(Эвел — 22-нумрада)
А йисара чи уьлкведихъ капиталистри вил къядай чIехи агалкьунар хьана. ЯтIани, дамахдай бинеяр авайтIани, уьлкведин руководстводи кьуру дамах къачунач. 1931-йисуз социализмдин промышленностдин карханайра кIвалахзавайбурун Вирисоюздин конференциядал Сталин критика квай речь рахана. Ада къейдна: «Вилик фенвай уьлквейрилай чун 50-100 йисан гуьгъуьна амукьзава. И мензилдиз чун 10 йисан вахтунда фена кIанзава. АкI ийиз чалай алакь тавуртIа, чун шупIарда». Регьберди советрин халкьдиз рикIивай ихтибарзавай, халкь игитвилерин сагьиб жедайдахъ ам кIевелай инанмиш тир.
Ахпа вуч хьанатIа, «пятилеткайрин» аламатар рикIел хкин. 1929-йисалай 1941-йисан 22-июндалди СССР-да 9600 кархана эцигна. И чIавуз РагъакIидай патан экономика кризисди кармашзавай. 30-йисарин юкьвара къенепатан валовой продукт акъудунай, промышленностдин шейэр гьасилунай СССР Германиядилай, Англиядилай, Франциядилай вилик элячIна, Европада сад лагьай чкадал экъечIна, дуьньяда США-дилай гуьгъуьниз кьвед лагьай чкадал хьана. Дуьньяда акъудзавай вири тракторрин 40 процент Советрин Союздинбур тир. Экономика гьа икI вилик тухвайвиляй чи бубайрилай Ватандин ЧIехи дяведа пехъи душмандин хура акъвазиз, адан винел гъалибвал къазанмишиз алакьна.
Къе бубайрин гъалибвилер, Ватан хуьнин женгера къалурай игитвилер гьар юкъуз рикIел хкиз, дамахуни, гьелбетда, халкьдин руьгь хкажзава. Амма абур, инсанриз чизва, бубайрин агалкьунар я, абур чи къенин несилдин крарив гекъигайла, руьгь хкаж жезвач, пашман фикиррик акатзава.
Чи баркаллу бубайри къазанмишай агалкьунар чалайни къазанмишиз алакьда. Кар алайди арадал атанвай гьакъикъатдиз, кичIе тахьана, дуьм-дуьз тамашна, исятда жувахъ авай къуватриз гьакъикъи, дуьм-дуьз къимет гун я. Яни Ленина къалурай, Сталина менфят къачуна, гьахълувал субутарай камаллу меслят рикIел хуьн, ахпа крар бажармишин.
Инал завай лугьуз тахьай гафар Госдумадин депутат, экономикадин илимрин доктор, профессор, уьлкведа машгьур публицист Михаил Делягина «Свободная пресса» интернет-изданида (15.07.22) чап авур вичин «Чтобы выжить, России придется стать честной» макъалада лагьанва. Депутатди къейдзава хьи, «Дуьньядин вири гьукуматар (Китайни Индия квачиз) акьван тапрукьвили кьунва хьи, абурун гафар анжах гарун энергия (ветроэнергетика) къачун патал виже къведайбур я. Инсанри лагьайтIа, анжах гьакъикъи крариз, чпин вилериз аквазвайдаз ихтибарзава». Кьуру гафариз, хъсан крар хиве кьунриз – ваъ. Чун гьихьтин гьакъикъатдин иесияр ятIа, виридаз аквазва эхир».
Депутатди суал гузва: «Бес Урусатди вич жуванбуруз ва чарабуруз герекди хьун патал, абур гьамиша хиялра авай экуь мураддив агакьардайвал, цIийи шартIара руьгьламишун патал вуч авун лазим я»? Депутатди вичи жавабни гузва: «Эвелни-эвел рикIивай дуьм-дуьз лугьудайди (честная) хьана кIанда… Ихьтинди хьун патал жуван хсуси законар кьилиз акъудун ва гьакъикъатдикай дуьм-дуьз авайвал лугьуз хьун хъсан са кам жедай».
Уьлкведин гьалар хъсанардай теклифар гузвай, вилик финиз манийвалзавай чIуру крарикай, тахсиркарвилерикай кичIе тахьана, лугьузвай депутатар, алимар тIимил авач. Абуру четинвилер, татугайвилер сабурлудаказ эхзавай агьалийрин дуланажагъдин дережа хъсанарун уьлкведа эвелни-эвел гьукумдиз ихтибарвал мягькемардай, ам вилик тухудай ва дуьньяда государстводин авторитет хкаждай кьилин шартIарикай яз гьисабзава. ИкI тирди дуьньядин тарихдай аквазва. Амма гьакъикъатдиз дуьз къиметар гузвай алимрин гафар къарарар кьабулзавайбуру япалайни ийизвач. Теливизордай лугьзвайвал, гуя чина вири хъсанзава, чахъ чIехи агалкьунар ава, чи инсанарни хушбахтлу я, чун, «хаинрилай гъейри», вири рази я, рикIик къалабулух кутадай кар авач. Телевизордай югъди-йифди агалкьунрикай ширин, рикIиз хуш, амма крар галачир ихтилатар авуртIани, уьмуьрдин гьакьикъат инсанриз гьихьтинди яз аквазватIа, ам гьахьтинди яз амукьзава, гьикьван чи гьар садан рикIиз чIехи агалкьунар, гъалибвилер хьана кIанзаватIани.
Уьлкве вири рекьерай вилик фенвайди, гъалибвилера кIвенкIвечиди, уьмуьр тухуз къулайди хьун патал халкьдин тупламишвал чарасуз я. Халкьдин тупламишвал инсанри гьукумриз кьуру гафаралди «ун-эхь» лугьуналди ваъ, рикIивай ихтибар ийизвайла, къазанмишиз жеда. Регьберриз жемятди рикIивай ихтибар авун ва я тавун абуру чпи агьалийриз ихтибар авунилай ва я тавунилай, жергедин инсанрин игьтияжар, ихтиярар, дердияр, гьар садан хсуси лайих, фикирар гьисаба кьунилай ва я такьунилай, уьмуьр къулайвилер авай хъсанди хьунилай ва я тахьунилай аслу я. Кар алайди обществода ихтибарвал хуьн, алдатмиш тавун я. Яракьдалди Россиядин винел гъалиб тежезвай «коллективный Западди» информационный дяведа гьа и месэладикай вичин хийирдиз менфят къачузва.
Информациядин къенин девирда женгер душмандин шегьерар ва хуьрер кьун паталди тухузвайбур туш. А женгер душмандин агьалийрин гуьгьуьлар, руьгь, акьул, къанажагъ жуван патаз гъана, жув ва жуван къайдаяр абуруз кIанарун патал тухузвайбур я. Ахпа а шегьеррини хуьрери чпин гуьгьуьлдалди вун чпин дуствиле хкяда, са ягъ-ягъунни герек къведач. Советрин Союздин политика гьа ихьтинди тир. Гьавиляй чахъ дуьньяда дустарни гзаф авай. Къе чи виликан дустари США кьиле авай РагъакIидай патахъ ялзава.
Фикир це, кьве уьлкведин гражданвилер авай, къецепатан уьлквейриз хизанар акъуднавай, анра заводар, кIвалер-дараматар маса къачунвай, а патан банкара миллионар, миллиардар хуьзвай россиявияр, анрин илимдин идарайра кIвалахзавай чи бажарагълу алимар къачун чна. Бес им Америкади вири дуьньяда, эвелни-эвел Россиядиз акси яз тухузвай, «къайи», информационный дяведин нетижа тушни? Инсаниятдин вилик чIехи лайихлувелер авай бажарагълу урус халкьдикай чукIурзавай кьван тапарар, русофобия «миянарзавай» фейкар ава. Къецепата а тапаррин чIалахъни жезва. Ихьтин гьалара ни лугьуда и «къайи» дяведа америкосрихъ агалкьунар авач, чун гъалиб жезва?
Махсус серенжем акьалтIарайдалай кьулухъ информационный женгер деринра гьатда. И чIавуз чна, мадни фендигар жедай къецепатан чIуру пропагандадин хура акъвазна, русофобия тергна, дуьньядин майданра жуван патав дустарни кIватI хъувуна кIанзава. Чун жуван мурадрив агакьда, эгер уьлкведин тарихдин тарсар хъсандиз чирна, абурукай акьуллудаказ менфят къачуз хьайитIа. Иллаки зурба камалэгьли Ленина «туькьуьл, залан гьакъикъатдикайни, кичIе тахьана, дуьм-дуьз лугьуниз» талукь келимайрикай тарс хкудайтIа.
Абдулафис Исмаилов
