Уьмуьрдин са пай…
КIан я заз хуьр, ам зи хайи диге я,
КIан я заз хуьр, зи бубайрин бине я,
КIан я заз хуьр, ам зун хвейи къеле я,
Зи тарихдин улуб я вун, хайи хуьр.
* * *
ГъвечIи чIавуз, аваз дидед къужахда,
Авур шелни хъверер ама хуьре зи.
Сифте камар къачудайла утагъда,
За кьур цлан ценер ама хуьре зи.
Дидед ширин ванцел ягъай макьамрал,
Авур зиринг кьуьлер ама хуьре зи.
Аял чIавуз къугъвай хуьруьн къванерал,
КьецIил кIвачин гелер ама хуьре зи.
Сифте кIани руш атайла гуьруьшдиз,
Санал хьайи сирер ама хуьре зи.
ЭкъечIна зун атанватIан арандиз,
Зи уьмуьрдин гьиссер ама хуьре зи.
ИкI хьайила кIанда диге заз пара,
Мад кхьидай бендер ама хиве зи.
Садрани зун вакай жедай туш чара,
Вахъди кудай жигер ама къене зи.
Гъурбатдавай касдиз ватан масан я.
Гъурбатда хьун, айиб мийир инсан я,
Кьейилани сур ватанда хъсан я,
Кьиле тефей дердер ама хуьре зи.
«Лезги газетдин» 2018-йисан 27-нумрадай
___________________________________________________________________________________
Къадимбег Ильясов 1951-йисуз Кьурагь райондин Гелхенрин хуьре лежбер Омаран хизанда дидедиз хьана. Ада хуьруьн школада 8-класс, Дагъустандин Огнида механизаторвилин курсар куьтягьна. Колхозда тракториствиле кIвалахна. Москвадин областда армиядин жергейра къуллугъна.
1966-йисан залзала себеб яз, Омар хизанни галаз Къаякент райондин Дружба хуьруьз куьч хьана. 1972-йисуз Къадимбегни армиядай гьа иниз хтана. Жуьреба-жуьре миллетрин векилар авай хуьре Къадимбега киномеханиквиле, ахпа культурадин кIвалин директорвиле кIвалахна. Алай вахтунда ам фотоаппаратдай шикилар ягъунал машгъул жезва. Адахъ туькIвей хизан, вафалу веледар, хтулар, птулар ава.
Къ.Ильясова гьеле школада амаз шиирар теснифзавай, абурукай са шумуд “Коммунист” газетдизни акъатайди я. Ам уртах “Булахдин чешмедал” ктабдин авторни я. Чна кIелзавайбуруз адан цIийи шииррикай теклифзава.
Дустарин жуьреяр
Дустар ава, ви вилик дуьз къалуриз,
Ви далудихъ ада ваз фур атIуда.
Вун маса гуз, фида ви дуст арзадиз,
Амма вуна а кар геж хьиз кьатIуда.
Дустар ава ширин мецел рахадай,
Игри хьана, ви вилик ам къекъведа.
Къарагъна вун хъфидайла кимелай,
Ви гуьгъуьнай ягьанатриз хъуьреда.
Дустар ава пулуна вил авайбур,
Пул акурла, абурун вилер дакIвада.
Кесиб хьана, эгер фейтIа ви абур,
Катда вири, вун акIайтIа кьарада.
Дустар ава, ви вилик ви тарифиз,
Вилералди ви кIанидав къугъвада.
Алахъда ам ви кIаниди къакъудиз,
Ахтармишна вун гъафил хьай арада.
Ихьтин чIуру рикIин дустар жедалди,
Душман хьайитIа хъсан я ви далудихъ.
Дустуни вун яда таквар чукIулдив,
Душман вуна вилив хуьда парудихъ…
Дустар ава дустунихъди рикI кудай,
Са чIавузни а касди вун гадардач.
Куьмек ийиз алахъда вичивай жедай,
Вичин намус, гъейрат, абур квадардач.
РикIе хуьда вичиз авур хъсанвал,
Ви гьуьрметдиз гьуьрмет ийиз алахъда.
Твадач хизанрин арада чаравал,
Арха хьана ви хизандик акахьда.
Мехъер юкъуз гурлу ида ви межлис,
Пашман юкъуз ви дерт пайиз алахъда.
Ви сир гудач, ам рахадач вакай пис
Ихьтин дустар стхайрив гекъигиз жеда.
Ама хуьре зи
КIан я заз хуьр, ам зи хайи диге я,
КIан я заз хуьр, зи бубайрин бине я,
КIан я заз хуьр, ам зун хвейи къеле я,
Зи тарихдин улуб я вун хайи хуьр.
ГъвечIи чIавуз, аваз дидед къужахда,
Авур шелни хъуьруьн ама хуьре зи.
Сифте камар къачудайла утагъда,
За кьур цлан ценер ама хуьре зи.
Дидед ширин ванцел ягъай макьамрал
Авур аял кьуьлер ама хуьре зи.
Аял чIавуз къугъвай хуьруьн къванерал
КьецIил кIвачин гелер ама хуьре зи.
Сифте кIани руш атайла гуьруьшдиз,
Санал хьайи сирер ама хуьре зи.
ЭкъечIна зун атанватIан арандиз,
Зи уьмуьрдин гьиссер ама хуьре зи.
ИкI хьайила кIанда диге заз пара,
Мад кхьидай бендер ама хиве зи.
Садрани зун вакай жедай туш чара,
Вахъди кудай жигер ама къене зи.
Гъурбатдавай касдиз ватан масан я.
Гъурбатда хьун — айиб мийир, инсан я, —
Кьейилани сур ватандал хъсан я,
Кьиле тефей дердер ама хуьре зи.
Курунавайди -тIуруни
Тахсирдач за хайи чIал течир аялдин,
Курунавайди гьам тIуруни къачуда.
Тахсирда за адан дидединни бубадин,
Урус чIалал рахазвай хизандин арада.
Дидени буба жуван чIалал рахайтIа,
Са шак авач, аялди и кар кьатIуда.
Гузвай тербия лезги чIалал гайитIа,
Лезгидин бала лезги чIалал рахада.
Лезги махарни кIела жуван балайриз,
Къуй абуруз лезги къагьриманар чир хьурай.
Лезги лай-лайдал ракъур ая ахвариз,
Лезги баладиз ширин ахвар атурай.
Жуван веледриз чира лезги тарихни,
Къуй веледризни чи игитвал чир хьурай.
Чи къагьриманрин игитвални, къилихни,
Абурун виждандикни ивидик кваз хьурай.
Са шумуд женгина гъалиб хьай лезги чIал,
Са шумуд шаир, ашукь гъетерив хкажай,
Ихьтин чIал гьикI эцигда, лагь, къе чилерал,
Къизгъин дявейра чи душмандив акъажай.
Жуван хайи чIал са чIалахъни дегишмир,
Хайи диде хьиз, вуна ви чIал яхъ вине.
Лезги лезгидив урус чIалал рахамир,
Хъуьреда квел, къачумир куьне квез тегьне.
Чи лезги чIал
Чи лезги чIал, бубайрилай чаз амай
Девлет я чи,аманат я бубайрин,
Хвена кIанда,чирна кIанда кIевелай,
РикIерани туна кIанда балайрин.
Лезги чIал — шагьадатнама я лезгидин,
Тестикьардай, вич лезги я лугьудай
Хазина я чи лезгийрин несилдин,
Са чIалахъни дегиш ийиз тежедай.
Хайи диде,хайи чIал,хайи Ватан
Гьар са касдиз виридалай ширин я
Къадир аваз хвена кIанда жезмай кьван,
Къадрисуздаз уьмуьрда лап четин я.
Руьгьдин гьарай
Дагъ рикI ятIа, вацI дамар я чи чилин,
Къуват гузвай сагъламвилиз чилерин.
Дуьз кар туш иви пай авун са рикIин,
Жув магьрум яз гъейрибуруз пай кутун.
Самур вацIни гьа и жуьре хьанава,
Чаз бес тежез, гъейрибуруз пайнава.
И гьал акваз, вучиз чи халкь канава?
Гьакимарин къаст яни чак цIай кутун?
Чил пайнава,халкь пайнава кьве патал,
Багъри багъридивай авунва яргъал.
Сергьятни хьанва чаз живедин маргъал.
Дуьзвал яни икI чи рикIик къай кутун?
Вучиз лезги халкьдин рикIе тунва тIал?
Чи хайи чил вучиз къе чаз хьанва сал?
И дерт чIугваз, чIуру я чи халкьдин гьал,
Дуьз яни бес чи руьгьдик гьарай кутун?
«Лезги газетдин» 2019-йисан 7-нумрадай
_______________________________________________________________________________
Лекьрен жаваб
Лекьре лув гуз, цаварал
Такабурдиз элкъвезвай.
И арада руьхъверал
Кьве верч тIуьнихъ къекъвезвай.
Лекьрен эхъен акурла,
Верчери кьил хкажна.
Чиле кIвачер акIурна,
Чпин лувар акъажна.
Лагьана са вечре икI:
— Чахъни лувар авачни?
Хкаж жен чунни, туна рикI,
Чи пай цавук бес квачни?
Чазни кIанда цаварал,
Лекьери хьиз, сирнавиз.
Гагь ацукьиз рагарал,
Гагь гьавадай килигиз.
И ван хьайла лекьери,
Са ихьтин жаваб гана:
— Къакъра ямир сивери,
Пехилвилиз таб гана.
Кьве рикI туртIан куь къене,
Гьардаз гайи пай ава.
Чавди акъажмир куьне,
Гьардаз вичин тай ава.
ЭкъечIайтIан эгера,
Куьн рагариз-цавариз.
Михьи цавун къатара
Дурум гудач лувари.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 18-нумрадай
____________________________________________________
Багъдив рахун
Ацукьнавай дакIардив,
Зун зи багъдиз килигиз.
Кьунвай тарар живеди,
Аквазвай лап сефилдиз.
И гьал акур чIавуз за
Зун зи багъдив гекъигна.
Авуна за зи арза,
Ихтилатдал илигна.
Зазни хьайид я гатфар,
Хьайид я зунни цуькведа.
Гадни хьайид я заз
Гьа квез хьайи жуьреда.
Зулни хьана гарарин,
Марфарини гатана.
Ранг дегишна чIарарин,
Кьуьд уьмуьрдиз атана.
Ингье хъуьтIе ава чун,
Кьилни, куь хьиз, лацу я.
Чуплахни хьанва зун,
Веледрихъни кьару я.
Амма ава дегишвал
Чи уьмуьрдин арада.
Цуьк хкведа хилерал
Мад гатфарин береда.
Гадни хъжеда уьмуьрда,
АкIажда куьн бегьерди.
Мад са шумуд сеферда
Ранг дегишда уьмуьрди.
Амма зи ранг мад дегиш
Хъжедач зи девирда.
Зи рангунал яз вердиш,
Жеда амай уьмуьрда.
Я гатфар, гад хкведач,
Чагъвилин пай атIана.
Зулни мад заз ахквадач,
ХъуьтIе жеда датIана.
Мусар булах
Мусар булах, ви тарихар дерин я,
Ви тарихрай кьил акъудун четин я,
Яд гьамга я, набат хьиз, вун ширин я,
Ви яд хъвайди гьамиша я чагъ, булах.
Мет яна, за хъвазва яд ви сивелай,
Нек хъвадай хьиз, балад дидед хуралай,
Макан я вун берекатдин нур алай,
Вун зи хуьруьн берекатдин багъ, булах.
Яб гана на шумуд рушан сирериз,
Шумуд къарид агь тухвана гьуьлериз,
Шумуд кьисмет хьанатIа, лагь, гъуьлериз,
Вун шерик яз, муьгьуьббатдин рагъ булах.
Атай мугьман ви яд хъунихъ къаних я,
Чи ашукьрин чIалариз вун лайих я,
Гелхенвийрив гвайди гьа ви къилих я,
Гьа ви яд хьиз, михьи я чи тагъ, булах.
Чи хуьряй тир ашукь Амрагь,Гьуьсейин,
Абуруз ви ци пай ганай ашукьвилин,
Гьа ви яд хьиз, рахадай чеб хупI ширин,
Вун зи хуьруьн межлисдин чирагъ, булах.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 50-нумрадай
__________________________________________________________________
Темпелдин эхир
Уьмуьр фида темпелдин, кIвалахдихъ къекъвез,
Вичиз гайи кIвалахар бегенмиш тежез.
КьацIай кIвалах я лугьуз, ам хкведа элкъвез,
Ихьтин итим авай хизан кесиб жеда.
Кесиб кIвале, гьелбетда, жедайди я къал,
Ихьтин гъуьл авай папан рикIе жеда тIал.
Папаз недай фу жедач, я тандал партал,
Итимдин винел папан мез гъалиб жеда.
Хъфида паб, чкIида хизан, жеда вич ялгъуз,
Тек амукьда буш кIвале, хьана лап ажуз.
Вучда ада амукьна, икI нянет къачуз,
Гьич шак авач, ахьтин инсан гъариб жеда.
Хизан квахьай дердинай хъваз эгечIда ам,
Маса гуда чилик квай эхиримжи гам.
Вичин буш кIвал акваз, амукьда чухваз кьам,
Яд амачир вирин кьерел ам са къиб жеда.
Маса гудай затIни амачирла кIвале,
Къачагъвилин пеше кьада ада гъиле.
Йифиз чуьнуьхиз, юкъуз хъун жеда пеше,
Халкьдин патай адаз еке айиб жеда.
Са чIавузни хъсан къведай туш къачагъдин эхир,
Яргъалди фидай туш а къачагърин сир.
Милицадин хура ам жеда са есир,
Эхир кьиляй адаз дустагъ несиб жеда.
ЦIийи мектеб мубаракрай!
Абдулгьамид кьиле аваз,
Бегьемарна кьилин метлеб.
Эцигнава чаз савкьат яз,
Чи аялриз цIийи мектеб.
Ачухнава цIийи мектеб,
Кьве гьавадин цIийи жуьре.
И шад кIвалах хьана себеб,
Межлис хьанва хайи хуьре.
Иер къамат, чIехи гьаят,
Акурла заз хьана лап хуш.
Квез, аялар, тахьуй кьегьят,
Са суьрени тамукьрай буш.
Мубаракрай цIийи мектеб,
ЧIехи илимд макан хьурай!
Аялрин кьадар яз себеб,
Гьа мектебни квез дар хьурай.
Абдулгьамид, баркаллу хва,
Дережадиз пара кьакьан.
Вал чи халкьди дамахзава,
Чи халкьдихъ рикI кудай инсан.
Зи хтулар
Зи хтулар — ам девлет я зи уьмуьрдин,
Ам зи багъди заз гъанавай бегьер я.
Мурадар я зи рикIинни фикирдин,
Зи уьмуьрдин пакама я, сегьер я.
Килигайла, цуьквер хьиз аквада.
Ширин я заз, абур дагъдин вирт хьтин.
Къацу чIурал кIелер хьиз къугъвада,
Абур такур югъ фида зи лап четин.
Лал жеда чи кIвал, авачирла хтулар,
КIвале анжах сят рахадай ван жеда.
Сугъул жеда а буш кIвале чи гьалар,
Зунни къари михьиз кур-пашман жеда.
Мягьтеларда абур рахар гафари,
Билбилар хьиз гьакьван ширин рахада.
На лугьуда цуьквер я гъанвай гатфари,
Чаз хтулар гьакьван иер аквада.
Птуларни хьанва чаз, пара шад я чун,
Сад акурла, сад рикIелай фир хьтин.
Тестикьзава, бахтлу ксаркай сад я зун,
Гьахъ я, веледрилай хтулар я ширин…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 3-нумрадай.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________
Зи хайи хуьр
Зи хайи хуьр багьа я заз виридлай,
Зи диде хьиз, ам зи рикIиз лап хуш я.
Хайи дагълар, дуьз дугунар цуьк алай,
Билбилрин сес, михьи гьава заз нуш я.
Кагьраба хьиз, дагъдин хурал алкIана,
Акъвазнава Шейх Агьмадан нур алаз.
Къацу тарар михьи вацIал алгъана,
Зи хайи хуьр акъвазнава дамах гваз.
А ви рушар — пак намусдин гуьзелар —
Аквазва чаз ви нехишдай, цуьквер хьиз,
Гадаяр ви — чи несилдин кьегьалар —
Дамах ийиз, элкъвезва вал, лекьер хьиз.
Агъсакъалар — ви камаллу эгьлияр,
Гьич шак авач, абур кимин абур я.
Акьул къачуз, кимел къвезвай жегьилар,
Эхь, чи хуьруьн пакад йикъан сабур я.
Гелхенрин хуьр беглериз хас я лугьуз,
Ашукьарни хьанай тариф ийидай.
Зи халкь беглерив гекъиг жеда, шаксуз,
Кьил виневаз, рикI михьи яз къекъведай.
Рекьидай туш
Рекьидай туш игит хваяр, кьегьалар,
Абурун тIварар кумукьзава рикIерик.
Туна чпин игитвилин амалар,
Хкаж жезва михьи цавуз гъетерик.
Чи игитри, хкаж хьана цаварал,
Лезги халкьдин пай кутазва цаварик.
ФенватIан чеб куьтягь тежер ахварал,
Хуьзва чи халкь чпин экуь нурарик.
Гьажи Давуд — чIехи игит женгерин —
Чи пай кутаз хкаж хьанва цаварал.
Къаншардаваз вичин Лезги чилерин,
Михьи цава фенва ширин ахварал.
Гьайиф, адаз хабар туш чи гьаларкай,
Вичихъ цIигел тирди хабар туш адаз.
Хабар авач кьве пай хьанвай чилеркай,
Чизвач чи чил пайзавайди чарадаз.
Чил чикIизва,чIал чикIизва лезгийрин,
ТIимил жезва лезги миллет къвердавай.
Гел квадариз алахънава тарихрин,
Халкьдал хъуьруьн эх жезвач зи рикIивай.
Халкь сад хьана, хкаж хьана Шагь дагъдиз,
ЭверайтIа, Гьажи Давудан тIвар кьуна.
Белки, игит хкведа чи арадиз,
Цавун тагъда гъед цIуьтхуьнай гел туна.
Эгер и кар атанайтIа арадал,
Гьелбетда, чи лезгийрин рикI шад жедай.
Гьажи Давуд хтанайтIа майдандал,
Ам акурла, душмандин рикI пад жедай.
Сифте муьгьуьббат
Тарцин кIанив ацукьнай, вун гуьзетиз,
Зи гуьруьшдиз вуна къведа лагьайла.
РикIик тади квай, ви рикIив агатиз,
Муьгьуьббатди ашкъидин рак гатайла.
Шукур гъанай Аллагьдиз, вун акурла.
Шад хьана зун, рикI цавариз акъатнай.
Кьил агъузна, вил-вилера акьурла,
Лацу лиф хьиз, вун зи хурув агатнай.
Са легьзеда чун кис хьана амукьнай,
Чун есирда гьатнавай чи гьиссерин.
Ахпа чун кьвед яваш-яваш раханай,
Нагъма галаз цIвелин тарцин пешерин.
Гъил экъуьриз а ви чIулав чIарари,
Темен ганай за ви назик пIузариз.
Куьмекнай заз ацIай вацран нурари,
Ви къаматдин гуьрчегвилер къалуриз.
Амма кьисмет хьаначир чун сад-садаз,
Белки, иблис гьатнай жеди арада.
Кьисмет хьана, гъуьлуьз фенай чарадаз,
Бине хьурай ваз гьа вун авай чкада.
Ви тIвар кьуна, вун ашкара идач за,
Чи арада им уьмуьрлух сир хьурай.
Тахсиркарриз я рагьметни гъидач за,
Гьахъни дуван Сад Аллагьдиз чир хьурай.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 20-нумрадай
____________________________________________________________________________________
Гъил къачу, диде
Гьар ахварай акур кьван заз вун, диде,
Рахан тийиз, яргъалай физ аквазва.
Ихьтин ахвар акур чIавуз зи рикIе
Гьар жуьредин фикирарни гьатзава.
Я куь пайни атIузвач за кIваликай,
Хемис йифиз садакьани пайзава.
Хкудзавач куьн жуьмя йикъан дуьадкай,
КпIунални за куь тIварар кьазава.
Фикирзавач ваз такIанвал авуна,
Заз чин тийиз, ваз такIанвал аватIа.
Гзаф вахт я, ахварри зун есир кьуна,
Лагь диде, закай такIанвал хьанатIа.
Минет я ваз, лагь ахварай зи тахсир,
Гьикьван тIуьрай зи рикI туькьуьл хиялри?
Ша ахварай лагь заз вуна рикIин сир,
Гьелекнава зун ви сирдин суалри.
Инсан я зун, белки, зун гъафил хьана,
Ваз такIан кар авунатIа эгера,
Минетзава за, ви сурал алгъана,
Гъил къачу, диде, твамир зун кIевера.
Мус акъвазда хъуникай
Килига вун жуван гьалдиз, къуватдиз,
Алакь тийир кIвалах хиве кьамир на.
Вач, гуьзгуьдай килиг жуван кIалубдиз,
Гъалиб тежер къал арадал гъимир на.
Са югъ авач пиян тушиз куьчеда,
Галтад жезва зулун гарал пек хьтин.
Гагь жезва вун, лап гамиш хьиз кьарада,
Гагь акурдал хкадариз, кIек хьтин.
Эсер жезвач, вун алачиз рахазва,
Ви яргъи мез душман я ваз сивевай.
Уях хьухь тIун, вун ажалдив къугъвазва,
Секин тазвач эрекьди вун къеневай.
Я гъил амач, я кIвач амач хун тавур,
КIалубдай вун акъатнава инсандин.
Гагь милица жез ракIарал, гагь — духтур,
Язух кьванни къвезвачни ваз ви чандин?
Паб, аялар, вун акурла, катзава,
Диде, буба жезва кIвале тIурфандик.
Къуншиярни вакай бизар хьанава,
Гьич ягь, намус кумач а ви виждандик.
Туьквен амач вуна буржар тавунвай,
Бурж вахкудай ийизвач на хиялни.
Дидед пенси вахкузва, гъилевай,
Гишила туна, ви паб, хизан, аялни.
Чарадаз на кIвалахзава эрекьдихъ,
Итимвилин абур михьиз квадарна.
Зегьмет чIугуна жуван хайи хзандихъ,
Гьуьрмет къачу, дидедин рикI шадарна.
Фитнечи
Гьар фитнечи авай кIвале,
Мус фейитIани, къал жеда.
Яргъалай чир жеда магьле
Гьарай-эвердин ван жеда.
Мехъер-мелни чIурда ада,
ЧIехи-гъвечIи чидайди туш.
Лавгъа гатаз сив рахада,
Дуьз ихтилатни идай туш.
Тфенг я вини кIваче авай,
ТIуб галукьнамаз бес жеда.
Минутни фидач арадай
Гьарай-эвердин ван жеда.
Ргай къажгъан хьиз жеда ам
Вич ацукьнавай суфрадихъ.
Къекъвез жеда, элкъуьриз кьам,
Вичин кьил кьар са инсандихъ.
Недай фуни жеда зегьер
Фитнечи алай суфрадал.
Къурху жеда хъийиз эвер,
Мад сеферда мел-мехъерал.
Гагь жув гатаз — гагьни жува
Физва ви уьмуьр фитнедик.
Ахмакь кьилиз авач дава,
Я намус кумач жендекдик.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 50-нумрадай.
