Алатай гьафтеда республикадин «Дагъустандин жегьилар» газетдин редакциядин майдандал СМИ-рин векилрихъ галаз жегьилрин арада терроризмдин, экстремизмдин вилик пад кьуниз, интернетдай агакьзавай жуьреба-жуьре хабаррай кьил акъудиз куьмек гун патал тухузвай кIвалах гужлу авуниз талукьарнавай семинар кьиле тухвана. Ана стратегиядин ва сиясатдин технологийрин «Вектор» центрадин директор, ДГИ-дин (Дагъустандин гуманитарный институт) чIехи препадаватель Ханжан Къурбанова, Россиядин жемиятдинни государстводин аялринни жегьилрин «Сифтебурун гьерекат» тешкилатдин Дагъустандин отделенидин советдин председатель Диляра Гьасановади, РД-дин информациядин ва печатдин Агентстводин къуллугъчийри ва журналистри иштиракна.
Ханжан Къурбанова алай вахтунда жегьилрин кьилер акадарун патал социальный сетра къецепатан идеологри ийизвай гьужумрин жигьетдай уьлкведа ва республикада авай гьалар ачухарна.
— Сифте нубатда къейд ийиз кIанзава, гзафбур ахьтин фикирдал ала хьи, терроризмдин, экстремизмдин гьерекатар гуя акьалтIнава, чи жаванар, жегьилар къецепатан душманри ишлемишзавай нагьакьан, тапан идеологиядикай азад хьанва. Ваъ, икI туш. Им ягъалмишвал я, — лагьана Х.Къурбанова. – Эхь, уьлкведа, республикада 10-15 йис идалай вилик рехъ гуз хьайи хьтин гьерекатар амач. Бандитрин, «тамун стхайрин», экстремистрин, террористрин кIеретIар амач. Дараматар, автомашинар, рекьер хъиткьинарзамач. Туьквенрал, фирмайрал, карчийрал, къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийрал гьужумар хъийизмач. Террористриз акси операциярни тешкилзамач. Амма уьлкведин душманар чпин алчах мурадрикай къерех хьанвач, абур ксанвач. Абуру чи жаванрин, жегьилрин кьил-кьилелай алуддай, гьукумдиз, обществодиз акси акъвазардай маса рекьер жагъурзава. Социальный сетрикайни гегьеншдиз менфят къачузва.
Гьавиляй СМИ-ра диндин экстремизмдикай, нацизмдикай, сепаратизмдикай, русофобиядикай дуьздаказ, жаванар гъавурда акьадайвал кхьинихъ, телепередачаяр гьазурунихъ еке метлеб ава. Гьар са редакцияда и хилерал машгъул ва кхьизвай къуллугъчи, обозреватель хьун лазим я.
Терроризмдин, экстремизмдин гьерекатар яваш хьанвайвиляй къецепатан идеологри русофобиядин жигьетдай таблигъат тухуниз еке фикир гузва. Абуру социальный сетра Россиядин жуьреба-жуьре миллетрин векилриз урусар такIанардай роликар эцигзава.
КIватI хьанвайбуруз чешне яз къалурай са роликда вич дагъустанви я лугьузвай жегьил касди Кавказдин дяве рикIел хкизва, урусри дагъвияр къирмишайдакай, хуьрер барбатI авурдакай ва гила Россиядин регионра кавказвийрив хъсандиз эгечI тийизвайдакай, абуруз кIвалахар гун тийизвайдакай эзберзава. Гьа са вахтунда гьукуматдиз герек атай вахтунда дагъвияр четин кIвалахра, гьакI СВО-да ишлемишзавайдакай лугьузва ва ихьтин нетижа хкудзава: «Чун урусар, я Россияни туш. Россия чаз герекни авач, чаз жуван кьилдин пачагьлугъ герек я».
Ихьтин ихтилатри бязи жаванриз таъсирзава, абурун фикирар чIурзава, яни чи уьлкведиз акси таблигъат тухузвай идеологри, политикри жегьилар чпин таъсирдик кутадай, чпиз муьтIуьгъардай маса рекьер жагъурзава.
Къе са диде-бубадивайни инкариз жедач, гзаф вахтара аялар, жаванар чеб чпин ихтиярда ава. Интернетдикай менфят къачузвайбурни тIимил туш. Пешекарри тестикьарзавайвал, террористрин, экстремистрин, русофобиядин идеологиядиз къуллугъзавайбурун желедиз 14-далай 30 йисалди яшара авай ксар аватзава. Чебни са шумуд хилериз пай жезва: вири инкарзавайбур, гьукумдиз, закондиз аксибур, миллетчияр, са кеспидикни квачирбур, чпелай са карни алакь тийизвайбур, гележегдихъ са инанмишвални авачирбур, чеб са вужар ятIани (кьегьалар, игитар, викIегьбур…) яз къалуриз кIанзавайбур… Ибур чпин кьилдин дестейризни кIватI жезва. Интернетдин, социальный сетрин куьмекдалди. Гуж гъалиб авуналди, яракьдалди, вагьшивилин лужуналди са вуч ятIани къазанмишиз алахъзава. Инсан кьиникьни тIветI кьин абуруз сад я. Абур гьакI вердишарзава, гьахьтин нагьакьан чкадал гъизва. Идаз таблигъатдин (информациядин) терроризм лугьузва.
Д.Гьасановади къейд авурвал, дуьньядин гьам чIехи ва гьам гъвечIи халкьарик къурхулувал кутазвай экстремизм, терроризм тергун патал гзаф уьлквеяр алахънава, гьикI лагьайтIа, терроризмдин гьерекатар себеб яз, са тахсирни квачир ислягь инсанар, гьатта аяларни рекьизва. Экстремизмдин, терроризмдин мусибатар дагъустанвийриз эхиримжи йисара гзаф акуна. Гьавиляй и месэла гьар сад патал кар алайди я. ЧIуру таблигъатдин таъсирдик акат тавун патал чна аялриз ва жаванриз илимдал, карчивилел, волонтервилел, блогервилел, халкьдиз хийир авай крарал желб ва машгъул жедай проектар теклифзава. Интернетдай чи бажарагълу аялрикай, жаванрикай ихтилатзава. И кар чна вирида давамарун герек я.
Рахунрик журналистарни экечIна. Абурун кьилин метлеб сад тир: къенин шартIара гьалар мадни чIуру, хаталу патахъ элкъуьн тавун патал жуьреба-жуьре къурулушри саналди тир кIвалах давамарун, акьалтзавай несил мусибатдин завалдикай хуьн, жаванриз ватанпересвилин, ахлакьдин, марифатдин, зегьметдин тербия гун, абур терроризмдин, экстремизмдин, русофобиядин идеологиядивай яргъа ийидай серенжемар артухарун. Им къенин йикъан истемишун я.
Нариман Ибрагьимов
