Хъвамир, гада!
Хъвамир эрекь лагьай чIавуз,
Чун гъавурда акьазвач.
Ам хъвайила жезва ашкъи,
Писвал чаз гьич аквазвач.
А зегьримар хъвайи чIавуз,
Чун ашкъида гьатзава.
Чина авай гьая — намус
Чи къвалавай катзава.
Чун рахазвай ихтилатар
Чаз хъсан хьиз аквазва.
Пара чIавуз, азиз дустар,
Чун терхеба рахазва.
Эрекь хъвадай гьар са чIавуз
Лугьузва, ваз хьурай нуш.
Адаз итим беябурун
Кепекдайни хьайид туш.
АкI хьайила, эй инсанар,
Са тIимил кьван фикира,
А зегьримар хъивегьуникай
Низ хьайид я хийирар?..
ГьакI ятIани,
КIватI хьайила жуван дустар,
Лугьун патал хъсан тостар,
Чир хьайитIа адан кьадар,
Пис шей туш хьи а зегьримар…
Крар дагълар
Мегьуьн дагъ, Нисин дагъ,
Мураж рагар, Яран тагъар,
Квехъ вил галаз къвезвач ахвар,
Хайи ватан — Крар дагълар.
Дагъдин кьилихъ гуьзел яйлах,
Гьар са къванцин кIане булах,
ГьикI тавурай за квел дамах,
Азиз ватан — Крар дагълар!
Лагь куьне заз, гьина ава
Икьван гуьзел михьи гьава!
Вун я гьар са дердин дава,
Азиз ватан — Крар дагълар.
Къуша булах, Къуша булах,
Ви яд хъунал тух жеч, валлагь,
Ви гьар стIал са дарман я,
Пагь, зи рикIиз вун вуч кIан я!
Бубадин гафар
Жува-жувалди садрани ийимир дамах.
Жува-жув, чан хва, инсанвилел твах.
Михьи хиялар тур жуван рикIе.
Сифте на салам це гьалтайдаз рекье.
Эгер вавай са кар хьайитIа герек,
На ваъ лугьумир, це, чан хва, куьмек.
Гьич садрани масадан кефи хаз тахьуй.
Угърашдикай вуна дустни кьаз тахьуй.
РикIелай ракъурмир зи гафар вуна,
Хатурни гьуьрмет къазанмишда на…
Бубадин гафар хуьзва за рикIе,
Тухузва уьмуьр гьалалдин рекье.
Лезгистандин тарихда
(1999-йисан хуьруьн йикъан суварик кIелай шиир)
Пачагьвилер авур уьлкве —
Кьегьалар тир Заманован,
Велиеван, Сулейманан
Бубайрин хуьр Къаракуьре!
Зун хтанва икрамиз ваз,
Ви накьварихъ зи вил галаз,
Ви гьар са къван, гьар са булах
Чандилайни багьа я заз.
Зи багьа тир азиз Ватан,
Зи хайи хуьр Къаракуьре,
Вун дуствилин язва макан,
Цуьк акъудай гуьзел дере!
Къе суварик атанавай
Куь гьар садан чан сагъ хьурай.
КIвале шадвал, бул берекат,
Кьилелни куь икI рагъ хьурай!
За гъил кьазва куь гьар садан,
Квез хвашкалди лугьун патал,
Квез Аллагьди гурай сагъ чан,
Мад суварик хтун патал.
Крар хуьруьз
Вакай гуьзел мани кхьиз
КIанда хьи зи михьи рикIиз.
Азиз дустар, рикIел хкиз,
Ша чун хъфин Крар хуьруьз.
Саламар гуз, чиналлаз хъвер,
Сада-садан яхъа гъилер,
Бес кеф тушни, лагь, и тегьер,
Хтайла чун Крар хуьруьз.
Цуьквед кьунвай гуьзел дагълар,
Акур чIавуз шад жез гьалар,
Лагь манияр, азиз дустар,
Хтанва чун Крар хуьруьз.
Къайи ятар хъухъа куьне,
Михьи хиял аваз рикIе,
Гьамиша хьуй куь кьил вине,
Ваз кириви лагьай чIавуз.
Пис фикирар гьич тахьурай,
Сад — Аллагьди бахтар гурай,
Гьахъ — адалат чи гимн хьурай,
Заз багьа тир киривияр.
Ви чилел хьайи вирибуру
Ваз пак чил я лугьузава.
Ни тIуьртIани ви чилел фу,
Стхайри хьиз тухузава.
Дуст кьабулиз рикIиз я хуш,
Ви гьуьрметрин тай авайд туш.
Пис ниятар авайбуруз
Вакай кIусни пай авайд туш.
«Лезги газетдин» 2018-йисан 27-нумрадай
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Мажбур хьана…
Зун шаир туш, хиялар я кхьизвай.
Бес за вучин, зун ахвариз тефизвай?
Дуьньяд крар за тупIалай ийизва.
Ахпа абур михьи чарчел кхьизва.
Килиг садра куьн дуьньядин крариз:
Чарадан мал ягъиз вичин варариз,
Лагьай чIавуз: — И къайда куьз тухузва?
“Ам алакьун, викIегьвал я”, — лугьузва.
И гафарин ван хьайи зун пашман я.
За лугьузва, ам алчахрин лишан я.
Симер яна кIевнава чи уьруьшар,
Гьалтзава чал гьар жуьредин дуьшуьшар.
Худатиз зун фидай чIавуз са рекьер,
Ярагъ-Къазмайрин патав, муькъуьн кьиле,
Автобусдай авуднай шумуд жегьил,
Гужуналди хуьзвайбур тир чпин кьил.
Дагъустанда авурбур тир кар-кIвалах,
Хуьзвайбур тир чпин папар,стха-вах.
Милицадиз атаначир кIус язух,
Тухвана са-сад автобусдин кьулухъ…
Намус квай сад хьана, лугьузвай адаз:
“Кямир, яда, абур лезгияр я жуван”.
“Абурув пул гва!.. Лезгияр хьурай ман!”
Регъуь тушиз, рахаз икI ачухдаказ,
Алчахдин терс гафар ван хьайид я заз…
Къачуна незва куьне а кесибрин пул,
А пад хьайи куь руфуни гьикI изва кьабул?
Гьукуматди гузвачни квез пул-партал?
Неъ ман, кьейибур, куь ризкьи хуш гьалал
Къачагъри хьиз, кьаз гьалал рекьевайбур,
Куьз квадарзава куьне куь абур?..
* * *
Дуьньядилай хъфиз кIан туш, ширин я.
Экуьни я, гегьеншни я, берекатар къалин я.
Дагълар, вацIар, гуьрчег чуьллер авадан…
Кьейила, бес абур мад ваз ахквадан?
ГьакI хьайила, рекьиз кIан туш инсандиз.
Амма чна фикир гайитIа хъсандиз,
Гьикьван туькьуьл крар ава дуьньяда:
Ягъунарни, кьиникьарни йикь-шуван…
Багъри ксар къакъатайла, лагь, жуван,
Ваз и дуьнья ширинди яз ахквадан?
Кьенва баде, диде, гьакIа бубани,
Шел-хвал туна и дуьньяда жувани.
Амач дустар, са паяр — зи мукьвабур,
ГузватIани жува-жуваз за сабур.
Амма туькьуьл и дуьнья, за кьатIузва,
“Вучда вакай дуьнья хьана?” — лугьузва.
Дуьнья — туькьуьл, дуьнья ширин хьанва чаз,
Ихьтин уьмуьр чи Худади ганва чаз.
Аси жедай лукIаркай зун тахьурай.
Бедбахтвилер чаз лап тIимил акурай.
Чан Аллагь, на зун аси я лугьумир.
ЧIуру рекьяй вуна чун гьич тухумир.
Уьмуьр я ман, ширинни я, туькьуьлни…
«Лезги газетдин» 2019-йисан 4-нумрадай
_____________________________________________________________________
* * *
Хасавюрт райондин Къурушрин хуьруьн имам, вичин аялни галаз мискIиндиз экуьнин кпIунал фидайла, яна кьейила арадал атай чIалар
Килиг садра, гьихьтин крар жезватIа,
Вуч дуьшуьшар чи инсанрал къвезватIа.
Имам физва экуьн кьиляй мискIиндиз,
Азан гана, чIехи Аллагь рикIел гъиз.
Кафир физва нясдиз адан гуьгъуьниз.
Касдин гафар дуьзенбур туш лугьузва,
А алчахди имамдиз гуьлле гузва.
Акван тийиз чпик квай кьван нукьсанар,
Икьван ягьсуз жедани бес инсанар!
Кьена имам, аялдин гъил-гъилеваз,
Шахид хьана, чIехи Аллагь рикIеваз.
Халкьди адаз рагьмет рикIяй гузава.
Халикьдини ам женнетдиз къузава.
Ваз вуч гьатна, эй амансуз, имансуз?
Дуьз мусурманар аватIа, чун я лугьуз.
Иблисривай къачурбур я куь тарсар,
Ягъиз, рекьиз гьакьван михьи тир ксар.
Вучиз икI кьацIурзава мусурмандин тIвар?
И дуьньяда квез жерид туш са гьуьрмет,
А дуьньядани аквадач квез а женнет,
Пара чIулавди я, чир хьухь, куь кьисмет…
2016
Фахрудинан зенг
Къариблухда яшамиш жезвай (Свердловский область), отставкада авай МВД-дин подполковник
Гьажиев Фахрудина заз телефондай зенгна. Чи арада хьайи рахунар…
Валлагь, за квез лугьун, дустар,
Зун къарсурай хьанва са кар.
Фахрудина авунва зенг,
На лугьуди, яна тфенг.
Акур чIавуз адан гафар,
Са тIимил кьван рикI хьана дар.
“Чан тхадин, Къадир, вуна
Азединаз саламар лагь,
Саламар лагь Нуьсуьрлагьаз,
ГьакIда гьар са стха-вахаз.
Ватандихъ зи хьанава вил,
Акваз кIан я Крарин хуьр.
Аквазва заз ахварайни
Жув чIехи хьай куьчеярни,
Куьгьне хуьруьн Крарин пел
Аламачни бес зи рикIел!
Авадариз анай къванер,
Шад жедай чи жегьил рикIер.
Къе хьанава яшар гзаф,
Азаррини извач инсаф.
Зи архивни, хуьряй кIватIай,
Тапшурмишиз кIанзава вал…”
И гафарай за кьатIайвал,
Хъсан тушир а касдин гьал.
Герек къвезвач вири лугьун,
А зенгини къарсурна зун.
Телефондай лагьана за:
“Дарих жемир, я чан тха.
Гатуз хайи хуьруьз хъша.
Аквада ваз дустар кIани,
Булахарни, гьамга, къайи.
КIусни вуна мийир фикир,
Къе абад я Крарин хуьр!
Кагьул жемир, хъша вун фад,
Мугьманар кьабулиз зун я шад.
2014
«Лезги газетдин» 2019-йисан 8-нумрадай
_____________________________________________________
Мус уях жеда?
Им вуч гуж я, я чан эллер,
Алчахрикай хьана беглер,
Я гъвечIиди, чIехид течиз,
Инсанар гьич саймиш тийиз,
Демократ я лугьуз къекъвез,
Инсанрин тIем квел гьич текъвез,
Адалатсуз хьанва дуьнья,
Амачиз гьич са кIус гьая.
Сада — муькуьд ийиз алцур,
Секин дуьнья авуна чIур,
Вири халкьди ийизвай негь,
Алчахар къе хьанва викIегь.
РикI акъатна пад жезва зи,
Кьуразва зак кумай иви.
Гьикьван эхда гьахъсузвилер?
Куьн мус уях жеда, эллер?
Чи къенин югъ
Гьич са шадвал ахквазамач
БарбатI хьанвай дуьньяда.
“Бавариядин пивояр” хъваз,
Шляпаяр алукI ийиз,
Горбачеври кеф хкудиз,
Къекъвезава и дуьньяда.
БарбатIай чи гуьзел ватан,
Адан тIвар кьаз заз я такIан,
На вуч уна, я инсафсуз,
За “перестройка” ида лугьуз?
Раисадихъ галаз къекъвез,
На кеферна, чав затI тежез…
Бес чна фу хъинедачни,
Вун дуьньядал хьана лугьуз?
На дуьньяда хкудиз кеф,
Зун, аялдиз нек гуз тежез,
Лагь, за умуд кутурай квек?
Гъиле гьат тавурла кепек?
Миллиардрин иеси яз,
И дуьньяда къекъвезва вун.
Бес има дуьз кIвалах яни
Тавуна ви са гьахъ-дуван…
Горбачева къалурай рехъ
Ельциназни хьана гьяркьуь.
Ша авайвал лугьун за квез,
Абуруз чун кIан я буьркьуьз.
Эй инсанар, хьухь куьн уях,
Куьне кьванни яхъ куь даях!
Сада-садаз ая куьмек,
Квез дидейри ганава нек!
«Лезги газетдин» 2019-йисан 21-нумрадай
_______________________________________________________________________
Йифен ахвар атIанва зи
Йифен ахвар амач захъ мад,
Дуст хьанва гъетер.
Рахазва зун гьабурухъ галаз,
Ахъайиз дердер.
СакIани рикI жезвач секин,
Фикир я дерин.
Хажалатри ийизмач заз
Гьич уьмуьр ширин.
Зи рекьелай алата, дад,
ЧIулав перде, вун!
Бес хьуй вуна экъуьрай кьван
МичIивилик зун.
Жегьил я зун, заз хьанавач
Са акьван уьмуьр.
Зак на лугьур тахсирар квач,
Мийир зак хуькуьр.
Вучиз зал вун гьалт хьанва икI,
Залум чIулав бахт?
Яраб, уьмуьр, къалурдатIа,
Заз рикI дири вахт?..
Йиф акъатна, югъни жезва,
Зун — кIвале пашман.
Вучиз дуьнья икьван гуьзел
Хьанва зи душман?..
Заз кIан хьана вун
За вуч ийин, кIан хьана заз вун.
Гатфар хьиз я йикъар зулун.
Зи ашкъидин кузвай ялав,
Къати хьанва, гумач зун зав.
Зи ашкъидин гьарайдин ван
Крар хуьруьз хьанва аян.
На ашкъидиз тагуз къимет,
И дуьньяда хьанва заз дерт.
Вуч ийин, вун кIан хьана заз,
И дуьньядал багьа затI яз…
* * *
Са заз чизва: на зи вилик
Гьикьван багьаз ганатIа наз.
Гьикьван наз на ганатIани,
Эхир на гаф гана хьи заз!
Сад Аллагьдин эмирдалди
Вун кьисметни хьана хьи заз!
КIанидаз чар
Гьинай гъида за ваз гафар,
Ви тарифар ийидай.
Гьинай гъин за багьа рангар,
Ви багьа тIвар кхьидай.
Заз чидач ваз гьихьтин гафар
БагъишдатIа къенин къуз.
Хьайи чIавуз къе чи икьрар
Гьазур я лап ваз чан гуз.
Агь, кIаниди, вун зи рикIиз
Акьван я хьи пара хуш,
Заз акунач дуьньяд винел
Вун кьван назлу гуьзел руш.
Вун кьван гуьзел рушар анжах
Жеда тек са махарик.
Ви гуьзелвал кутазва за
Муьгьуьббатдин цаварик.
Ингье ви чар зи вилик ква, —
Виридалай хуш савкьат.
Ада зи рикI экуь унва,
Гъилериз гъиз зи къуват.
Ви гьар са гаф я заз багьа,
Зи чан кьван заз масан яр.
Чир хьухь, зун я уьмуьрлухда
Ваз вафалу инсан, яр.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 50-нумрадай.
___________________________________________________
Мубарак, яр
Ви са йис мад хьанва тамам,
Гуьгъуьниндаз къачунва кам.
И шиир за бахшзава ваз,
Талукьарна ви шад йикъаз.
Вахъ уьмуьрда хьурай сагъ чан,
РикIни мягькем, гуьгьуьлни шад.
Ваз бахт хьурай, уьмуьрдикай
Хкуддайвал мижедин дад.
Вун инсанрин арадани
Гьуьрмет кьакьан инсан хьурай.
Гъейратни ваз, намусни ваз
Виридалай масан хьурай.
Алахьай цав кьисмет хьуй ваз,
Алачир гьич са кIус цифер.
Бахтлубур хьуй вун къекъведай
Ви уьмуьрдин вири рекьер.
Ви гьар са югъ шад сувариз,
Шад межлисриз элкъуьрай, яр.
Гьамиша ви рикIин къене
Бахтун эквер куькIуьрай, яр.
Пашманвилер тахьуй кьисмет,
Иеси хьуй вун бахтунин.
Ваз кхьизвай зи рикIин гаф
Нур галаз хьуй ваз ракъинин.
Лугьумир на, гзаф гафар
Вучиз на заз багъишнавач.
Заз чиз, вуна зун паталди
Ви кьил тIариз къимишнавач…
Ваъ, акIа туш… Хъсандаказ
Дикъетдивди яб це на заз.
Вердиш хьухь вун гъвечIи савкьат
Виридалай багьадай кьаз.
Са гуьрчег рушаз
Заз акуна са гуьрчег руш!
Чи шегьердин автостанцидал.
Килигайла адан чиниз,
Лап ракъиниз тир ам ухшар.
Заз акI тир хьи, и дуьньядиз
Тек са гьада нур гузавай.
Декьикьаяр лап тIимил тир,
Гьич рахадай авачир вахт.
За фикирна: ам гьакI акун
Зун паталди тушни бес бахт!
“Яраб, вун гьи миллет ятIа?”
Хиялариз акъвазна зун.
Зи рикI шадай карна вуна:
Лезги чIалал рахана вун.
Зи шадвилин хьанач кьадар,
Дуьнья кьван ваз гурай бахтар!
Заз багьа тир лезги рушар,
Дад чида заз кIанивилин.
Тарифарда даим за куь.
Са гаф сир яз за квез лугьун:
Гьайиф, хъсан шаир туш зун…
Бахтлу я зун
Валлагь, за квез авайвал лугьун:
Залай бахтлу кас мумкин я тахьун.
Аллагьди гайи къал рази я зун.
Къвалав хьайила жуваз кIани кас,
РикIелай фида дуьньядавай яс.
Мукьва-кьилияр хьайила хатурлу,
И гуьзел дуьнья жедачни нурлу!
Яшар хьайила, хтулар метIел
Ацукьай чIавуз, гьикьван я гуьзел!
“Чан буба!” лугьуз, гардан кьур чIавуз,
Вуна абурун темен гуз кIуфуз,
Абурун кефи хаз жедани вавай?!
Им бахт тушни бес дуьньядал алай!
Дустар хьана захъ уьмуьрда гзаф,
За лагьай туш абуруз рикI хадай са гаф.
Амма тахсир квачир жедай туш инсан,
И кIвалахни за кьатIузва хъсан.
Белки, хьанатIа завайни тахсир,
Минет хьурай квез, залай къачу гъил.
АкI хьайи чIавуз зун жеда бахтлу,
Куь уьмуьрни хьуй гьамиша нурлу.
* * *
Зи рикI шад я, кьадар авач шадвилин.
Бахтлу я зун, ширин я заз дуьньяни.
Чун уьмуьрлух вафалу яз амукьин,
Лугьуз, фикирзава, заз чиз, вунани.
Вафалу яз амукьин, яр, чун кьведни,
Лекеламиш тахьурай чи муьгьуьббат.
Зун уьмуьрлух ваз вафалу инсан я,
Вафалувал вунани хуьх, Зарият…
* * *
Дуьнья, гьикьван ширин я вун,
РикI хьайила шад.
Бахт хьайила уьмуьрдикай,
Хкуд идай дад.
Зи экуь бахт, икьван чIавал,
Лагь, гьинавай вун?
Вун ятакьиз1, вахъ къекъвер кьван
Кармаш хьана зун.
* * *
Валлагь, такур затIни амач дуьньяда,
Алчахарни, ялтахарни дуьзенбур.
Бязи чIавуз акъатзавай кIарарай,
Амма хвена инсанвилин за сабур.
За вуч ийин, эх жедач завай гьахъсузвал.
Табни кIан туш, за лугьуда авайвал.
Бес тухудани михьи уьмуьр кткайвал?
Бес дуьз яни рикIелай къун инсанвал?
__________________
1 Ятакьиз — жагъин тийиз
Вучда вуна?
Инсанвилел рахай чIавуз
Ваз инсан хьиз хьана ам.
Ам алчах яз хьайи чIавуз
Вучда вуна?
Алчахдив кьил кьаз кIанзавач,
Адакай кьил къакъудайла,
КичIе кас я лагьай чIавуз,
Вучда вуна?
Вири халкьди гузвай няне
Алчахди вич кьурла вине,
Вучда вуна?
Угъриди, вич я лугьуз “игит”,
Къалурайла амалар шит,
Вучда вуна?
Намуслу кас агъуз ийир,
Лагьай са гаф кьилиз тефир,
Диде-буба, мукьвад течир
Кас гьалтайла,
Вучда вуна?
«Лезги газетдин» 2021-йисан 38-нумрадай.
____________________________________________
Къаравилияр
Кьилихъ жанавур акъвазайла
Чи кимелни, маса хуьрера хьиз, кар-кеспи авачир вахтара, домино къугъваз вахт акъудда са бязи хуьруьнвийри. Абурук агъсакъал Бурамхалилни квай. Ам вичин яшинда гзаф зегьмет чIугур кас тир. Бурамхалила са юкъуз са га векь яда лугьуз тестикьардай хуьруьнвийри, амма эхиримжи йисара ам зайиф хьанвай, адан гъилер зурзазвай. Кимин агъа кьилихъай вичел Жанавур лакIаб алай жегьил атана, домино къугъвазвайбурун кьилихъ акъвазна. Са арадилай ада лагьана:
— Я Бурамхалил халу, ви гъилер вучиз зурзазва?
— Гъилер гьикI зурзадач кьван, кьилихъ атана Жанавур акъвазнавайла, — жаваб гана Бурамхалил халуди.
КIелетвидин жаваб
Вичин са дерди аваз атанва кIелетви Докъузпара райондин центр Усугъчайдал. Дерди авай инсан гьикI жеда кьван, къекъвезва ам хуьруьн куьчеда, гагь вилик физ, гагь кьулухъ элкъвез. Чкадин кар-кеспи авачир гадаярни акъвазнава рекьин къерехда, абур кIелетвидиз килигзава. И арада гадайрикай сада лагьана:
— Къала кван садра, за и кIелетви ахтармишин, ам ахмакьди яни, тахьайтIа — акьуллуди.
Фена ам кIелетвидин патав.
— Я стха, — лагьана, — за вав са суал вугун, вуна адаз жаваб це.
— Це жуван суал, — лагьана кIелетвиди.
— Эгер за вав са ведро ацIай акьулни са ведро ацIай къизилар вугайтIа, вуна вуч къачуда?
— Валлагь, стха, за я акьул авай, я къизилар авай ведро къачудачир. Эгер вуна са ичIи ведро гъанайтIа, за ам зи кьилел акьалжна къекъведай, и куь ахмакь ихтилатрин ван тахьуй лагьана, — жаваб гана кIелетвиди.
Хужабеган жаваб
Са шумуд кас кIватI хьанвай чкадал гьикI ятIани акьулдикайни девлетдикай ихтилат кватна. Эхирки, са турбада авай пулни са турбада авай акьул гьалтайтIа, ни вуч къачуда, лагьай суал арадал атана. Бизнесдал машгъул чи мирес Хужабега лагьана:
— За пул къачуда.
Мирзарагьим муаллимди лагьана:
— Заз чизвай, чан хва, и жаваб.
Хужабега хълагьна:
— Я муаллим, гьарда вичиз авачир затI я къачузвайди. Захъ акьул авазва, са турба пулни хъхьайтIа, пис тушир.
Кефчибег шегьерда
Кефчибег шегьердиз вичин стхайрин патав фена. Урус чIал хъсан чизвачиртIани, ада вичин кьил акъуддай. Са юкъуз стхайри адав пулни вугана лагьана:
— Фена туьквендай са верч къачу.
Туьквенда адан рикIелай вечрез урусдал гьикI лугьудатIа алатна. Ада дезгедилай са кака къачуна:
— Этого мать дайте, — лагьана.
Туьквенчиди, хъверна, адан тIалабун кьилиз акъудна.
За и ихтилат са дустуниз авурла, ада алава хъувуна: «Жену петуха дайте» лугьудайдини гьалт тавуна амукьич.
«Лезги газетдин» 2025-йисан 11-нумрадай.
_______________________________
Тольятти шегьердиз фин
1996-йисуз садра зи патав Дербентдай бажанах атана. Ада заз, вичихъ галаз Тольятти шегьердиз фена, анай вичин стхади ишлемишнавай, гила вичиз гузвай «Волга» машин хкана кIанзавайдакай суьгьбетна.
— Я Дадаш, — лагьана за, — зун вуна лагьай гьиниз хьайитIани къвервал я, амма зун бегьем шофер туш эхир. Захъ авайди «Запорожец» я, ам гьалун четин туш. Ремонтдай устIарни зун туш. А чна хкидай машин рекье чIур хьайитIа, ахпа вучда?
— Яда, сад акъатда ана, вун ша захъ галаз!
Пакадин юкъуз, самолетда акьахна, фена чун Дадашан стхайрин патав (адан кьве стха ана яшамиш жезвай). Абуру чун хъсандиз къаршиламишна. Ахпа заз, чпин машинра акьадарна, шегьер къалурна. Зунни шад тир аниз атунал.
Нянихъ стхаяр ахгатайла, суьгьбетар мад къалин хьана. Дадашаз и шегьерда чирхчир дустар авай, ада стхайривай абурун яшайишдикай хабар кьазвай. Ахпа ада телефондай са дустуниз зенгна, пакадин йикъан нянихъ вич адан кIвализ къведайдакай хабардарна. Пакадин йикъан нянихъ фена чун Дадашан дустунин кIвализ.
Дуст акур кIвалин иесидиз гзаф шад хьана. Перестройкадин четин вахтар тиртIани, ада кIвале хъсан дем къурмишна. Ам писдаказ яшамиш жезвачир: вичин кIвалер, машин, туьквенар. Эхирки, девирдихъ галаз кам къачузвай кас тир.
Чун тIуьн-хъуник квай арада мад сада рак гатана. КIвалин иесиди вичин мад са дуст хкана. Атанвайди Ахцегь райондин Ялахърин хуьряй тир. КIвалин иесиди дустунилай тарифарзавай, ам гзаф викIегь лезги хва я лугьуз.
— Анжах са кар чаз бегенмиш туш — ам ялахъви хьун, яни «ялахъ» гаф.
И арада завай хабар кьун хьана кIвалин иесидивай:
— Вун гьинай я, стха?
— Зун Кчандилай…
(Азербайжан пата ихьтин лезги хуьр ава). Мад за куьтIни хъувунач, амма жува-жуваз фикирна: «Яраб и кьве хуьруьн тIварарикай хъсанди гьим ятIа?»
Кефчибег
Чи хуьре бегьем кIелунар тавунвай, амма кукIунрал рикI алай са гада авай. Хуьруьн гадайри ам, масадал тепилмиш жедайла, кьуна акъвазардай. А вахтунда ада, «отпусти меня!» лугьуз, гьарайдай, яни «ахъая зун!» лугьудачир. Къални вичи акъудда, акьанни виче ийида лугьуз, хъуьредай хуьруьнвияр…
Йикъарикай са юкъуз, пиян яз, са карни арадал алачиз, ам вичелай яшариз чIехи Сулейманал тепилмиш жеда. Касди адан кьил кьунач. Кимел алай гадайри Кефчибег гужуналди кIвализ рахкурна.
Пакадин юкъуз кьил тIазвай а къучи кимел къведа. Накь хьайи къалмакъалдикай хабар авай гадайри адак са кIус кичI кутуникай фикирна:
— Я кьей хва Кефчибег, накь вун вучиз Сулейманал гьавалат хьанвай? Ви рикIел аламани, накь вун гьи гьалда авайтIа?
— Са жуьре рикIел алама, — хиве кьазва ада.
— ЯтIа, гила фена дустагъда ацукь.
— Вучтин дустагъда? — хабар кьазва ада.
— Къе экуьн кьиляй Сулеймана сельсовет Жамидин кабинетдай милицадиз зенгнава. Милицади заявление кхьена гьазура, чеб нисинилай кьулухъ къведа лагьанва.
— Ви кIвалахар чрана, кьей хва Кефчибег, — лугьузва къвалавайни.
Ахпа ада йигин камаралди Сулейманан кIвалихъ гьерекатна. Са куьникайни хабар авачир Сулеймана вичин гьаятда алеррал алай векьер ахвудзавай. Адаз аквазва вичин гьаятдиз Кефчибег къвезвайди. Мадни кикIиз къвезвайди хьиз хьана, ам яргъа амаз, Сулеймана гьарайзава:
— Килиг, кьей хва, накь за ваз куьтI тавуниз килигмир. Вун зав гила агатайвалди, валлагь, и гъиле авай кьуьк за ви руфуниз сухда. Квахь зи гьаятдай!
— Чан Сулейман тха, — лугьузва Кефчибега, — кIандатIа, зун гатут, кIандатIа гьа кьуьк зи руфуниз суха! Жуваз вуч кIандатIани заз ая, а заявление вахчу.
И гафарин ван хьайи Сулейман тажуб жезва.
— Квахь, кьей хва, инай! Вуч заявленияр? — гъавурда акьазвач ам.
— Чан Сулейман тха, на милицадиз кхьенвай заявление.
Сулейман са жуьре гъавурда акьаз башламишна.
— Хьуй, кьей хва! И сеферда ваз хатур хьуй. Мад ахьтин кIвалахар хъувуртIа, за ви дуван аквада.
— Чан Сулейман тха, мад за садрани ваз гаф хълагьдач! — лагьана, Кефчибег гьаятдай, рикI секин хьана, хъфена.
Адалай кьулухъ гзаф вахтунда ада хъун хъувуначир.
Гъавурда акьунач…
Алатай асирдин 70-йисара чи къунши хуьрер: Къаракуьре, Усугъчай, Миграгъ-Къазмаяр ва КIелетар са совхоздик квай.
ЦIийиз хьанвай жегьил директор Велихана совхозда къайда тваз башламишна. Ада са юкъуз, вири хуьрерин механизаторар кIватIна, собрание тешкилна. Собранидин кьилин метлеб механизаторар гьар юкъуз Усугъчайдал атун ва, путевкаяр къачуна, кIвалахал фин тир. Жегьил директорди вичин рахунра тек-бир урус гафарни кутазвай.
— Килига гьа, — лугьузвай ада, — куьн гьар юкъуз, «ежедневно» контордал атана, отмечатна, ахпа кIвалахал вач.
Вичин рахунар куьтягьайдалай кьулухъ ада хабар кьазва:
— Куьн гъавурда акьунани? Нихъ гьихьтин суалар аватIа, лагь!
Мад ина гъавурда такьадай вуч ава кьван? Амма яшлу кIелетви тракторист, захъ са суал ава лагьана, къарагъна: — Я чIехиди, зун гъавурда акьунач: гила чун «ежедневно» къвезвани, тахьайтIа, — гьар юкъуз?
Директор криви тир. Ада хъел кваз тикрарна:
— За лагьаначни: гьар юкъуз!
Собранида авайбур хъуьрез башламишна.
— Я чIехиди, — лагьана мад сада, — ам кIелетви я, абурувай зарафат тавуна акъвазиз жедайди туш.
Кардин гъавурда гьатай директор вични хъуьрена.
Къадирни Гьуьрмет
Захъ Къалажух хуьряй (аниз КIелетни лугьузва) Агъамов Жалавхан лугьудай дуст ава. Чна 1971-1973-йисара Германияда армияда санал къуллугънай. Армиядилай гуьгъуьнизни чун гьуьрметлу дустар яз амукьна, са хийир-шийирдикайни хкечIзавач. Йикъарикай са юкъуз заз Жалавхана вичин гъвечIи стхадин мехъерик эверна. Фена зун Махачкъаладай КIелетдал. Мехъер я ман: зуьрне-далдам, тIуьн-хъун, мубаракар, шадвилер… Авуна зани «кавхадал» са кьуьл дустарихъ галаз. Ахпа чаз фу нез кIвализ теклифна.
Вири хуьрера хьиз, патай атай мугьманриз, гьуьрмет авун яз, кьилди кIвал гьазурнавай. Зунни зи дуст Жалавханахъ галаз гьа кIвале авай. Ана ацукьнавайбурукай са ни ятIани гьарайзава:
— Ядаяр, а Гьуьрметазни и кIвализ ша лагь!
Сифте зун гъавурда акьунач вучтин Гьуьрмет ятIа. Гьуьрметлу инсанар ина ацукьнава кьван. Ахпа заз чир хьайивал, Агъамоврин са хтулдин тIвар Гьуьрмет тир, амни Россиядин са шегьердай хтанвай мугьман я.
Са тIимил тажуб хьайи за дустунивай Гьуьрмет тIвар жедани лагьана хабар кьуна. Зи дуст вижеваз хъуьрена:
— Бес Къадир авай чкада Гьуьрмет тахьайла, гьикI жеда, я стха?
Инал зунни хъуьрена. Зи дуст гьахълу тир.
«Лезги газетдин» 2025-йисан 25-нумрадай.
