Павлован, Репинан ва Сурикован, Суворован ва Кутузован миллет, терг авуниз эвер гудай ягьсузвал ава!..».  Сталина немсерин империалистрин армияр барбатIун чарасуз кар тирди къейдна ва далу патан вилик акъудзавай танкарин, самолетрин, тупарин ва маса яракьрин кьадар артухарунин, фашистрин чапхунчияр  сад амай кьван дарбадагъ авунин чIехи везифа эцигна.

7-ноябрдин экуьнахъ Яру майдандал советрин кьушунрин парад хьана. Анал советрин аскерризни партизанриз Сталина ихьтин гафар лагьана: «Юлдашар! Ватандашар! Вахар ва стхаяр! Чи армиядин ва флотдин аскерар! Зун квехъ элкъвена рахазва, зи дустар!.. Куьне тухузвайди азадвилин, гьахълувилин дяве я. Къуй и женгина куьн чи чIехи улу, ата-бубайрин – Александр Невскийдин, Дмитрий Донскоян, Кузьма Мининан, Дмитрий Пожарскийдин, Александр Суворован, Михаил Кутузован – жуьрэтлу къаматри ашкъиламишрай!..». Сталинан рахунри, камаллу гафари советрин инсанар гьам фронтра, гьам далу пата чIехи гьунаррал руьгьламишнай.

Фашизм дарбадагъна. Вичи атIай фуруз Гитлер вич аватна. Ада вичи вич кьена. Адан гъилибанар Нюрнбергдин суддин къарардалди асмишна. ИкI,  миллионриз авур зулум эхир чпяй акъудна гум! Советрин баркаллу Армияди.

Гьайиф хьи, генани тарс хкуднач. Дуьньядин кьвед лагьай дяведилай гуьгъуьниз США-диз дуьньядин агъа вич хьиз ава. Атомдин ва маса яракьриз къилав гуз, гзаф уьлквейра дявейрик цIай кутуна. НАТО арадал гъана. Вири дуьньяда гьалар къизгъинарзава. Советрин Союз чукIурайла, иштагьар мадни азгъун хьанва. Аслу тушир сиясат  тухуз кIанзавай уьлквейрал «рангунин революцияр», «санкцияр» илитI­зава. Виринра терроризмдин бандаяр ишлемишзава.

Уьлкведин Президент В.Путина гьикьван тагьки­марнайтIани, НАТО чи сергьятрив агакьнава. Украинадикай РФ-диз акси къуват, дяведин майдан (плацдарм), полигон туькIуьрна, бандеровчийриз, нацистриз, фашистриз кискис гана. Дуьньядин гзаф уьл­квейра США-ди инсанар гзаф къирмишдай микробар, гьашаратар арадал гъидай лабораторияр кардик кутунва. Мад ивияр экъичзава. «Азов», «Правый сектор», «Айдар» (РФ-да къадагъа авунва) ва маса бандаяр Украинадин фашистрин пуд лагьай несил я.

Украинадин, РагъакIидай патан уьлквейрин, Евросоюздин са жерге вилик-кьилик квайбуру ачухдиз душманвалзава, дуьньядин гьи пипIе аваз хьайи­тIани, урусар  терг, Россия пайи-паяр авуниз эвер гузва. А виле – цIам!

Ихьтин гьалара чи уьлкведин Кьили шаз февралдин эхирра дуьз  къарар кьабулна. Америкадин военный гимияр Бердянскда, Севастополда?.. Чун патал гзаф хаталу гьалар арадал атанвай.

Пехъи хьанвай, ивидихъ къаних душманриз чир хьун лазим я хьи, чIехи Сулеймана лагьайвал, чпи атIай фуруз абур чеб аватда!

Вун кьацIалай куьз алатда?

Эхир вуна хажалатда.

Чир хьухь, факъир, вун аватда,

Масадаз фур эгъуьн хъсан туш.

Донбассда женг чIугвазвай чи кьегьал рухвайрин кар гьахълуди я. Гьавиляй чун гъалибни жеда.

Са интервьюда Маршал Г.К.Жукова лагьаналдай: «…Ислягь уьмуьр, кIелиз, кIвалахиз, кIандай чкадиз физ-хквез хьунин мумкинвал чаз гзаф багьаз акъвазна. Чаз, чIехи несилдин векилриз, и кар хъсандиз чизва ва садрани рикIелай алуддач.

Чи чилера, чи къазанмишунра вил тунвайбур, гьа виликдай хьиз, гилани авазва.  За фикирзава хьи, инлай кьулухъни яргъал девирда амукьда. Гьавиляй гьар са макъамда чун уях, Ватан, чи къул хуьз гьазур яз хьана кIанда…»

Гьам къенин, гьам къвезмай несилри чIехи полководецдин и камаллу тагькимарунар гьамиша рикIел хуьн гзаф важиблу я.

Ш.Шихмурадов