Мецин кIвенкI датIана гьа тIазвай сухвал элкъведа лугьудайвал, 80-90-йисарилай инихъ уьлкведа, гьакI дуьньядани хьайи ва гилани давам жезмай кьван чIуру вакъиайрин, къарсатмишвилерин, муси­бат­рин, миллионралди инсанрин кьисметриз, умудриз векъидаказ кIур гунин асул себебрикай сад чи сад тир къудратлу Советрин Союз хаинвилелди, душманвилелди чукIурун тирди фикирдиз къведа. Таб, алдатмишун, алцурарун вини кьилин дережада сиясатдиз элкъуьрна, партиядин, государстводин кьилиз, мецел сад алаз, рикIе масад авайбур, зегьметчи халкьдин, уьл­кведин душманар атана. Алдатмишнавай, къалп, фашал «халкьдин фронтар» лугьудайбуру хура тур, маса ганвай, дуьзгуьн кьил авачиз тунвай партиядилай кар алай макъамда реакциядиз тешкиллу аксивал ийиз алакьнач. Нетижада инсаниятдин тарихдани такур зурба мусибат хьана.

Буржуазиядин контрреволюцияди СССР-да советар, рабочийринни лежберрин гьукум, общественный самоуправленидин вири жуьреяр, халкьдин майишатдин сад тир комплекс, пландин къурулуш ва ва икI мад вири дарбадагъна. Империализмдин ампайри, МВФ-ди девлетлу уьлкве тараш-чапхунунин, къвердавай зайифарунин схема туькIуьрна. Россиядал угъривилин, къачагъвилин, таланчивилин, бандитвилин, йиртижи, тахсиркарвилин, олигархиядин ка­питализм илитIна, гзаф рекьерай гьакъикъатда феодализмдиз хъивегьна. США-динни адан гъилибанрин иштагьар мадни къати, вири дуьньяди агъавал ийиз кIан хьун мадни артух хьана, гьина хьайитIани чпин кьацIай, ивидай рчанвай тIуб сухиз, векъидаказ, ягьсузвилелди къаришмиш жез эгечIна: Афгъанистан, Ирак, Ливия­, Югославия… США-дин чIуру, хаталу сиясат себеб яз, 1988-йисуз исламдин фундаменталист­рин интернациональный тешкилат Аль-Каида майдандиз акъатна. Терроризм дуьньядин гзаф уьлквейра гегьенш, къизгъин хьана, ада гзаф агьалийрин хатасузвал къурхулувилик кутунва. ИГИЛ-ди (Россияда къадагъа авунвай) Сирияда граждан дяведик цIай кутуна.

Гзаф миллетар виш, агъзур йисара дуствилелди, стхавилелди санал яшамиш жез хьайи Дагъларин уьлкведивни, гьайиф хьи, терроризмдинни экстремизмдин чIулав, хаталу идеологиядин, ИГИЛ-дин (РФ-да къадагъа авунвай) лепе агакьна, адан таъсирдик гзаф кьадар жегьил-жаванар акатна, абур тапарралди – гьиллейралди, алдатмишуналди, пичIи хиве кьунралди хушракандин чилиниз чIугуна, «тамун стхаяр» лугьудайбурун кIеретIривай «тарсар» къачуз эгечIна.

Журналист, публицист, писатель Нариман Ме­ликович Ибрагьимован «Тапаррин къармахра» цIийи романда мусибатдин завалрик акатай гзаф жегьилрин бахтсуз уьмуьрдикай, кьисметдикай галай-галайвал, гъавурдик кваз, устадвилелди суьгьбетзава. Роман и мукьвара, РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводи тереф хуьналди, грантрин конкурс­да гъалибчидин такьатрихъ «Мавел» издательствода 150 экземплярдин тираж аваз акъуднава.

Романдин кьилин игит, хъсан хизандин векил Азорадин рикIе экуь, къени мурадар – ниятар авай. Ада вуздани хъсандиз кIелна. Амма авамвал, дугъривал, а патал алайдан чIалахъ хьун, гьакI кIанивални себеб яз, руш хъутIалра – завалра, фикирдизни гъиз тежер хьтин чIуру уламра, четинвилера гьатзава. Хъсан гележег авай цуьк хьтин руш фендигарвилелди тапаррин менгенайриз – желедиз чIугвазва ва жаллатIрин кIапIалдиз аватзава. Фендигарвилелди вичел ашукьарай, гуьгъуьнлай гъуьл, кьве аялдин буба хьайи Айвудин лугьудайда Азора гьа бинедилай алцурарна. Тапарралди ам Бакудиз, анай Туьркиядиз, анайни Сириядиз, дяведик, къанунсузвилерик цIай кутунвай къазаматдиз акъудзава, гуя адалатлу женнет – Исламдин республика арадал гъизвайди я, ана гуя куьмек герекзавай стхаяр-вахар ава лугьуз.

Бандитрин, террористрин кIеретIрихъ галаз чи республикадани женгер кьиле фена, нетижада садбур тергна, садбур кьуна, дустагъна. Бязибур Азербайжандиз, Гуржистандиз, Туьркиядиз, анайни Сириядиз катна. Дугъри Азорадин сакIани кьил акъатзавач, кIвал-югъ, диде-буба, багърияр, хуьр гадарна, и алчахар эхир гьикI жедатIа течир хаталу къариблухдиз вучиз физвайди ятIа. Адаз аян хьана хьи, Айвудина адакай табзава, гъуьлуьхъ чинебан крар, сирер ава, ада датIана тапарарзава, ам чинебан крарал машгъул я. Вич ракьара гьатнавайди якъин хьайила, Азоради и харапIадай са гьар-гьал катдай рехъ жагъурун кьетIзава. Ада вичи дуьньядикай пай атIанвайда хьиз гьиссзава. Азора хьиз, алдатмишна гъанвайбур лагерда ацIанвай. Лагердин къайдаяр вагьшибур тир. МуьтIуьгъ жез такIанбур гатазвай, абуруз каш гузвай, зулумда твазвай, къайи цик кутазвай, абурувай аялар вахчузвай.

Веледар къариблухриз фенвай диде-бу­ба­яр гъамуни кьунва. «Им гьихьтин девир алукьнава, веледар диде-бубадин чIалай акъатнавай, чинебан уьмуьр тухузвай, чIехибур кваз такьазвай, са нин ятIани тапаррихъ – лагълагърихъ яб акализ, тахсиркарвилиз кьил язавай, гьукумдин органриз акси экъечIзавай, инсанвилин ерийриз…  кIур гузвай!» Дуьз тербия агакьзавай балайрикай тапархъанар, тахсиркарар, террористар, экстремистар вучиз жезва? Бес кана­ кармаш хьанвай  дидейри вуч авурай?! Залан дерт эхиз тахьана, гьикьван дидейрин рикIе тIекв хьана! Гьикьванбур вахтсуздаказ агъа дуьньядиз фена.

Инал ихьтин са мисал рикIел къвезва. Са куьчери арабди, къвердавай яхун жез акурла, вичин деве тукIуналда. Къенер акъудна, килигайтIа, гьайвандин рикIе пуд тIекв авалдай. «Ягь, им вучтин аламат я?» — гьарай акъат­на ­иесидай ва, себеб чириз жедатIа акваз, деведин рикI са камаллу жерягьдиз къалурна. Инихъай-анихъай тамашна, рикI тупIалай авуна, касди лагьаналда: «И язух гьайвандин пуд шараг кьенва!»

Яргъара, къариблухра кьейи, телеф хьайи гьар са велед абурун дидейрин, бубайрин рикIера сагъ техжер тIеквер тушни бес!»

Хвейиди тир гзаф ала,

Бада фена чIугур жафа,

Вакай са мелъуьм хкатна –

На зи рикIе тIеквна, бала… гафар тикрариз, шелар ийиз-ийиз язух гьикьван дидеяр вахтсуздаказ кьена!..

Багърийрин, Россиядин гьукумдин къуллугърин гьерекатар себеб яз, Азора гена ватандиз ахкъатзава. Пуд юкъуз давам хьайи суддал рушак тахсир квачирди, зулуматдин, тапаррин чилинай эхкъечIун патал руша гзаф алахъунар авурди, адан михьивал, къенивал, гьахълувал, инсанвал, ватанпересвал тестикь жезва. Кьве аялдин диде Азора суддин залдай ахъай хъувуна. Тапархъан Айвудин лагьайтIа, Сирияда телеф хьана.

307 чин авай и цIийи ктаб ихьтин кьилерикай ибарат я: «Суд-дуван», «Жаванвал, женжелвал», «Дяведин ялаврин хирер», «Чалпачух вяде», «Бейкефвал», «Уьмуьрдин уламар», «Гьайиф чи заводар», «Тарсар, курсар», «Катун», «Мехъер», «Сирлувал», «Йифен мугьманар», «Лацу шегьерда», «Алдатмишун», «Къариблухда, «Диде­дин дерт», «Халифатдин къурбандар», «Буьр­кьуь азадвал», «Суд», «Гьикаятчидикай гаф».

Романди кIелзавайдаз екез таъсирзава. ­Адакай сифтени-сифте къанажагъ гьеле бегьем бит­миш-дигмиш, мягькем тахьанвай жегьил-жа­ванриз, студентриз менфят хкатда. Диде-бубайризни кIелун ва тарс хкудун теклифзава, гьикI хьи, камаллу ктабди веледар, жегьил-жаванар чIуру рекье гьат тавун патал гуьзчивал датIана артухаруниз, мукьуфдивди тербиядин кIвалах тухуниз эвер гузва.

Жемятдиз герек роман мубарак авуналди, чаз Нариман Меликовичан гъиликай метлеблу эсерар мадни хкатна кIанзава.

Ш.Шихмурадов