Седакъет Керимовадин — 70 йис

Жуван къелемдин дустуникай, халкьдин къагьриман рушакай са ктаб, 20 макъала ва очерк, са шумуд шиир кхьенватIани, а кхьинра са вуч ятIани агакьзавачирди, рикIелай ракъурнавайди, са квекай­ ятIа­ни кхьенвачирди хьиз жеда заз. «Белки кьетIен вичвал – жуввал авай и зурба къелемэгьлидин яратмишунрикай кхьин патал зи къелем ажуз ятIа», –  лугьуз фикирда за. Вичин краралдини агалкьунралди халкьдин кьула кьакьан дагъ хьиз хкаж хьанвай адакай кхьидайла, четин имтигьан гузвай хьиз жеда заз. Мад имтигьан гузва за. Ингье и гъилера халкьдин гегьенш къатариз тийижир делиларни вакъиаяр, адан уьмуьрдин бязи легьзеяр рикIел хкиз кIанзава заз.

Уьмуьрдин легьзеяр

55 йис инлай вилик. 1968-йисуз за КцIар райондин «Къизил Къусар» газетда кIвалахдайла, редакциядиз юкьван мектебдин 8-синифда кIелзавай, киферик лацу бантар­ кутIуннавай са руш атанай. Гатфар цIийиз алукьнавай ва ада газетдиз акъудун патал вичин «Гатфар» шиир гъанвай. ВикIегьдаказ редактор хабар кьуна ва адан кьилив фена. Ватандин ЧIехи дяведа иштирак авур чи редактор Нуьс­рет­ Мустафаев гзаф умун къилихрин, публицистикадинни шии­ратдин къадир чидай кас тир. Киферик бантар квай руш хъфин кумазди, ада шаир Эгьмедбег Шихкъайибовазни заз вичин кабинетдиз теклифна. Кхьинар алай дафтардин лацу чар чаз къалурна, жузуна: «Квез чидани, и шиир гъанвайди вуж ятIа?» Чавай жаваб гуз хьанач ва гьавиляй вичи лагьана: «А руша гьеле мектебда кIелзава, амма килиг гьикьван хъсан шиир кхьенватIа».

Ахпа редакторди чар Эгьмедбегав вугана, хълагьна: «Шиир тадиз газетдин пакагьан нумрадиз акъуд». Шаир дустунивай шиир къачуна кIелайла зи пагь атIанай. Гзаф иер шиир тир. КIаникай автор къалурнавай: «Седакъет Керимова». Гьеле а чIавуз и викIегь руш вири республикадиз сейли хьанай. «Азербайжан пионери», «Азербайжан генжлери», «Къизил Къусар» газетрин, «Пионер» ва «Гуьйерчин» журналрин чинриз адан 80 кьван макъалаяр акъатнавай. Гуьгъуьнлай заз адан яратмишунрихъ галаз мукьувай таниш жез кIан хьанай. Гьа йисан майдиз зун аскервилиз тухванай…

Гуьгъуьнлай. Кьвед лагьай гъилера заз ам 1970-йисуз, аскервиляй хтана, Азербайжандин гьукуматдин университетдин журналистикадин факультетдик экечIайла, акуна. Седакъета гьа факультетдин 2-курсуна кIелзавай. Виликан­ хьиз викIегь тир. Вирида адаз гьуьрметдай. Республикадин газетриз датIана макъалаяр акъудзавай Седа­къет чи студентрин арада, гьеле университет акьалтIар тавунмаз, гьукуматдин газетра вичин макъалаяр чап жезвай тек сад тир. Общежитида виридалайни геж ксуз, кьуланфералди кхьидай ада. «Азербайжан генжлери» газетдин редакцияди макъалаяр кхьин патал ам жуьреба-жуьре чкайриз ра­къурдай. Вириниз фидай,­ вири тапшуругъар кьилиз акъуддай. Гагь тух, гагь каш физвай студентди фуни тIуьна кIанзавай эхир. Къачузвай тIимил гонорар­дини стипендиядалди жув хуьн, ктаб-даф­тар къачун асант тирни мегер?

Гьа икI, зегьметдал гзаф рикI алай студентдиз, пуд лагьай курсуна кIелдайла, Моск­­вадин Госуниверситетдиз тек­лифна. 1972-йисан ноябрдиз ада Москвада журналист студентрин арада кьиле фейи конкурс­да 1-чка кьуна. Са йис алатайла, адаз мад гъилера Москвадиз теклифна. А чIавуз­ Седакъет Советрин уьлкведин журналист студентрин арада виридалайни гзаф, 300 макъала ва очерк чапдай акъат­навай жегьил яз виринриз сейли хьанвай. Гьеле университет акьалтIар тавунмаз, са шу­муд редакцияди адаз кIва­лахал акъвазун теклифнай. Кьисметди ам Азербайжандин КП-дин ЦК-дин «Совет кенди» газетдихъ ялна.

Редакцияда. «Совет кендидин» кьилин редактор Фазил Садыкъова, редакциядиз цIийиз атанвай жегьил журналист акурла, лагьанай: «Чна хуьрерикай кхьизвайди я. Фад-фад районриз фена кIанзава. И рушаз гзаф четин жервал я». Са шумуд варз алатайла, адан фикир дегиш хьанай: «И руш хци къелем авай, гзаф акьуллу ва жуьрэтлу журналист я».

1975-йисуз Седакъета зазни «Совет кенди» газетда кIвалахал акъвазиз куьмек ганай. Адахъ ина чIехи нуфуз авай. Ам, жуьрэтлу журналист хьиз, вири республика­диз сейли хьанвай. Гуьгъуьнлай газетдин редактор хьайи машгьур журналист Нариман Зейналова «Седакъет Азербайжандин Тать­яна Тесс я» лагьанай. Седакъета­ сифте яз Советрин девирда кьуьзуьбуруз ва етим аялриз гьукуматдин патай герек тир къайгъударвал къалурзавач лагьана месэла къара­гъарайла, республикадин гзаф идарайрин­ чIехибурук къалабулух акатнай. Адан ма­къа­лайри чиновник­риз динжвал ганачир­, абур чпин карханайра крар къайдадик ку­таз­­ алахънай. Кьуьзуьбур ва етим аялар па­тал­ цIийи кIвалер эцигнай. Журналистди ла­гьайтIа, эхирдалди и месэла гуьзчуьвилик хвенай.

Вишералди инсанар, куьмек кIанз, Седакъетан кьилив къвезвай. Адан макъалайри ван ийизвай. 2003-йисуз «Седакъет» тIвар алай ктаб кхьидайла, жува тухвай ахтармишунрай заз адан анжах 25 макъаладихъ ва очеркдихъ авсиятда республикадин редакцийри кIелзавайбурулай 14 агъзур чар къачунвайди малум хьанай. И рекьяй Азербайжанда адав къведай кьвед лагьай журналист авачир. Гьавиляй гьеле 1986-йисуз за республикадин «Мухбир» журналдиз акъудай жуван макъалада кхьенай: «Седакъет Азербайжандин виридалайни кIвенкIвечи журналист я».

И кIвенкIвечиди балкIандаллаз, дагълух­ Келбежер райондин инсанар тухузвай Агъдабан вацIалай элячIна, Азербайжандин машгьур устад Ашукь Шемширал кьил чIугунай. Агъсакъал устаддин тIалабунар кьилиз акъуддай очерк кхьена, республикадин талукь идарайрив адаз куьмек гуз тунай. Гуьгъуьнлай эрменийри Келбежер кьадай вахтунда чкадин агьалийриз ам хуьн патал эвер гудай са шумуд макъала кхьена, абурук руьгь кутунай. Райондай катиз мажбур хьайи са шумуд хизандиз мукьувай куьмек ганай.

Ислягьвал кIани журналистди, са куьнихъайни кичIе тахьана, текдиз, 1993-йисуз Хельсинкидин Ватандашвилин Ассамблея­дин Дишегьлийрин Комиссияди, «Зулумдиз акси женг» тIвар гана, Прагадин Либлица кIе­леда тешкилай конференцияда иштиракна, Азербайжандин пад хвенай. Ина адаз а чIавуз харапIайриз элкъвенвай Босниядин векил Виолеттади лагьай «Севдалинка» мани ван хьанай. Им азадвилихъни ислягьвилихъ цIигел тир инсанрин рикIин сузаярни тIалар къалурзавай гзаф таъсирлу мани тир. А маниди Седакъетав инсанриз ислягьвилиз эвер гузвай цIудралди публицистикадин макъалаярни очеркар кхьиз тунай. Къарабагъдихъ галаз алакъалу къалар, кьве халкьдин арада кьиле физвай дяве акъвазарун патал ада кхьей макъалайри агъзурралди инсанриз эсернай. Ада, халкьдин дипломатиядин рекьяй кьве республикадин арада ислягьвал арадиз гъиз кIанзавай гьерекатдик экечIна, гзаф алахъунар авунай. Тек са мисал. 1994-йисан августдиз Хельсинкидин Ватандашвилин Ассамблеядин Азербайжандин Милли Комитетдин теклифдалди Эрменистандин Ижеван районда кьве республикадин дишегьлийрин векилрин гуьруьш кьиле тухун къарардиз къачунай. Азербайжандин векилрин арада Седакъетни авай. А вахтунда абуру Ижевандиз фин патал чеб лугьуз тежедай кьван чIехи хатадик кутунай.

Седакъет кьиле аваз, а дишегьлияр эрменийри минаяр кутунвай чилерилай тIуз фенай. Гьуьгъуьнлай ада «Гуьнай» газетдин кьилин редактордин сад лагьай заместителвиле кIвалахдайла, газетдиз и вакъиадикай «Векь акъатнавай асфальт ва барутдин ни къвезвай секинвал» макъала акъуд­­най. Азербайжандин гзаф агьалияр лезги­ рушан кьегьалвилел гьейран хьанай. Халкьдин дипломатиядин рекьяй къазанмишай агалкьунрай Седакъетаз Хельсинкидин Ватандашвилин Ассамблеядин АМК-дин «Ислягьвал» премия ганай. Ам паталди виридалайни чIехи премия инсанри гузвай къимет тир. Ада вичин са макъалада кхьенай: «Инсанрин бахтлувал паталди датIана женг чIугун зи кьилин къаст я».

Инсанар паталди женгина. Дуьньядин 30 кьван уьл­квейриз сиягьат авур, гьа уьлквейра демократияди инсанриз бахш авур азадвилерни къулайвилер акур, гьами­ша гьахъ-адалат вине кьур адавай гьахъсузвилер эхиз жедач. Гьахъсузвилерихъ галаз женгина ада халкьдиз авур виридалайни зурба къуллугърикай сад чи тIвар-ван авай композитор Эльза Ибрагьимовадихъ галаз алакъалу я. Вири Азербайжандиз сейли, 400-лай гзаф манийрин, са шумуд операдин автор тир лезги Эльзадин къайгъу чIугвазвай касни авачир. Вучиз ятIани, я гьукуматди, маса тешкилатри халкьдин арада фадлай машгьур хьанвай Эльза Ибрагьимовади гьакъисагъвилелди чIугвазвай зегьметдиз къимет гузвачир. Адан манияр лугьузвай маничийри фадлай Азербайжандин гьуьрметдин тIварар къачунвай. Четинвилелди кьил хуьзвай зурба композитор садан рикIелни къвезвачир. Гьа и карди Седакъетаз гзаф таъсирнавай.

1992-йисан февралдиз Эльза Ибрагьимова Азербайжандин парламентдин орган тир «Азербайжан» газетдин­ редакцияда медениятдин отделдиз регьбервал гузвай Седа­къетан кьилив атанай. Композитордин та­ниш суфат штIум хьана, умудсузвили сефилдиз къалурзавай. Ам гзаф пашман тир. Седакъетаз дердер ахъайна, адан кабинетдай хъуьрез-хъуьрез экъечIайла, вири пагь атIана амукьнай. Къелемдашри Седакъета­вай композитордиз вуч кIанзавай лагьана жузурла, ада куьрелди жаваб ганай: «Са затIни». Кьвед-пуд йикъалай Седакъета газетдиз «РикIелай тефир манийрин устад» тIвар ганвай макъала акъудайла, адан къелемдашар гьар са куьнин гъавурда акьунай. А макъала­дилай кьулухъ са варз алатайла, Эльза Ибрагьимовадиз «Азербайжан Рес­публикадин искусстводин лайихлу деятель» гьуьрметдин тIвар гана. Композиторди разивал къалурна, Седакъетан чIалариз машгьур «И йиф гзаф гъамлу йиф я» мани теснифна.

Гуьгъуьнлай зи къелемдин дустуни­ республикадин газетриз са шумуд ма­къа­ла акъудна, талукь­ идарайрин кьиле авайбурув ам халкьдин артист лагьай гьуьрметдин тIварцIиз лайихлу я лагьа­на, вичин фикирар агакьарна. Эхирни­ чиновникар журналист гьахълу тирдан­ гъавурда гьатна. 2008-йисуз Эльза Ибрагьимова «Дагъус­тандин халкьдин артист» ва «Азербайжандин халкьдин артист» гьуьрметдин тIварариз лайихлу хьа­на. И карди журналистдиз халкьдин патай еке гьуьрмет гъана. Адаз вирида халкь паталди женгина авай, халкь паталди крар ийиз­вай журналист лагьана.

Халкь паталди крар. Инсанрин къай­гъу чIугваз женгина авай журналист Седа­къет Керимовади эхиримжи 25 йисуз вири халкь патал женг чIугуна, вичин пулунин такьат­ралди «Самур» газет акъудна. И барадай ада вичин «Самур 30» ктабда хъсандиз кхьенва: «Женг я милли газет акъу­дун. Гьукуматдин патай куьмек авачиз, халкьдин пул гвай ксар агат тийиз, грант гудай тешкилатри мукьув агуд тийиз, яцIара аватIани, лезги намусда гьатна хуьзва чна «Самур». Вучиз лагьайтIа, Азербайжанда алай вахтунда, лезги къул, лезги чIал лагьайла, инсанрин рикIел гьасятда «Самур» газет хквезва». Бес ихьтин залан шартIара жуван такьатралди халкь паталди газет акъудун, а газет хайи чIал хуьзвай женгчидиз элкъуьрун кьегьалвал тушни? Азербайжанда са лезгидилайни алакьнач и кар, адалай алакьна.

Гьа икI, халкь паталди чна адахъ галаз санал маса крарни кьилиз акъудна. Сифте яз санал 800 чиникай ибарат «Лезги чIаланни азербайжан чIалан гафарган» ва 720 чиникай ибарат «Азербайжан чIаланни лезги чIалан гафарган» чапдай акъудна, халкьдив агакьарна. Мад санал «Лезгияр» тIвар алай энциклопедиядин кIватIал гьазурна. 2013-йисуз а кIватIал Бакуда азербайжан, урус ва ингилис чIаларал, кьилди ктабар хьиз, басма хьана.

Гьа са вахтунда Седакъетани за жегьил шаирриз куьмек гана. 2000-йисуз «Акъата шегьредиз» тIвар гана, редакция­дин такьатралди жегьил шаиррин шииррикай туь­кIуьрнавай альманах басма авуна. Чи куьмекдалди 14 жегьилдин кьилдин ктабар чапдай акъатна. Чна 30-дав агакьна жегьил­ ва яшлу шаиррин ктабриз редакторвал авуна. Гьа икI, Седа­къет­ Керимова кьиле аваз, газет акъудай эхиримжи 25 йисуз чна авур кьван хийирлу крари «Самурдиз» халкьдин­ патай гьуьрмет гъана ва ам асул халкьдин газетдиз элкъвена. Гьа инал лугьун хьи, чешне къалурзавай редактор чешне къалурзавай шаир хьизни вириниз сейли хьана­.

Муьзеффер Меликмамедов, шаир-журналист. Баку

(КьатI ама)