Манийвалзава

Дьюка университетдинни Йельский университетдин алимри тайинарнавайвал, нянихъай социальный сетар ишлемиш авунни ахварал фин къайдадикай хкатун сад-садахъ галаз алакъалу я. Ахтармишунрин нетижаяр «SIeep Medicine» журналда чапнава, — хабар гузва «Газета.ru» изданидин сайтди.

Санлай къачурла алимри 44 агъзур касди 15 йисуз сайтра кхьенвай 120 миллион телдиз (сообщение) анализ гана. Тайин хьайивал, эгер инсанди вич адет яз ксузвай вахтунилай тахминан са сятдин вилик соцсетда тел кхьенваз хьайитIа, а кас адетдин вахтунилай геж ксузва. Юкьван гьисабдалди, ахварал финин вахт 1-3 сятдин кьулухъ язава.

Ахтармишунар кьиле тухвайбуру фикирзавайвал, сайтда муькуь ксарин жаваб вилив хуьникди инсандин дофаминдин дережа хкаж жезва, и карди вичин нубатда инсандин бедендиз буш жез ва ахварал физ четинарзава. Виликан ахтармишунри къалурайвал, дофаминдин дережа хкаж хьуни акьулдин активвал ва мукъаятвал (бдительность) артухарзава.

ГьакIни маса алимри кьиле тухвай экспериментри къалурайвал, компьютерри ва телефонри гузвай вили рангунин таъсирди ахварал физ четинарун мумкин я, вучиз лагьайтIа и карди мелатонин арадал гъуниз манийвал гузва.

100 процентдин

Уьлкведин хуьруьн майишатдин министерстводи некIедин продукция экспортдиз ракъурунихъ галаз алакъалу яз ийизвай харжияр 100 процентдин кьадарда аваз эвез хъувун теклифда. Идакай ведомстводин кьил Д. Патрушева Сочида кьиле фейи техилдин форумдал лагьана, — хабар гузва «Интерфакс» изданиди.

Адан гафаралди, алай вахтунда не­кIе­дин продукция экспортдиз ракъурайла, и кардиз акъатай харжийрин анжах са пай эвез хъийизва. «Чна 100 процентдин эвез хъувун теклифда. Умуд кутазва, и серенжемди тайин къайдада некIедин продукциядин базардин гьал къайдадиз гъида», — лагьана ада.

Министрди генани къейд авурвал, алай вахтунда некIедин продукциядин базардин гьал са акьван хъсанди туш, нек гьасилунин кьадар хкаж жезва, амма ам ишлемишун — агъуз аватзава. И гьал къайдадик кутун патал, экспорт авунин кIвалах вилик кутада, цIийи базарар жагъурда.

Артух хьанва

2023-йисан 1-кварталдиз лутуйри банк­рин муьштерийривай 4,5 миллиард манат пул чуьнуьхнава. ИкI, зиянкарри счетрин иесийрин разивал авачиз 252, 1 агъзур операция кьиле тухванва. Йисан къене ихьтин чуьнуьхунрин кьадар 38 процентдин артух хьанва. Идакай «РБК» изданиди хабар гузва.

Чуьнуьхнавай 4,5 миллиард манатди­кай банкривай муьштерийрив вахкуз хьан­вайди анжах 4,3 процент такьатар я. Са йис идалай вилик и рекъем гзаф тир – 6, 2 процент. Россиядин Банкунин (ЦБ) пресс-къуллугъди са шумудра гъавурда­ турвал, алдатмиш хьанвай агьалийри­ чпи-чпин гъилералди лутуйриз пулар ра­къурун ва я тахьайтIа, абуруз чпин хсуси делилар (пин-кодар, паролар ва мсб.) гун себеб яз, гзаф дуьшуьшра чуьнуьхнавай пулар элкъуьрна вахкуз жезвач. Ихьтин дуьшуьшра банкар пулар вахкуниз мажбурни туш.

ГьакIни ЦБ-ди сифте яз «къутармишиз алакьнавай» пулдин такьатрин делилрикай ачухдиз лагьана: 2023-йисан январь-март варцара банкри 2,7 миллион сеферда киберлутуйрин гьужумар кьулухъди элкъуьрна ва нетижада 712 миллиард манат пул чуьнуьхуникай хвена.

ЦБ-дин информациядин жигьетдай ха­­тасузвилин департаментдин директор Вадим Уварова къейдзавайвал, лутуйри чпин фендер кьилиз акъудзавай къурулушар четинбур жезва, абуру агьалияр чпин хушуналди пул вахкудай йикъал гъизва, и карда абуру таб авунин цIийи къайдайри­кай менфят къачузва. И кIвалахар фикир­да аваз, зиянкаррин вилик пад кьунин макь­саддалди, банкар хатасузвал хуьн патал кьабулзавай серенжемар тамамбур ийиз алахъзава.

РикIел хкин, виликдай чна Сбербанк-дин малуматрал асаслу яз, агьалийри чпин пулдин такьатрин хатасузвал хуьн патал, банкдин операцияр кьиле физвайдакай гьасятда чир жедайвал, “хабардин телер” (уведомление) кутун ва абурал гуьз­­чивал тухун герек тирдакай кхьенай. Ри­кIелай алудмир, банкди садрани муьш­теридивай тамамдиз картадин нумра, адаз хтанвай СМС-дин код ва картадин далу патал алай пуд числодин код (CVV) хабар кьазвач.

Къимет тайинарнава

«АВТОВАЗ»-ди алай йисан мартдилай Тольятти шегьерда акъудиз башламишнавай «LADA Vesta» маркадин автомобилрин маса гудай къимет малумарнава. ЦIийи кьилелай ахкъудиз эгечI хъувурдалай инихъ ихьтин 6,5 агъзур автомобиль игьтиятда (запасда) гьазур я.

Мукьва девирда абур «LADA»-дин дилердин сетдин салонрив агакьарда. Санлай къачурла, ихьтин 308 салон кардик ква. Идакай аналитикадин «Автостат» агентстводи хабар гузва.

ИкI, «Comfort» комплектациядин «LADА Vesta NG» автомобилдин эвел къимет 1 миллионни 239 агъзурни 900 манатдиз барабар жеда. Гьа са вахтунда машиндин бинедин тадаракламишун С-сегментдин дережадив кьадайди я.

РикIел хкин, «LADA Vesta» акъудунин кIвалах са йис идалай вилик акъвазарнай, гила и автомобиль цIийи кьилелай мад базардал акъат хъийида.

Гуьзчивилик кутун лазим я

Уьлкведин здравоохраненидин ми­нистр М.Мурашкоди Вирироссиядин­ «Рас­­сеянный склероз» онлайн-конфе­ренция­­­­дал къейд авурвал, диспансердин учетда акъвазнавай «рассеянный склероз»­ начагъвал авай агьалийрин кьадар, 2020-йисав гекъигайла, 6,5 процентдин артух хьанва. Адан гафаралди, неврологиядин рекьяй агьалийриз куьмек гунин карда алай девирдин медицинадин «цIийивилерикай» менфят къачуни и начагъвал вилик фин, элкъвена мад гьа начагъвал хъхьун (рецидив) тIимилардай якъинвал арадал гъизва. ГьакIни и къайдада кIвалах тешкилуни агьалияр активнидаказ уьмуьр тухунал хкиз алакьдай умударни артухарзава.

2022-йисуз и диагноз уьлкведин 6,8 агъзур агьалидиз эцигнай, им 2020-йисав гекъигайла, 18 процентдин гзаф я.

Министрди гьакIни къейд авурвал, ерилу диагностикади, неврологри вини дережада аваз пешекарвилин куьмек гуни ва гьакIни азарлубуруз винидихъ тIвар кьур азардихъ галаз женг тухудай къайдаяр чир хьуни начагъвилел гуьзчивал тухуз ва набут хьунин кар са шумуд йисан яргъаз акъудиз куьмек гуда.

Гьазурайди — Муса Агьмедов