Дуьньядин тарихда жанлу ва дерин гел тунвай инсанар пара ава. Дагъустандикай, и гуьзел, мублагь, берекатлу чилел яшамиш хьайи ва жезвай халкьарикай, абурун ала­кьун­рикай, лайихлувилерикай гзаф тарихчийри, сиягьатчийри, алимри, баркаллу ксари кхьена.

Гьар са девирда халкь, хуьр, кIвал патал зегьмет чIугур, чан эцигай цIудралди инсанар­ хьайиди я. Ахьтин баркаллу, лайихлу ксарин арадай яз, Бурши-Макьай тир  Абдулха­ликьов  Шамилан  тIварни кьаз жеда. Ада вичин къанажагълу вири уьмуьр халкь абад, хайи чил мадни мублагь авунин кардиз ­бахшна.

Шамил Абдулхаликьован уьмуьр тарихдин лап зурба вакъиайрив ацIанвайди хьана. Ам вичин девирдин тарихдин гьевеслу иштиракчи, намуслу зегьметчи, бажарагълу тешкилатчи, хуьр аваданламиш авур, неинки са районда, гьакI республикадани тIвар-ван авай регьбер хьана.

Ш.Абдулхаликьов 1923-йисуз Кьурагь райондин Бурши-Макьарин хуьре чекмечидин хизанда дидедиз хьана. 4-класс ада хайи хуьре, 7-класс Шимихуьре, 9-класс Кьурагьа куьтягьна.

1941-йисан ноябрдиз ам гуьгьуьллудаказ зегьметдин фронтдиз физва. Ада Кьурагь райондин батальондихъ галаз Хасавюрт районда Терек вацIалай Каспий гьуьлел кьван яргъи, 50 метрдин гьяркьуь, фашистрин танкарин вилик пад кьадай къанав — сенгерар гъилералди эгъуьнунин карда иштиракна.

1942-йисуз ада социализмдин хсусият чуьнуьхзавайбурухъ, бандитрихъ галаз женг чIугвазвай Кьурагь райондин ОВД-дин истребительный батальонда къуллугъна. 1943-йи­суз бандитрихъ галаз ягъунра адал залан хи­рер хьана, ам Кьасумхуьруьн больницадиз аватна. Сагъламвал мягькемар хъийиз, ина ам яргъалди амукьна.

Больницадай аххъаяйла, Ш.Абдулхаликьовал Бурши-Макьарин сифтегьан школадин заведующийвилин къуллугъ ихтибарзава. 1947-йисуз ам ВКП(б)-дин жергейриз кьабулна. И йисан зулуз ам пуд хуьруьн (Агъа Макьарин, Бурши-Макьарин, Вини Макьарин) партиядин организациядин секретарвиле хкяна. И жавабдар везифа ада 1954-йисалди тамамарна.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара далу пата сенгерар туькIуьрунин карда иштиракунай, вичел тапшурмишай гьар са кар дирибашвилелди, намуслудаказ кьилиз акъудунай буршимакьавидиз “Кавказ оборона авунай”, “Ватандин ЧIехи дяведин йисара баркаллу зегьмет чIугунай” медалар гана.

1954-йисуз ада КПСС-дин Кьурагь райкомда инструкторвиле кIвалахна. 1957-йисуз об­ластдин партшкола куьтягьна ва 1964-йисан февралдалди Ахцегь, Мегьа­рамд­­хуь­руьн ва Кьасумхуьруьн районрин пар­тко­митетра жуьреба-жуьре къуллугърал хьана.  1960-йисуз Абдулхаликьован гьакъисагъ ­зегьмет, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота гуналди, къейдна. 1964-йисуз ам “Фрунзенский” колхоздин председателвиле хкяна. Колхоздикай совхоз хьайилани, Ш.Абдулхаликьова 1975-йисалди майишатдиз агалкьунралди регьбервал гана.

Гьар са хиле намуслувилелди, агалкьун­ралди зегьметни чIугваз, Ш.Абдулхаликьова вичин чирвилер хкажунизни датIана фикир гуз хьана. 1954-1957-йисара ада КПСС-дин обкомдин къвалав гвай пуд йисан пар­тийный школада кIелна. 1968-йисуз, зегьметни чIуг­ваз, Дербентдин хуьруьн майишатдин техникум ва 1974-йисуз Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт куьтягьна.

“Фрунзенский” совхоз районда еке майишатдиз элкъвенвай, — кхьизва вичин “Зи Ватан — Бурши-Макьар” ктабда Ш.Абдулха­ли­кьо­ва. — Амма адахъ производственный бе­гьем база, герек дараматар авачир. И крар авун патал проектар герек тир. Майишатдин менфятлу хилер тайинарун ва абур кьиле тухун, кIвалах тешкилун патал са шумуд йисан оргхозпланар заказ гана кIанзавай. И крар чна гъиле-гъил аваз кьилиз акъудна. Майишатдиз герек техника маса къачуна. Хуьре кIва­лахдай пешекарар гьазурдай курсар ачухна. Производстводин крар гьикI ба­жармиш­датIа чирун патал пешекарар кIвен­кIвечи майишатриз ракъуриз хьана.

Кьиле прораб Исмиханов Мурадхан аваз, хуьре эцигунардайбурун бригада тешкилна. ЧIимел йикъара кьарадин гъиляй хуьруьн куьчейра къекъуьн пара четин акъваззавай. Иллаки — школадиз физвай аялриз. Гьа и бригадади хуьр аваданламишунин, ам республикада лап гуьзел макандиз элкъуьрунин карда еке алахъунар авуна, зегьметар чIугуна”.

Шамил Абдулхаликьовича “Фрунзен­ский” совхоздиз регьбервал гайи йисара Советский хуьре агъадихъ галай имаратар эцигна: емишрикай, ципицIрикай чехир хкуддай цех, емишар хуьдай имарат, мал-къарадиз ме­ханизмламишнавай фермаяр, малдарриз ял ядай кIвалер, лапагриз, балкIанриз тевлеяр, гьуьндуьгар. Гуьлгери вацIукай хуьр ва багълар хуьн патал бандар яна. Вичихъ мас­терскояр, нефтебаза галай улакьрин гараж, телефондин автоматический станция кардик кутуна. Совхоздин администрация па­тал кьве мертебадин дарамат хкажна. Пекар­ня, столовая, пуд туьквен, агьалийриз яша­­йишдин рекьяй къуллугъдай комбинат, духтуррин амбулатория, гьамам кардик кутуна. Ругуд киломертдин мензилдай хуьруьз хъвадай яд гъана. Ленкорандай, Нальчикдай къелемар къачуна, хуьруьн юкьни-юкьвал парк арадал гъана. Жегьил хизанар патал яша­йишдин муьжуьд кIвалер эцигна. 1967-йисуз районда сифте яз Советский хуьре аялрин бахча ачухна. Са вахт фейила, аялриз мад  са бахча эцигна. 1975-1980-йисара библиотека, 450 кас гьакьдай зални галай культурадинни спортдин дворецар, 150 кас гьакьдай актовый зал, 100 касди санал тIуьнар недай столовая галай ва 640 аялди кIелдай школадин пуд мертебадин дарамат эцигна. Гьа ина райондин музыкадин школадин ва заочный юкьван школадин филиалар ачухна. Паркунин са кьиле хуьруьн советдин кьве мертебадин дарамат хкажна. Адахъ 100 кас ацукьдай заседанийрин зал, милициядин, АТС-дин, алакъадин пешекарар патал кабинетар гала. Паркуна, Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи кьегьалриз бахшнавай, обелиск эцигна ва икI мад.

Винидихъ тIварар кьунвай кьван яшайиш­дин ва хуьруьн майишатдин  объектар бажагьат эцигиз жедай, эгер гьа вахтунда ам сов­хоздиз Кркарин, Хуьрелрин, Ярагърин, ЭчIе­рин, Къансаврин кIвачихъ галай 580 гектар чил вахкун патал ДАССР-дин Министр­рин Советдин вилик талукь чарар гваз экъечI та­вунайтIа. Вири жемят желбна, чилер кул-кусрикай, къванерикай михьна, анра емишрин, ципицIдин багълар кутуна. 1973-йисуз бегьер­дал атанвай жегьил багъларин кьадар — 503, уьзуьмлухарни 324 гектардив агакьнавай. Эвелдай колхоздихъ авайди 40 гектар багъ ва са полуторка машин тир. Абдулхаликьова совхоздин директорвиле кIвалахай йисара гьар йисуз 2000 тонндилай виниз емишар, 1300 тонн ципи­цIар, 700 тонн майваяр, 45 тонн як, 400 тонн нек гьасилзавай ва государстводиз маса гузвай. Майишатдихъ гьар жуьредин 27 трактор, 25 автомашин ва маса техника, алатар хьанвай.

Совхоз районда, республикада кIвенкIве­чи майишатрин жергеда авай, ам виринриз машгьур хьанвай. Советский хуьрни, масабурув гекъигайла, аваданламишунин рекьяй тарифлу чкадал алай. Гьавиляй республикадиз гьинай мугьманар атайтIани, абур Советский хуьруьз, “Фрунзенский” совхоздиз рекье тун адетдиз элкъвенвай.

Ада вичин ктабда а девирдин кIвалахар икI рикIел хкизва: «1970-1980-йисара чи Советский хуьруьн жемятдин зегьметдин бе­гьерар, агалкьунар зурбабур тир. За 1975-йисалди “Фрунзенский” совхоздин директорвал ва ахпа 1987-йисалди хуьруьн советдин исполкомдин председателвал авуна. Лугьун­ хьи, Кьиблепатан Дагъустанда гьи хел къа­чуртIани, чав агакьдайди авачир. Чи виридан­ зегьмет, алахъунар райондин, республикадин, РСФСР-дин ва СССР-дин гьукумри къейдна, чаз мадни виликди, абадвилихъ, мублагьвилихъ фидай шартIар тешкилна, мумкинвилер яратмишна. И лайихлу кардик чпин зегьметдин пай кутур инсанрин тIварар кьун тавуна жедач: сифте йисара хуьруьн советдин исполкомдин председателар хьайи Эфендиев Абдурагьим, Усман буба, Гьалимова Набат, колхоздиз регьбервал гайи Мурсалов Сарухан, къуллугъчийриз кардалдини гафуналди куьмек гайи агъсакъалар-рабочияр Эминов Шихагьмед, Хаспулатов Абдул, Д.Шагьгьуьсейнов, М.Султанов, Рамазанов Мелик, Гьуьсейнов Керим, Халидов Гьажимурад, Къазанфаров Сиражидин, Жабар, Мабут — ибур чна гьамиша рикIел хуьн лазим я.

Абурун бажарагъ, алакьунар, зегьмет, активвал, хуьруьхъ рикI кун себеб яз чалай зурба крар алакьна. Советскийда са хуьрени авачир хьтин имаратар, дараматар эцигна, агьалийриз лап важиблу идараяр ачухна, абуруз гьар са кардай къуллугъдай цехар кардик кутуна, хуьр аваданламишна”.

Чешне къачудай хъсан крар хуьре мад авай. Ада хуьруьн жегьилар тербияламишунин, зегьметчи, намуслу, муьгьуьббатлу хизанар арадал гъунин месэлаяр хуьре гьикI эцигнавайтIа, 1987-йисан 5-нумрадиз акъатай “Самур” журналда, 1983-йисуз Дагъустандин ктабрин издательствода акъатнавай А.Умалатован “Советы Дагестана в действии” ктабда ихтилатзава. (Республикадин 596 хуьруьн советрикай анжах Советский хуьр рикIел атун дуьшуьшдин кар туш. Ина зурба кIвалахар арадал гъизвай).

Советский хуьруьн советди, “Фрунзен­ский” совхоздин администрацияди ва амай общественный организацийри санал кIва­лахунин нетижаяр анжах бегьерлубур жезвай. И кар патал гьар са фяледи, къуллугъчиди, пешекарди, муаллимди намуслувилелди, гьакъисагъвилелди зегьмет чIуг­вазвай.

1985-йисан ва цIусад лагьай пятилеткадин планар артухни алаз тамамарунай ма­йишат РСФСР-дин Министррин Советдин ва ВЦСПС-дин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахдиз, Гьуьрметдин грамотадиз ва пулдин премиядиз лайихлу хьанай.

1986-йисан 25-ноябрдиз ДАССР-дин Министррин советдин Президиумдин засе­да­нидал Советский хуьруьн Советдин исполкомдин кIвалахдин гьакъиндай рахунрихъ яб акалнай. Ш.Абдулхаликьова цIуд де­­кьикьада вичи кьиле тухузвай крарикай, серенжемрикай суьгьбетнай. Гуьгъуьнлай ДАССР-дин Министррин Советдин Председатель Мегьа­медали Мегьамедован теклифдалди Советский хуьруьн советдин исполкомди тухузвай кIвалах тарифлуди яз гьисабна ва “КIвенкIве­чийрин тежриба виридаз чешне я” тIвар алай агитлисток акъудун къарардиз къачунай. Гьа заседанидал М.Мегьамедова маса хуьрерин советрин исполкомрин председателрихъ элкъвена икI лагьанай: “Юлдашар, исполкомрин председателар! Куьне къуллугърал са шумуд йисаралди кIвалахзава, амма юлдаш Абдулхаликьовахъ хьтин крар квехъ авач. Вач Советский хуьруьз, таниш хьухь адахъ галаз, килиг ада советдин идара патал кьве мертебадин гьихьтин гуьзел дарамат эциг­навaтIa. Кабинетра гьихьтин мебель, хуьре, кIвалера гьихьтин къайда аватIа. Квелай вучиз икI кIвалахар тешкилиз алакьзавач? Юлдаш Абдулхаликьова ахьтин тарифлу крар гьикI бажармишзаватIа, чира, хабар яхъ, кьилиз акъуд”.

1965-1980-йисара совхоздин кIвенкIвечи хейлин зегьметчияр гьукуматдин еке шабагьриз — Ленинан, Зегьметдин Яру Пайдахдин, Халкьарин дуствилин, “Знак Почета” орденриз, “За трудовое отличие” медалриз лайихлу хьана.

Гьелбетда, абурун арада Шамил Абдулхаликьовни авай. Адан алахъунар, зегьмет, агалкьунарни лазим ксариз акун тавуна амукьнач. Адав СССР-дин, РСФСР-дин ва ДАССР-дин гьукуматрин патай гьуьрметдин 6 грамота, орден ва 8 медаль агакьна. 1953- йисуз ам акьалтзавай несилдиз тербия, чирвилер гунин карда къазанмишнавай агал­кьун­рай “За трудовое отличие” медалдиз лайихлу хьана. 1970-йисуз адав “За доблестный труд” медаль, са йисалай “Знак Почета” орден агакьна. Хуьр, район, республика патал зегьмет чIугур кас, зегьметдин ветеран, агьсакъал садани рикIелай ра­къурзавач.

Алай йисан 9-майдиз Шамил Абдулхаликьовичаз мемориалдин кьул ачухзавай ва парк адан тIварцIихъ язавай мярекатдал Эми­рагъа Асварова, Агъададаш Нагъметуллаева, Абубакар Нуралиева ам хушдиз ри­кIел хкана. Хуьруьн шаир Ражадуллагь Салманова кхьенвай чIал кIелна.

Кьилди къачуртIа, 100 йис тамам хьанвай касдиз Агъададаш Нагъметуллаева икI лагьана: “Шамил дайи заз лап хъсандиз чидай. Ада зи бубадихъ галаз  санал Махач­къа­­лада партшколада кIелайди я. Шамил дайидихъ галаз за яргъал йисара райондин парткомитетда, райисполкомда кIва­лахна. За райондиз регьбервал гудайла, чун мукьу­вай таниш хьанай. Ам зи патав къведай, хуьруьн майишат вилик тухуникай, хуьре яша­йишдин объектар эцигуникай ихтилатар ийидай, авай месэлаяр веревирддай. Адаз хуьруьн жемят пара кIандай. Ада кьил кутуна, Советский хуьре авур кIвалахрин сиягь екеди я. Заз адахъ галаз рахаз кIанз руьгьдин игьтияж жедай, вучиз лагьайтIа, вичин рахунрал, кьатIунрал гьалтайла, ам пара акьуллу, камаллу кас тир. Адаз инсанрихъ галаз рахадай, рафтарвал ийидай тежриба авай. Шамил дайи вичиз гайи гьихьтин тапшуругъ хьайитIани, дуьздаказ, тир къайдада кьилиз акъуддай кас тир. Адаз гьахьтин бажарагъ авай”.

Ам 1987-йисуз пенсиядиз фена. Пенсияда авай йисара ада Дербент шегьердин жегьилрихъ галаз жемиятдин, ватанпересвилин, тербиядин гзаф кIвалахар тухвана. 2014-йисуз, 91 йисан яшда аваз, Ш.Абдулхали­кьов  рагьметдиз фена.

Адан баркаллу кIвалахар веледар тир Санията, Венеради, Абдулхаликьа, ЦIийи­вацра, Тамаради, Эльмиради, Ферозади, Ро­зади, хтулри ва птулри давамарзава. Саки ви­ри кIелна, кеспияр къачуна хуьре ва ше­гьерра ава.

“Шамил Абдулхаликьова и дуьньяда аквадай хьтин гел туна. Ада авунвай кьван кIва­лахар, адан экуь къамат чи рикIера гьамиша амукьда”, — лугьузва хуьруьнвийри.

Къагьриман Ибрагьимов